Сьпіс дзеячоў Беларусі, расстраляных 29—30 кастрычніка 1937 году

Расстрэл 29 кастрычніка («чорная ноч») — расстрэл больш за 100 прадстаўнікоў беларускай інтэлектуальнай эліты — выбітных дзеячоў культуры, мастацтва і навукі, а таксама грамадзкіх дзеячоў тагачаснай БССР — у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году ў сутарэньнях менскай унутранай турмы НКВД («амэрыканкі»). Пазьней суды СССР амніставалі большасьць рэпрэсаваных у сувязі зь іх невінаватасьцю. Такім чынам, у гэтыя дні рэпрэсіі, якія чыніла кіраўніцтва СССР у тыя гады па ўсёй краіне, дасягнулі ў Беларусі свайго піку, бо з 4 сакавіка 1937 г. да 22 траўня 1938 г. (444 дні) на Беларусі было рэпрэсавана каля 100 тысяч чалавек (у сярэднім за ноч арыштоўвалі 230 чалавек).

У ліку расстраляных у тую ноч былі 22 беларускія пісьменьнікі. За 3 месяцы да расстрэлу, 1 жніўня 1937 г. ва ўнутраным двары Менскай турмы НКУС БССР спалілі некалькі дзясяткаў тысячаў рукапісаў ненадрукаваных твораў тых пісьменьнікаў, што не прайшлі цэнзуру.

У архіве прэзыдэнта Расейскай Фэдэрацыі (АПРФ, вопіс № 24, справа № 411) захоўваецца «Сьпіс асобаў, падлеглых суду ваеннай калегіі Вярхоўнага суда Саюза ССР». У сьпіс уключаныя асобы з усяго Савецкага Саюзу. Ён датаваны 7 верасьня 1937 году і падпісаны Ё. Сталіным, В. Молатавым, Л. Кагановічам, К. Варашылавым, М. Яжовым. Сьпіс асуджаных па першай катэгорыі (да вышэйшай меры пакараньня — расстрэлу) па Беларускай ССР налічвае 103 чалавекі, па другой катэгорыі (прыгавораны да 10 і болей гадоў зьняволеньня ў канцлягерах) — 6 чалавек. Сьпіс па Беларускай ССР датаваны 15 верасьня 1937 году і падпісаны Ё. Сталіным, В. Молатавым і начальнікам 8-га аддзелу Галоўнага ўпраўленьня дзяржаўнай бясьпекі СССР старшым маёрам дзяржаўнай бясьпекі У. Цэсарскім.

У дадатак да першапачаткова сьпісу, які паступіў з Масквы, мясцовымі супрацоўнікамі НКУС БССР былі дададзеныя яшчэ шэраг дзеячоў. Ніжэй прыведзены абагульняючы сьпіс расстраляных у гэтую ноч у сутарэньнях унутранай турмы НКУС у Менску, так званай «амэрыканкі». Прозьвішчы, дададзеныя ў першапачатковы сьпіс мясцовым НКУС, пазначаныя зорачкай (*).

