Алесь Дудар

Алесь Дудар лац. Aleś Dudar
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Аляксандар Аляксандравіч Дайлідовіч
Псэўданімы	Тодар Глыбоцкі (Т. Глыбоцкі, Т.Г-кі, Т. Г.), Ал. Д., Арцём Яроцкі
Нарадзіўся	24 сьнежня 1904 вёска Навасёлкі, Мазырскі павет, Менская губэрня, Паўночна-Заходні край, Расейская імпэрыя
Памёр	29 кастрычніка 1937 Менск, Беларуская ССР, СССР
Пахаваны	невядома
Сужэнец	Натальля Вішнеўская
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	Перакладнік
Гады творчасьці	1921—1935
Жанр	Паэзія
Мова	Беларуская
Дэбют	1921 (газэта «Савецкая Беларусь»)
Значныя творы	паэмы «Шанхайскі шоўк» (1926), «Слуцак» (1935)
Творы ў Вікікрыніцах
Творы на сайце Knihi.com
Алесь Дудар у Вікісховішчы

Але́сь Дуда́р (1904; в. Навасёлкі, цяпер Петрыкаўскі раён, Гомельская вобласьць, Беларусь — 1937; Менск, цяпер Беларусь) — беларускі паэт, крытык, перакладнік.

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сям’і безьзямельнага селяніна. У першую сусьветную вайну сям’я знаходзіліся ў бежанстве ў расейскім горадзе Казлове (Тамбоўская губэрня) і вярнулася ў Беларусь вясной 1917 году. Пасьля сканчэньня (1921) сярэдняй школы ўступіў у тэатральную трупу Уладзіслава Галубка. У 1923 адзін з заснавальнікаў менскай, віцебскай і полацкай філіяў «Маладняка». У 1927—1928 вучыўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленьні пэдагагічнага факультэта БДУ, які вымушана пакінуў у выніку кампаніі супраць беларускіх пісьменьнікаў-студэнтаў. У сьнежні 1927 выйшаў з «Маладняка» і далучыўся да новага аб’яднаньня «Полымя». Разам з Андрэям Александровічам і Міхасём Зарэцкім Алесь Дудар выступіў супраць праяў антыбеларусізацыі ў БДУ і заявіў пра выхад з універсытэту ў канцы 1928 году. 20 сакавіка 1929 г. арыштаваны Дзяржаўнай палітычнай управай НКУС БССР за верш «Пасеклі наш край папалам…». Высланы на тры гады ў Смаленск (Расейская СФСР). 22 ліпеня 1930 г. яго арыштавалі ў Смаленску і прывезьлі ў Менск на допыты па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». У 1931 зноў у Смаленску. Пасьля сканчэньня тэрміну высылкі вярнуўся ў Менск. Сябар Саюзу пісьменьнікаў БССР (з 1934). У 1935—36 у асноўным займаўся перакладамі.

Трэці раз арыштаваны 31 кастрычніка 1936 у Менску па адрасе: вул. Правадная, д. 15а, кв. 2. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Алеся Дудара прадугледжвалася «спальваць». 28 кастрычніка 1937 г. пазасудовая калегія НКУС выракла яго да вышэйшай меры (сьмяротнага) пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці быццам у якасьці «чальца антысавецкай аб’яднанай шпіёнска-тэрарыстычнай нацыянал-фашысцкай арганізацыі». 29 кастрычніка стаўся ахвярай масавага расстрэлу ў сутарэньнях менскай унутранай турмы НКУС («амэрыканкі») звыш 100 пісьменьнікаў, навукоўцаў і дзяячоў культуры. 21 верасьня 1957 г. ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР апраўдала яго пасьмяротна. Асабістая справа № 10861-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Творчасьць

Дэбютаваў вершам у 1921 (газэта «Савецкая Беларусь»). Аўтар зборнікаў паэзіі «Беларусь бунтарская» (1925), «Сонечнымі сьцежкамі» (1925), «І залацісьцей, і сталёвей» (1926), «Вежа» (1928), паэмы «Шанхайскі шоўк» (1926), «Слуцак» (1935), зборнік апавяданьняў «Марсэльеза» (1927). У 1959 выйшлі Выбраныя творы, у 1984 — зборнік вершаў і паэмаў «Вежа». Разам з Андрэем Александровічам і Анатолем Вольным напісаў раман «Ваўчаняты» (1925).

Выступаў як крытык пад псэўданімам Т. Глыбоцкі выдаў зборнік артыкулаў «Пра літаратурныя справы» (1928).

