Гісторыя Рэчыцы

Панарама места. А. Вэстэрвэльд, 1651 г.

Рэчыца — даўняе места, адзін з гістарычных цэнтраў Панізоўя.

Раньнія часы

Панарама места. А. Вэстэрвэльд, 1649 г.

Існуе меркаваньне, што Рэчыца ўпершыню ўпамінаецца пад 1079 годам у паданьні пра Ўваскрасенскую царкву. Аднак сучасныя энцыкляпэдычныя даведнікі датуюць першы ўпамін 1213 годам, калі паселішча ўпамінаецца ў Густынскім летапісе як горад Чарнігаўскага княства.

У ХІ—ХІІІ стагодзьдзях Рэчыца знаходзілася ў валоданьні кіеўскіх і чарнігаўскіх князёў.

Вялікае Княства Літоўскае

У XIV стагодзьдзі за часамі княжаньня Гедыміна Рэчыца далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. У 1392—1430 гадах яна знаходзілася ў валоданьні вялікага князя Вітаўта, які збудаваў тут умацаваны замак «з хваёвага дрэва». З XV стагодзьдзя места стала цэнтрам староства.

26 жніўня 1561 году вялікі князь Жыгімонт Аўгуст выдаў Рэчыцы рэвізорскую уставу, пацьверджаную 15 траўня 1596 году Жыгімонтам Вазам. Гэтая ўстава ўсталёўвала павіннасьці і правы жыхароў места і часам памылкова разглядаецца як прывілей на Магдэбурскае права. Існуе меркаваньне (на падставе пячаткі гродзкага суду), што ў XVІ стагодзьдзі Рэчыца пачала карыстацца гербам: «у срэбным полі чырвоная двухраговая харугва з Пагоняй на ёй». Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Рэчыца стала цэнтрам павету Менскага ваяводзтва. У 1596 годзе места на пэўны час захапілі казакі Налівайкі.

Плян места. К. Эйгірд, 1663 г.

У 1603 годзе ў Рэчыцы спыняўся будучы губэрнатар адной з брытанскіх калёніяў ў Паўночнай Амэрыцы Джон Сьміт, які пакінуў апісаньне места: Рэчыца — места, разьмешчанае на правым стромкім беразе Дняпра, на самым беразе стаяў замак, які займаў тэрыторыю аднаго гектара, меў пяць вежаў у форме шматграньніку, якія былі пакрытыя стрэшкамі-шатрамі. Замак злучаўся зь местам пад’ёмным мостам. Па-за замкам знаходзіўся Рынак, будынкі магістрату, дамы больш заможных месьцічаў, гасьціны двор. Рынак у Рэчыцы на той час быў вельмі багаты, з бліжэйшых вёсак прывозілі жыта, пшаніцу, мёд, воск, гародніну, мясныя і малочныя вырабы, з замежжа — розныя крамныя рэчы, турэцкую бакалею. Прадаваліся на Рынку мясцовыя вырабы з жалеза. У 1634 годзе ваявода менскі Аляксандар Слушка, які раней быў старостам рэчыцкім, заснаваў тут дамініканскі кляштар і касьцёл Сьвятой Тройцы. Кляштар меў невялікую бібліятэку ў 270 тамоў (скасаваны ў 1832 годзе, драўляны касьцёл згарэў у 1862 годзе). З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай ў 1654 годзе казацкія загоны Залатарэнкі спалілі Рэчыцу й замак. Пачаўся заняпад мескіх умацаваньняў. У 1734 годзе Рэчыцкае староства перайшло ў валоданьне Радзівілаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Герб Рэчыцкага павету з «Пагоняй», 1840-я гг.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Рэчыца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1796 годзе таксама стала цэнтрам павету Менскай губэрні. На 1825 год у месьце было 325 двароў, дзейнічалі 4 царквы, працавалі 12 корчмаў, на 1848 год — 445 двароў, на 1862 год — 2 мураваныя і 588 драўляных будынкаў, дзейнічалі 2 царквы, касьцёл, сынагога і 4 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі 2-клясная жаночая царкоўнапрыходзкая школа і 22 крамы. Праз Рэчыцу праходзіў тракт з Рагачова ў Чарнігаў, існавала паштовая станцыя. Дзейнічала прыстань і паромная пераправа праз Дняпро, будаваліся невялікія рачныя судны.