Сьпіс расстраляных

1. Абухоў Барыс Аляксандравіч, загадчык катэдры анатоміі, Віцебскі вэтэрынарны інстытут
2. * Арабей Мікалай, загадчык аддзела школаў ЦК КП(б)Б
3. Аронаў Навум Мееравіч
4. * Аўгусьціновіч Анатоль, начальнік упраўленьня будаўнічых работ пры СНК БССР
5. Афанасьеў Ігнат Ільіч, выкладчык Менскага Белпэдтэхнікуму
6. Бабкоў Сямён Дзьмітрыевіч
7. Барзуноў Георгій Фёдаравіч, дырэктар трэсту «Галоўхлеб» БССР
8. * Башкевіч Вадзім, начальнік Упраўленьня вышэйшай школы Наркамата асьветы БССР
9. Бейлін Саламон Хаімавіч
10. Белацаркоўскі Абрам Давыдавіч
11. * Бранштэйн Якаў, літаратурны крытык
12. Бурдыка Іван Сямёнавіч, адказны сакратар СНК БССР
13. * Вайноў Віктар Лявонцьевіч, загадчык экспэдыцыі карамельнага цэху фабрыкі «Камунарка»; беларускі журналіст, сябра КПЗБ
14. * Варончанка Аляксандар, Наркам асьветы БССР, кандыдат у сябры УКП(б)
15. Варшаўскі Станіслаў Юльянавіч
16. Васільеў-Вашчылін Рыгор Мікітавіч
17. Вольны Анатоль, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі
18. Габаеў Моўша-Нохім Ізраілевіч
19. Габрусёў Апанас Сьцяпанавіч
20. * Галавач Платон, празаік, выключаны з ВКП (б) у 1937.
21. Гейштэрн Антон Міхайлавіч
22. * Гершон Ёсіф Хаімавіч, намесьнік Наркама асьветы БССР, сябра/кандыдат у сябры УКП(б) з 1919
23. Гінзбург Якаў Яфімавіч
24. Госін Абрам Мендзелевіч
25. Гурскі Канстанцін Ёсіфавіч, старшы вэтэрынарны доктар, вэтэрынарнае ўпраўленьне Наркамзема БССР (па некаторых зьвестках , расстраляны 17.10.1937)
26. Гурэвіч Нохман Гіршавіч, Наркам унутранага гандлю БССР, сябра ЦК КП(б)Б, сябра ЦВК БССР, сябра/кандыдат у сябры УКП (б) з 1920
27. * Дзеніскевіч Мікалай Міхайлавіч, партыйны работнік, другі сакратар ЦК КП(б)Б, сябра/кандыдат у сябры УКП(б)
28. Дзьмітраў Мікалай Андрэевіч
29. Дзякаў Ананій Іванавіч, рэктар БДУ у 1934—1935 гг., наркамам асьветы БССР, сябра ВКП(б)
30. Дракахруст Абрам Генрыхавіч
31. Дудар Алесь, паэт
32. * Дунец Хацкель, крытык і публіцыст
33. Елянсон Гірш Борухавіч
34. Ермакоў Мікалай Паўлавіч
35. Жывуцкі Іван Сьцяпанавіч, настаўнік
36. Замалін Навум Міхайлавіч, дацэнт Віцебскага вэтэрынарнага інстытуту
37. Зарэцкі Міхась, празаік, выключаны з ВКП(б) у 1929
38. Зянковіч Аляксандар Сазонавіч
39. Іваноў Аляксандар Васілевіч
40. Іспраўнікаў Прохар Іванавіч, нам. загадчыка сельскагаспадарчага аддзела газ. «Віцебскі пралетарый»
41. * Кавалёў Захар, сакратар Варашылаўскага РК КП(б)Б
42. Каваль Васіль, празаік
43. * Кавальчук Захар, старшыня ЦК прафсаюзаў БССР, выключаны з КП(б)Б у 1937
44. * Кандрашук Мікалай, начальнік упраўленьня шкляной прамысловасьці Наркамата лёгкай прамысловасьці БССР
45. Кантар Саламон Мендзелевіч, дырэктар Белпрамторга
46. Капітанакі Міхаіл Васілевіч
47. * Каранеўскі Язэп Пятровіч, дзяржаўны дзеяч, пэдагог, публіцыст, 2-і рэктар Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту, сябра КП(б)Б.
48. Карпенка Іван Іванавіч, загадчык лябараторыі Віцебскай вэтэрынарнай станцыі
49. Качанаў Герасім Антонавіч
50. Кляніцкі Віктар Сямёнавіч
51. Кляшторны Тодар Тодаравіч, паэт
52. Кудзелька Ёсіф Фадзеевіч, начальнік упраўленьня па ахове аўтарскіх правоў пры СП БССР
53. * Кульбак Майсей, празаік
54. Кучынскі Аляксей Сьцяпанавіч, дзяржаўны і грамадзкі дзеяч, пэдагог, рэдактар, выключаны з ВКП(б) у 1937
55. * Лабадаеў Міхаіл, загадчык асобага сэктару (аддзела) ЦК КП(б)Б
56. * Лашкевіч Леанард, намесьнік наркама Наркамата саўгасаў БССР
57. Левін Аляксандар Самойлавіч, літаратурны крытык
58. Левін Саламон Вульфавіч, літаратурны крытык
59. Лейбін Піня Майсеевіч
60. Ліхтэнштэйн Сямён Давыдавіч
61. Лукашонак Мікіта Сяргеевіч
62. Лявонны Юрка, паэт
63. Ляйбовіч Хаім Элясавіч
64. Лямперт Саламон Рыгоравіч, студэнт 5 курсу БДУ
65. * Ляўкоў Максім, Наркам юстыцыі БССР
