Канстантын Васіль Астроскі

Канстантын Васіль Астроскі
лац. Kanstantyn Vasil Astroski
	Канстантын Астроскі
	; Герб Астроскі
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	не раней за 1526 і не пазьней за 1527; Тураў, Троцкае ваяводзтва, Вялікае Княства Літоўскае;
Памёр	13 лютага 1608 або 23 лютага 1608; Астрог, Валынскае ваяводзтва, Малапольская правінцыя[d], Карона Каралеўства Польскага, Рэч Паспалітая;
Пахаваны	Кіева-Пячэрская ляўра; Астроскі замак;
Род	Астроскія
Бацькі	Канстантын Астроскі; Аляксандра з Алелькавічаў
Жонка	Соф’я з Тарноўскіх
Дзеці	Кацярына, Януш, Канстантын, Лізавета, Аляксандар
Рэлігія	праваслаўе, пратэстанцтва
Дзейнасьць	палітык

Гэта артыкул пра заснавальніка друкарні і акадэміі ў Астрогу. Калі вам патрэбны артыкул пра вялікага гетмана літоўскага, глядзіце артыкул Канстантын Астроскі.

Канстанты́н Васі́ль Канстанты́навіч Астро́скі^[5]^[6]^[7]^[a] (12 лютага [ст. ст. 2 лютага] 1526, Тураў — 23 лютага [ст. ст. 13 лютага] 1608, Астрог) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Маршалак валынскі (ад 1550), ваявода кіеўскі (ад 1559).

Валодаў вялікімі маёнткамі на Валыні (Астрог, Сураж, Дубна, Стэпань, Дарагабуж, Роўна, Зьвягіль ды іншыя), у Кіеўскім, Рускім (Тарнопаль), Віленскім ваяводзтва, у Польшчы (Тарнаў). У Наваградзкім ваяводзтве меў Азяраны і возера Сьвіцязь (прадаў іх у 1571 годзе), Зьдзецел і Глуск, у Менскім ваяводзтве — Тарасава^[10]. Валодаў таксама значнымі зямельнымі надзеламі ў Вугоршчыне і Чэхіі.

Біяграфія

Род і сям’я

Паходзіў з княскага роду Астроскіх, найбагацейшага і найбольш уплывовага княскага роду Вялікага Княства Літоўскага XVI — пачатку XVII стагодзьдзя. Бацька Канстантын — вялікі гетман літоўскі, маці — Аляксандра з роду князёў Алелькавічаў.

Нарадзіўся ў Тураве, дзе правёў дзяцінства і юнацтва. Па сьмерці бацькі выхоўваўся маці. Малады Васіль атрымаў добрую адукацыю, пра што сьведчыць ягонае ліставаньне і прамовы ў Сэнаце, выхоўваўся ў духу праваслаўя.

Зь сярэдзіны 1540-х гадоў у афіцыйных дакумэнтах пачаў менавацца бацькавым імем — Канстантын.

Першы вайсковы досьвед атрымаў у 1543—1544 гадох, калі браў удзел у баях э татарамі. Палітычную кар’еру распачаў у 1550 годзе, атрымаўшы ад вялікага князя літоўскага пасаду старосты ўладзімерскага і маршалка валынскага.

У пачатку 1550-х гадоў Астроскі ажаніўся з каталічкаю Соф'яю з Тарноўскіх(pl), дачкою Яна Тарноўскага, будучага вялікага гетмана кароннага. Пад яе ўплывам каталічкамі былі іх дочкі.

Меў сыноў Канстантына (пам. 1558) — староста ўладзімерскі; Аляксандра (атручаны ў 1603 годзе); і апошні зь дзяцей Януш (пам. 19 жніўня 1620) — кракаўскі кашталян(pl), першы каталік у родзе Астроскіх, пратэктар езуітаў, заснавальнік Астроскай ардынацыі(uk).

Дочкі: Кацярына(pl) — жонка Крыштапа Радзівіла «Перуна»; Лізавета — жонка кашталяна віленскага Януша Кішкі, а пазьней Крыштапа Радзівіла «Перуна».