На 1878 год у Рэчыцы дзейнічалі 3 царквы (1 мураваная), касьцёл і сынагога, працавалі павятовая і царкоўнапрыходзкая вучэльні, лякарня, аптэка. У 1886 годзе празь места прайшлі Палескія чыгункі. На 1904 год — 1414 жылых дамоў, у тым ліку 4 мураваныя, 70 газавых ліхтароў, 3 лякарні, аптэка. 25 і 26 красавіка 1910 году праз Рэчыцу перавозілі мошчы Эўфрасіньні Полацкай. У 1914 годзе працавала 8 прамысловых прадпрыемстваў, у тым ліку запалкавая фабрыка «Дняпро» і 5 лесапільняў.

Найноўшы час

Нерэалізаваны праект касьцёла, 1861 год

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Рэчыца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. 6—9 траўня 1920 году Палеская група польскага войска пад камандаю генэрала Ўладзіслава Сікорскага на пэўны час адбіла Рэчыцу ў бальшавікоў.

У 1926 годзе Рэчыцу вярнулі ў склад БССР, дзе яна стала цэнтрам раёну (з 1938 году ў Гомельскай вобласьці). 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. У Другую сусьветную вайну з 28 жніўня 1941 да 18 лістапада 1943 году места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1964 годзе ў ваколіцах Рэчыцы знайшлі нафту, што паклала пачатак разьвіцьцю нафтаздабыўнай прамысловасьці ў Беларусі. У 1998 годзе тут здабылі 100-мільённую тону нафты.

Галерэя

Сакральныя будынкі

• Цэрквы і касьцёл
• 
  Царква часоў ВКЛ. І. Сербаў, 1912 г.
• 
  Рынак. Царква-мураўёўка, каля 1910 г.
• 
  Інтэр'ер мураўёўкі, да 1918 г.
• 
  Вуліца Андрэеўская. Касьцёл, да 1918 г.

• 
  Касьцёл, 1914 г.
• 
  Перад касьцёлам, 1914 г.
• 
  Рог Прабойнай і Набярэжнай. Царква Сьвятога Мікалая, 1910 г.
• 
  Царква Сьвятога Мікалая, 1935 г.

Дняпро

• Рака Дняпро
• 
  Панарама з боку Дняпра, да 1918 г.
• 
  Панарама з боку Дняпра, 1918 г.
• 
  Дняпро, 1912 г.

• 
  Мост, 1916 г.
• 
  Дняпро, 1918 г.
• 
  Набярэжная, 1918 г.

Вуліцы

• Вуліцы і пляцы
• 
  Вуліца Прабойная, да 1918 г.
• 
  Вуліца Прабойная, 1918 г.
• 
  Вуліца Прабойная, да 1930 г.
• 
  Рог Прабойнай і Школьнага завулка. Жаночая гімназія, да 1918 г.

• 
  Рынак, 1917 г.
• 
  Рынак, 1918 г.
• 
  Рынак. Паштова-тэлеграфная кантора, да 1918 г.
• 
  Вуліца Андрэеўская, да 1918 г.

• 
  Вуліца Кашарская, 8.05.1910 г.
• 
  Вуліца Кашарская, 1918 г.
• 
  Вуліца Набярэжная, да 1918 г.
• 
  Паштовы тракт, да 1918 г.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — 512 с. — ISBN 985-11-0238-5
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
• Голубеў В., Волкаў М. Рэчыца ў часы Вялікага княства Літоўскага // Беларускі гістарычны часопіс. — 2014. — № 5. — С. 3—17.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Рэчыцкага р-на. У 2 кн. Кн. 1-я. — Мн.: Беларусь, 1998. — 503 с. ISBN 985-01-0161-X.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Рэчыцкага р-на. У 2 кн. Кн. 2-я. — Мн.: Беларусь, 1998. — 327 с. ISBN 985-01-0162-8.
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889.