Ліўская мова

Ліўская мова
līvõ kēļ, rāndakēļ
Ужываецца ў	Латвіі (колішні арэал)
Рэгіён	Курзэмэ (паўночнае ўзьбярэжжа)
Колькасьць карыстальнікаў	10-30 чал.
Клясыфікацыя	Уральская сям’я  Фіна-вугорская галіна   Прыбалтыйска-фінская група
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	—
Рэгулюецца	—
Статус:	9 згаслы[d]
Пісьмо	лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	—
ISO 639-2(Б)	liv
ISO 639-2(Т)	liv
ISO 639-3	liv
SIL	—

Лі́ўская мо́ва (па-ліўску: līvõ kēļ) — мова народу ліваў, які жыве на паўночным узьбярэжжы латыскага рэґіёну Курзэмэ. Гістарычна зьяўлялася размоўнай мовай ліваў, але ў цяперашні час амаль не ўжываецца. Цяпер вывучаецца нешматлікімі энтузіястамі на моўных факультэтах ВНУ Латвіі ды Эстоніі.

Гісторыя зьнікненьня

Большасьць сучасных ліваў зазнала летызацыю (пераход на латыскую мову) і расеізацыю. Сярод 179 ліваў. па стане на 2011 год 92% сваёй роднай мовай назвалі латыскую, 8% — расейскую. Па стане на 2010 год 10 чал. у той ці іншай ступені ведалі ліўскую мову, яшчэ 400 займаліся яе вывучэньнем.

Апошні носьбіт ліўскае мовы, для каго яна была роднай — Віктарс Бэртальдс (лат. Viktors Bertholds) — памёр у 2009 годзе.

Асноўная характарыстыка

Найбліжэйшымі паводле ступені сваяцтва да ліўскае мовы зьяўляюцца эстонская, водзкая, вэпская, карэльская і фінская мовы.

Ліўская мова падзяляецца на два дыялекты:

• Дыялект паўночнага ўзьбярэжжа Курзэмэ (часьцей за ўсё яго і маюць на ўвазе, кажучы пра ліўскую мову)
• Дыялект паўночнага захаду Відзэмэ (вымер у сярэдзіне 19 ст.)

Пісьмовасьць

Альфабэт ліўскае мовы базуецца на лацінскай аснове і зьмяшчае ў сабе элемэнты латыскага й эстонскага альфабэту. У 2005 годзе былі зацьверджаны правілы ліўскае артаґрафіі.

Ліўскі альфабэт

А а	Ā ā	Ä ä	Ǟ ǟ	B b	D d	Ḑ ḑ
E e	Ē ē	F f	G g	H h	I i	Ī ī
J j	K k	L l	Ļ ļ	M m	N n	Ņ ņ
O o	Ō ō	Ȯ ȯ	Ȱ ȱ	Ö ö	Ȫ ȫ	Õ õ
Ȭ ȭ	P p	R r	Ŗ ŗ	S s	Š š	T t
Ț ț	U u	Ū ū	Y y	Ȳ ȳ	V v	Z z
Ž ž

Гісторыя мовы

Міґраваўшыя ў Прыбалтыку фіна-вугорскія плямёны жылі ў гэтых мясьцінах задоўга да прыходу балта-славянскіх плямёнаў (продкаў сучасных латышоў, летувісаў і латґальцаў). Традыцыйна ў навуцы прынята лічыць, што фіна-вугорскія мовы мелі распаўсюджаньне ў рэґіёне ўжо ў 9000 г. да н. э. Балцкія плямёны, што прыйшлі ў Прыбалтыку з поўдня прыкладна ў 2000—1500 г. да н. э., пачалі доўгі працэс адцясьненьня фіна-вуграў на поўнач Прыбалтыкі і іх асыміляцыі. Нягледзячы на гэта, сьляды былых моваў фіна-вугорскага насельніцтва Латвіі вельмі часта і зараз знаходзяцца ў мясцовай тапаніміцы (асабліва Курзэмэ), а таксама ў якасьці субстрата ў латыскай мове.

Часта ўжывальныя фразы і словы па-ліўску

Па-ліўску	Прыкладнае прачытаньне	Па-беларуску
Tēriņtš!	Тэ:ріньтш!	Вітаю!
Jõvvõ sīemnaigõ!	Йыввы сі:эмнайґы!	Смачна есьці!
Jõvā ūomõg!	Йыва: у:омыґ!	Добрае раніцы!
Jõvā pǟva!	Йыва: пя:ва!	Добры дзень!
Tienū!	Тіэну:!	Дзякуй!
Vȯndzist Ūdāigastõ!	Вундзіст У:да:йґасты!	Шчасьлівага Новага году!
kȭlmä	Кы:лмя	Паміраць
ikš	Ікш	Адзін
kakš	Какш	Два
kuolm	Куолм	Тры
nēļa	Нэ:ля	Чатыры
vīž	Ві:ж	Пяць
kūž	Ку:ж	Шэсьць
seis	Сэйс	Сем
kōdõks	Ко:дыкс	Восем
īdõks	І:дыкс	Дзевяць
kim	Кім	Дзесяць

Статус

У 1991 годзе латыскі ўрад афіцыйна прызнаў ліўскую мову другой аўтахтоннай (карэннай) мовай нароўні з латыскай.

Глядзіце таксама

• Вікіпэдыя па-ліўску (Інкубатар)
• Livones.net — сайт, прысьвечаны разьвіцьцю й аднаўленьню ліўскае культуры ды мовы