Палітычная і вайсковая дзейнасьць

У 1559 годзе атрымаў урад ваяводы кіеўскага. Праводзіў энэргічную калянізатарскую палітыку ў памежных землях Кіеўшчыны і Брацлаўшчыны, засноўваў новыя месты, замкі і слабоды.

У 1560-х гадох выступаў за раўнапраўнае ўваходжаньне Русі ў склад дзяржаўнага ўтварэньня Рэчы Паспалітай. У 1569 годзе, стаўшы сэнатарам, быў фактычным прадстаўніком Русі-Ўкраіны ў час складаньня Люблінскае вуніі 1569 году.

Калі ў 1572 годзе згасла дынастыя Ягайлавічаў, у 1573—1574 гадох быў адным з мажлівых кандыдатаў на польскі сталец, чыю кандыдатуру падтрымлівала і Турэччына, а ў 1598 годзе, па сьмерці апошняга Рурыкавіча гаспадара Фёдара Іванавіча, — і на маскоўскі (Астроскі быў пароднены з маскоўскімі Рурыкавічамі).

Бараніў тады ўжо каронныя, раней паўднёвыя землі Вялікага Княства Літоўскага ад татараў у 1574—1575 і 1577—1578 гадох. У час Інфлянцкай вайны (1558—1582) браў удзел у 1579 годзе ў выправе на чарнігаўскія і ноўгарад-северскія землі^[11].

У час казацкага паўстаньня(uk) Крыштапа Касінскага(uk) ў 1591—1593 гадох, не зважаючы на шэраг паразаў, войска, сабранае Канстантынам Астроскім, у вызначальнай бітве пад П'яткаю(uk) нанесла сакрушальную паразу паўстанцам. Астроскі рашуча выступіў таксама супраць паўстаньня Севярына Налівайкі ў 1594—1596 гадох.

Узяў удзел у падзеях Смутнага часу. У 1602 годзе прымаў у сябе будучага маскоўскага гаспадара Дзьмітрыя-Самазванца I. Падарыў яму «Кнігу пра постніцтва», надрукаваную ў ягонай друкарні Пётрам Мсьціслаўцам у 1594 годзе з дарчым надпісам «Грыгорыю — царэвічу Маскоўскаму».

Рэлігійная і культурная дзейнасьць

У рэлігійнай сфэры выявіўся годным спадкаемцам справы свайго бацькі, рупячыся пра праваслаўе. Падтрымліваў праваслаўныя брацтвы, заснаваў школы ў Слуцку і Тураве (1572)^[12]. Таксама заснаваў школу ва Ўладзімеры-Валынскім у 1577 годзе.

У 1574 годзе перанёс уласную рэзыдэнцыю з Дубны ў Астрог, дзе пачалася перабудова Астроскага замку пад кіраўніцтвам італьянскага архітэктара П’етра Спэрэндыё. За часамі Канстантына Астроскага места Астрог, адзін з двух тытулярных цэнтраў япархіі Ўсходняе Валыні, стаў асяродкам праваслаўнай духоўнасьці.

Характэрным было стаўленьне Канстантына Астроскага да актуальнага на той час пытаньня пра аб’яднаньне каталікоў і праваслаўных. Выступіўшы спачатку ў падтрымку такое уніі, ён жадаў трымаць гэты працэс пад поўным уласным кантролем. Таму, калі ў 1594—1596 гадох частка духавенства зьдзейсьніла спробу ўкласьці царкоўную унію без князя, Канстантын Астроскі выступіў яе рашучым ворагам і арганізаваў праваслаўны сабор 1596 году, які праходзіў у Берасьці адначасна з уніяцкім. Па падпісаньні вуніі працягваў барацьбу ў абарону правоў праваслаўных, што не прынялі уніі, — дызунітаў.

Намагаючыся зрабіць уласную рэзыдэнцыю цэнтрам культурнага супраціву каталіцкай і уніяцкай экспансіі, прыцягнуў у Астрог шэраг славянскіх і грэцкіх навукоўцаў, публіцыстаў, багасловаў, сярод якіх Герасім Сматрыцкі(uk), Васіль Сураскі(uk), Хрыстафор Філалет, Эмануіл Ахілес, Лука Сэрбін, Кірыл Лукарыс(uk) (будучы Александрыйскі і Канстантынопальскі патрыярх), Нікіфар Парасхес Кантакузэн(uk), Клірык Астроскі(uk), Зізані Тустаноўскі, Дзям'ян Налівайка(uk) ды іншыя.