Перакладаў зь нямецкай, расейскай і францускай моваў. Пераклаў некаторыя творы А. Пушкіна, у тым ліку "Яўгенія Анегіна". «Дванаццаць» А. Блока, урыўкі з «Фаўста» Ёгана Гётэ, творы Сяргея Ясеніна, Барыса Пастарнака, М. Ціханава, Гайнрыха Гайнэ і Э. Вайнэрта. Асобнымі выданьнямі выйшлі «Выбраныя вершы» С. Стандэ (1932), аповесьць Ф. Гладкова «Новая зямля» (1932), раман У. Кузьміча «Крыльлі авіясьпіралі» (1932), «Апавяданьне пра кайданы» М. Ляшко (1933), «Вільгельм Тэль» Фрыдрыха Шылера (1934), «Жаніцьба Фігаро» П’ера Бамаршэ (1936).

У сакавіку 2017 году стала вядома, што знойдзены пераклад Алеся Дудара паэмы «Яўген Анегін» Пушкіна, які лічыўся страчаным.

Бібліяграфія

Ал. Дударь. На барацьбу з ухіламі. Надлом і анамалія на літаратурным фронце.  (бел.) // Звезда : газэта. — 1925. — № 252 (2162). — С. 4. Алесь Дудар. Беларусь бунтарская.. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 25 с. — 3000 ас. Алесь Дудар. Сонечнымі сьцежкамі: вершы. (Цыклы: Анналы; Навальніца; Сягоньня; Пра сябе; Горад; Сузор'і). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1925. — 68 с. — (Кніжніца «Маладняк»). Андрэй Александровіч, Анатоль Вольны, Алесь Дудар. Ваўчаняты: раман беларускіх лясоў. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 159 с. — (Бібліятэка Чырвонай зьмены. № 2). — 6000 ас. Алесь Дудар. І залацісцей і сталёвей : лірыка. (Цыклы: Dies Irae; Сьцежкі васільковыя; Скрыжалі; Азія; Адыйшоўшым; Крылатае). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 68 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 2000 ас. Алесь Дудар. Шанхайскі шоўк: паэма. — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 35 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 1500 ас. Алесь Дудар. Марсэльеза: апавяданьні. (Марсэльеза; Фальварак «Падмошша»; Спатканне; Таварыш Кунегін; Казка; Пані Лясоцкая). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 81 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 1500 ас. Тодар Глыбоцкі. З літаратурнага блёк-ноту. «Тутэйшыя». // Савецкая Беларусь : газэта. — 1928, 1 студзеня. — № 1 (2189). — С. 3. Алесь Дудар. «Імчыцца час...» / рэдакцыйная калегія // Полымя : часопіс літаратуры, палітыкі, эканомікі, гісторыі. — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, верасень 1928. — № 7. — С. 100. Тодар Глыбоцкі. Пра літаратурныя справы. Крытычныя нарысы / ]. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928. — 251 с. — 3000 ас. Вежа. Вершы. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928. — 59 с. — 2000 ас. Андрэй Александровіч, Анатоль Вольны, Алесь Дудар. Ваўчаняты: раман беларускіх лясоў. — 2-е выданьне. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928 (1929). — 159 с. — 3000 ас. Алесь Дудар. Слуцак: Паэмы (Вайна за мір; Слуцак). — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1935. — 98 с. — 4000 ас. Алесь Дудар. Выбраныя творы. (Вершы; з паэмы «Слуцак») / Укладанне Сьцяпана Баркоўскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1959. — 127 с. — 5000 ас. Алесь Дудар. Вежа. (Вершы; Вайна за мір: з паэмы; Слуцак: паэма) / складальнік, аўтар прадмовы Міхась Ярош. — Менск: Мастацкая літаратура, 1959. — 135 с. — (Бібліятэка беларускай паэзіі). — 2000 ас.

Алесь Дудур. Выбраныя творы. (Раздзелы: Вершы і паэмы (1921―1936); Проза; Пераклады; Крытычныя артыкулы; Лісты; Паказанні па справе СВБ (1930 г.); Матэрыялы да біяграфіі) / Ганна Севярынец — укладаньне, прадмова, камэнтары. — Менск: Лімарыус, 2017. — 480 с. — (Галасы Айчыны). — 300 ас. — ISBN 978-985-6968-66-5 Пераклады Стандэ, Станіслаў Рышард. Выбраныя вершы / Пераклад з польскай — Алесь Дудар. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 76 с. — 2000 ас. Фёдар Гладкоў. Новая зямля. Запіскі педалагічкі: аповесць / пераклад з рускай мовы А. Дайлідовіча. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 230 с. — 5000 ас. Уладзімір Кузьміч. Крыльлі авіясьпіралі. Вытворчы раман у 5 ч. / пераклад з украінскай мовы А. Дайлідовіча. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 392 с. — 3000 ас. П’ер Агюстэн Карон дэ Бамаршэ. Жаніцьба Фігаро: камедыя ў 5 дзеях = Pierre-Augustin Caron de-Beaumarchais. Le mariage de Figaro / пераклад з французскай мовы Алеся Дудара; прадмова: А. Джывілегаў. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 156 с. — 5185 ас. Мікалай Ляшко. Апавяданьне пра кайданы. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1933. — 51 с. — (Бібліятэка для малапісьменных). — 6000 ас. Фрыдрых Шылер. Вільгельм Тэль. П'еса ў 5-ці дзеях / Пераклад зь нямецкай мовы Алеся Дудара; пад рэдакцыяй Віталя Вольскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1934. — 187 с. — (Школьная серыя). — 5000 ас. Іоган Вольфганг Гётэ. З «Фауста». (З нямецкай мовы пераклаў А. Дудар). // Полымя рэвалюцыі : часопіс. — 1935, кастрычнік. — № 10. — С. 93—100. Крытыка, рэцэнзіі М. Волмар. Стылістычная кампазыцыя Ал. Дудара. («І залацісьцей і сталёвей». Менск, 1926). // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 5 чэрвеня. — № 125 (2017). — С. 3. А. Падбярэзкі. А. Дудар. «Вежа». Вершы. / рэдакцыйная калегія // Полымя : часопіс літаратуры, палітыкі, эканомікі, гісторыі. — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, жнівень 1928. — № 6. — С. 194—196.