66. Мазель Элізар Якаўлевіч, нам. дырэктара па навуковай рабоце Віцебскай навукова-дасьледчай вэтэрынарнай станцыі
67. * Майсееў Леў, сакратар Барысаўскага РК КП(б)Б
68. Малаў Барыс Міхайлавіч, загадчык аддзела хлебнай групы наркамата ўнутранага гандлю
69. Маракоў Валерый Дзьмітрыевіч, паэт
70. Маргелаў Сьцяпан Прохаравіч, загадчык сэкцыі геаграфіі Інстытуту эканомікі АН БССР
71. Марголін Міхаіл Саламонавіч
72. * Мар’янаў Барыс, сакратар Дзяржынскага РК КП(б)Б, сябра ЦК КП(б)Б (з 1937 г.)
73. Масленьнікаў Павал Аляксандравіч
74. Мелік-Шахназараў Андрэй Паўлавіч
75. Мірлін Абрам Навумавіч
76. Місьнікоў Мікалай Данілавіч
77. * Міхайлаў Дзямьян, кансультант Упраўленьня справамі СНК БССР
78. Міхееў Мікалай Іванавіч
79. * Міцькоў Сяргей, дырэктар Гідролізнага досьледнага завода Наркамата мясцовай прамысловасьці БССР
80. Мурзо Сяргей Мікітавіч, паэт
81. Мухін Павал Максімавіч, загадчык лябараторыі Віцебскай навукова-дасьледчай вэтэрынарнай станцыі
82. Навахрэст Якаў Пятровіч
83. Нёманскі Янка, празаік, грамадзкі дзеяч
84. Несьцяровіч Іван Іванавіч
85. Падсявалаў Іван Іванавіч
86. Паплыка Іван Майсеевіч
87. Пасмарнік Іван Майсеевіч
88. * Петрушэня Васіль, кансультант СНК БССР па камунальных і транспартных справах
89. Півавараў Зяма, паэт
90. Пітомцаў Міхаіл Мікітавіч
91. Пратапопаў Апалон Уладзіміравіч
92. * Пратасеня Рыгор, вучоны-аграхімік
93. Пурыс Ізраіль Лейзеравіч
94. Пуцілоўскі Аляксандар Андрэевіч
95. Пуцінцаў Іван Андрэевіч
96. Пятрашын Кузьма Рыгоравіч
97. Разумоўскі Арон-Лейб Сіманавіч
98. Рыдзеўскі Міхаіл Антонавіч, загадчык вучэбнай часткі Менскага пэдагагічнага інстытуту
99. Самахвалаў Аляксандар Рыгоравіч
100. Сандамірскі Якаў Рыгоравіч, загадчык катэдры Віцебскага вэтэрынарнага інстытуту
101. Сапрыцкі Оскар Абрамавіч, намесьнік наркама земляробства БССР
102. Сарокаш Іван Усьцінавіч
103. Спектар Якаў Мееравіч, загадчык сакратарыяту СНК БССР
104. Старынскі Васіль Сямёнавіч
105. Сташэўскі Васіль Пятровіч, празаік
106. Стрэле Георгій Уладзіміравіч, дырэктар конесаўгаса № 120
107. Суроўцаў Георгій Уладзіміравіч
108. Сялоў Дзьмітры Паўлавіч, начальнік плянава-фінансавага ўпраўленьня наркама асьветы БССР
109. Сярдзюк Панцялей Іванавіч, загадчык лябараторыі біяфабрыкі № 5 у Віцебску
110. Таненбаўм Мірон Барысавіч
111. Таўбін Юдаль Абрамавіч, паэт
112. Троцкі Іван Васілевіч
113. Трумпацкі Эля Хацкелевіч
114. * Турлай Андрэй, Наркам саўгасаў БССР
115. Усьпенскі Яўген Канстанцінавіч, фізык
116. Фалкін Рыгор Якаўлевіч
117. Фінкельштайн Аба Алтэравіч
118. Фломбаўм Яўсей Еўнавіч
119. * Фрыдман Ісак, начальнік аддзела землеўпарадкаваньня Наркамата земляробства БССР
120. Харлац Дзьмітры Сямёнавіч
121. * Харык Ізі, паэт, сябра ВКП(б)
122. Хатулёў Пётр Фёдаравіч, літаратурны крытык
123. Чарнушэвіч Аляксандар Анікеевіч, загадчык забеспячэньнем, Белгеаразьведка; Наркам асьветы БССР у 1933—1936 гг., сябра УКП(б)
124. Чарняк Мікалай Платонавіч
125. Чарот Міхась, паэт, сябра ВКП(б)
126. Чачура Канстанцін Георгевіч
127. Шалай Макар Ксенафонтавіч, літаратурны крытык
128. Шапіра Юдаль Ісакавіч
129. Шастакоў Павал Пятровіч, журналіст
130. * Юдэльсон Арон, паэт
131. Юлькін Якаў Веньямінавіч
132. * Яркін Віктар, начальнік службы Днепра-Дзьвінскага параходзтва ў Гомелі

Глядзіце таксама

• Расстралянае адраджэньне

Літаратура

• Маракоў Л. Ахвяры і карнікі. Мн.: Зміцер Колас, 2007 г. ISBN 978-985-6783-38-6
• Грахоўскі С. «Так погибали поэты»/Выбраныя творы. Мн.: Кнігазбор, 2007 г. ISBN 985-6824-59-1

Вонкавыя спасылкі

• Біяграфіі рэпрэсаваных у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году ў турме КДБ Беларусі ў дасьледаваньні Леаніда Маракова
• Кастусь Лашкевіч, Крывавая ноч беларускай гісторыі // TUT.BY, 29.10.2010 г.
• Жертвы политического террора в СССР