Сабраная з дапамогай Канстантына-Васіля бібліятэка ў Астрогу ўлучала ў сябе грэцкую і заходнеэўрапейскую багаслоўскую літаратуру, перадрукі антычных твораў, слоўнікі, касмаграфіі, граматыкі ды іншае.

У 1575 годзе запрасіў Івана Федаровіча дзеля арганізацыі друкарні ў княскай рэзыдэнцыі. Дзякуючы Астроскай друкарні сьвет пабачылі больш за 20 выданьняў, у тым ліку першы поўны тэкст Бібліі славянскаю моваю.

Каля 1578 году пачала дзеяць школа, дзе акрамя шэрагу традыцыйных на той час «вольных» дысцыплінаў, упершыню раўналежна выкладаліся лацінская, грэцкая і царкоўнаславянская граматыкі. Досьвед і праграма Астроскае школы былі запазычаныя Львоўскаю, Луцкаю і іншымі брацкімі школамі.

Апошнія гады

У канцы XVI стагодзьдзя Канстантын-Васіль Астроскі быў найвялікшым пасьля караля земляўласьнікам Рэчы Паспалітай: яму належалі 25 местаў, 10 мястэчак і 670 вёсак, гадавы прыбытак князя перавышаў 1 мільён злотых^[12].

У апошнія гады жыцьця князь паступова адыйшоў ад удзелу ў палітычным і культурным жыцьці краіны. Да таго ж перажыў некалькі непрыемных падзеяў: сыны Ян і Аляксандар перайшлі ў каталіцкую веру, малодшы сын быў атручаны слугой, улюбёная пляменьніца звар’яцела.

Дажываў у родавых замках у Крупах і Дубне(uk). Гэта нэгатыўна адбілася на дзейнасьці акадэміі ў Астрогу, якая ў пачатку XVII стагодзьдзя паступова заняпала.

Памёр у 1608 годзе, спачыў у крыпце Богаяўленскае царквы ў Астрогу.

Ушанаваньне памяці

У Вільні з ініцыятывы Духаўскага праваслаўнага брацтва ў 1908 годзе заклалі, а ў 1913 годзе асьвяцілі царкву-помнік да 300-годзьдзя Кантантына Астроскага. На мэмарыяльнай дошцы пакінулі надпіс залатымі літарамі: «У гонар рупліўцы й абаронцы праваслаўнай народнасьці».

Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату на Памесным саборы 2008 году кананізавала князя як добравернага^[13].

У Менску, побач зь Петрапалаўскім саборам, паставілі памятны крыж з надпісам: «Да 400-годзьдзя памяці дабравернага князя Канстантына Васіля Астроскага (1506—1608), славутага дзяржаўнага і царкоўнага дзеяча. 13/26 лютага 2008 году».

У Беластоку (Польшча) утварылася фундацыя князя Астроскага.

Галерэя

Партрэты Канстантына Астроскага
Невядомы мастак, XVI ст.
Невядомы мастак, XVII ст.
Невядомы мастак, XVII ст.
Невядомы мастак, XVIII ст.

Копія з партрэта XVI ст., 1883 г.
Копія з партрэта XVI ст., 1883 г.
Копія з партрэта XVI ст., 1883 г.
Копія XIX ст. з партрэта XVI ст.