• Вокладкі кніг прыжыцьцёвых выданьняў
• 
  «Беларусь бунтарская». 1925
• 
  «Ваўчаняты». 1925
• 
  «Сонечнымі сьцежкамі». 1925
• 
  «Шанхайскі шоўк». 1926
• 
  «І залацісьцей і сталёвей». 1926
• 
  «Марсэльеза». 1927
• 
  «Вежа». 1928. Вокладка — Васіль Літко
• 
  «Пра нашы літаратурныя справы». 1928
• 
  «Ваўчаняты». 1929
• 
  «Слуцак». 1935

Літаратура

Багдановіч І. Будучыня з сінімі крыламі: Літаратурны партрэт А.Дудара // Роднае слова. 1994, № 12 Ірына Багдановіч. «Дудар Алесь». Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2 — С. 311. Васіль Дранько-Майсюк. П'еро пад маскай Арлекіна. // Літаратура і мастацтва : газэта. — 24 лістапада 2017. — № 47 (4950). — С. 10. — ISSN 0024-4686. Дудар, Алесь / біяграфічныя зьвесткі — І. Э. Багдановіч; бібліяграфія — В. І. Козіч // пад рэдакцыяй А. В. Мальдзіса. Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т.. — Менск: Беларуская энцыклапедыя імя ПетрусяБроўкі, 1993. — Т. 2, Верабей-Іваноў. — С. 392—396. — ISBN 5-85700-060-2.

Маракоў Л. Алесь Дудар: штрыхі да партрэта пісьменніка // Роднае слова. 2001. № 12. Леанід Маракоў. «Алесь Дудар». // «Біяграфіі». — Менск: 2012. Уладзімір Міхнюк Арыштаваць у высылцы: Дакументальны нарыс пра Алеся Дудара. — Менск: БелНДІДАС, 1996. — 150 с. — (Вернутыя з небыцця). — ISBN 985-6099-28-5 І. У. Саламевіч. «Дудар Алесь». Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5 — С. 252. Масей Сяднёў. «Масеева кніга»: Успаміны, старонкі дзёніка, эсэ. Алесь Дудар. / Мастак П. І. Іонаў. — Менск: Мастацкая літаратура, 1994. — С. 260—262. — 318 с. — 5200 ас. — ISBN 5-340-01314-6

Вонкавыя спасылкі

Васіль Дэ Эм. (9 кастрычнік 2017) Расстраляныя літаратары. Алесь Дудар, бунтоўны паэт, двойчы высланы, аднойчы забіты Спэцыяльны праект.. Радыё Свабода.. Васіль Дранько-Майсюк. (10 лістапада 2023) Алесь Дудар. Пакутлівыя пошукі самога сябе. Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнэт = Radio Unet. Васіль Дранько-Майсюк. (17 лістапада 2023) Алесь Дудар супраць сістэмы. Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнэт = Radio Unet. Васіль Дранько-Майсюк. (24 лістапада 2023) Алесь Дудар і яго асабістая вайна. Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнэт = Radio Unet. Ганна Севярынец. Самым зацятым праціўнікам расейскага ўплыву быў Алесь Дудар. — 15 сакавіка 2017.

Ганна Севярынец. Гутарыў Сяргей Мікулевіч. (13 красавіка 2017) Не герой свайго часу: жыццё і смерць Алеся Дудара. Наша ніва.. Ганна Севярынец. (10 лістапада 2017) Алесь Дудар (1904-1937). Адкрытая лекцыя Ганны Севярынец. TuzinFM.. Ганна Севярынец. (26 лютага 2018) «За ўсходнім дэспатам-царком мы бегаем на задніх лапах»: стала вядомая дакладная дата напісання легендарнага «Пасеклі край наш папалам» Літаратура.. Наша ніва. Ганна Севярынец. (10 сьнежня 2019) Грай, Дудар. Да 115–годдзя Алеся Дудара На хвалі часу, у плыні жыцця.. Праект Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры, Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, часопіса «Маладосць».