Глядзіце таксама

Заўвагі

^ Іншая форма імя: Канстанцін Канстанцінавіч Астроскі^[8]. Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Констентинъ Констентиновичъ Острозскій (1566 год)^[9]

Крыніцы

^ Енциклопедія історії України (укр.) — Київ: Наукова думка, 2003. — ISBN 966-00-0632-2
^ Pas L. v. Prince Wasyl Konstanty Ostrogski // Genealogics (анг.) — 2003.
^ Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku: spisy — Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 2002. — С. 67. — 344 с. — ISBN 83-85213-37-6
^ ^а ^б Urzędnicy wołyńscy XIV-XVIII wieku: spisy / пад рэд. М. Вольскі — Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 2007. — С. 138. — 188 с. — ISBN 978-83-85213-51-2
^ Спадчына, № 4—6. 1998. С. 178.
^ Найдзюк Я. Беларусь учора і сяньня. — Менск, 1993. С. 59.
^ Урбан П. У сьвятле гістарычных фактаў. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.
^ Каляндар: сакавік / гал.рэд. Андрэй Скурко // Наша ніва : газэта. — «Суродзічы», 6 сакавіка 2006. — № 9 (559)). — С. 14. — ISSN 1819-1614.
^ Жыгімонт Аўгуст. Прывілей Року 63 // Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 года / рэд. Таісія Доўнар. — Менск: Тэсей, 2003. — С. 37—40. — 352 с. — ISBN 985-463-080-3
^ Пазднякоў В. Астрожскі Канстанцін (Васіль) Канстанцінавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 262.
^ Пазднякоў В. Астрожскі Канстанцін (Васіль) Канстанцінавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 261.
^ ^а ^б Юхо Я., Насевіч В. Астрожскія // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 223.
^ Памесны сабор 2008: Кананізацыя сьвятога благавернага князя Канстантына Астроскага (укр.)

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
Kempa T. Konstanty Wasyl Ostrogski. — Toruń: wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1997. — ISBN 83-231-0796-3
Тимошенко Л. Не совсем юбилейные заметки. К 400-летию со дня смерти князя Василия-Константина Острожского // Зеркало недели. № 5 (684), 9—15.02.2008.
Бондарчук Я., Бендюк М. Портрети князів Острозьких XVI — першої половини XVII століття // Українська культура: минуле 32 сучасне, шляхи розвитку. Вип. 15, 2009.
Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях. — Луцьк: Вежа, 2000.

Вонкавыя спасылкі

Biografija: Ostrozky, Kostiantyn Vasyl (анг.)
Князь Канстантын Канстантынавіч Астроскі (рас.)
Культурна-палітычны ўнёсак К. В. Астроскага(недаступная спасылка) (укр.)

[10] Іншая форма імя: Канстанцін Канстанцінавіч Астроскі^[8]. Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Констентинъ Констентиновичъ Острозскій (1566 год)^[9]

[_0781b13bb45da1e9-1] Енциклопедія історії України (укр.) — Київ: Наукова думка, 2003. — ISBN 966-00-0632-2

[_6ac2d80c9c92363e-2] Pas L. v. Prince Wasyl Konstanty Ostrogski // Genealogics (анг.) — 2003.

[_ad061aa6ee697e6e-3] Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku: spisy — Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 2002. — С. 67. — 344 с. — ISBN 83-85213-37-6

[_d5be7ee1863caa1d-4] а ^б Urzędnicy wołyńscy XIV-XVIII wieku: spisy / пад рэд. М. Вольскі — Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 2007. — С. 138. — 188 с. — ISBN 978-83-85213-51-2

[5] Спадчына, № 4—6. 1998. С. 178.

[6] Найдзюк Я. Беларусь учора і сяньня. — Менск, 1993. С. 59.

[7] Урбан П. У сьвятле гістарычных фактаў. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.

[8] Каляндар: сакавік / гал.рэд. Андрэй Скурко // Наша ніва : газэта. — «Суродзічы», 6 сакавіка 2006. — № 9 (559)). — С. 14. — ISSN 1819-1614.

[9] Жыгімонт Аўгуст. Прывілей Року 63 // Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 года / рэд. Таісія Доўнар. — Менск: Тэсей, 2003. — С. 37—40. — 352 с. — ISBN 985-463-080-3

[11] Пазднякоў В. Астрожскі Канстанцін (Васіль) Канстанцінавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 262.

[12] Пазднякоў В. Астрожскі Канстанцін (Васіль) Канстанцінавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 261.

[ehb-13] а ^б Юхо Я., Насевіч В. Астрожскія // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 223.

[14] Памесны сабор 2008: Кананізацыя сьвятога благавернага князя Канстантына Астроскага (укр.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[10]

[11]

[12]

[13]

[8]

[9]