Шадзібор Валімонтавіч
 Герб «Задора» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Памёр | па 1431 |
| Род | Валімонтавічы гербу Задора[d] |
| Бацькі | Валімонт Бушкавіч |
Шадзібор Валімонтавіч (? — па 1431) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, кашталян ковенскі (1418).
Быў старостам вількамірскім (1424—1425).
Імя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Шад або Шат (Schad, Schat) і Бара (Baro) — імёны германскага паходжаньня[1][2][3]. Іменная аснова -шад- (-шат-) (імёны ліцьвінаў Шацейка, Шаціла; германскія імёны Scazciho, Scazelo) паходзіць ад гоцкага skadus 'ахінуты, абаронены'[4], аснова -сад- (-сат-) (імёны ліцьвінаў Жадзьвін, Вішад; германскія імёны Saduinus, Wisad) — ад гоцкага saths 'насычаны, задаволены'[5], а аснова -бар- (-бор-) (імёны ліцьвінаў Барвід, Барвін, Барвін; германскія імёны Barvid, Barwin, Barwin) — ад гоцкага bara, baur 'чалавек, дзіця' (літаральна — «народжаны»)[6]. Такім парадкам, імя Шадзібор азначае «абарона нараджэньня»[7].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Mattis S[czedibor] houptmann zcu Cawen (Mattis Schedibor[8]; 27 чэрвеня 1418 году)[9]; den strengen ritter Schelibor unsern hauptman czu Wilkomirie (8 траўня 1424 году)[10]; Schedibor houptman czu Wilkomiria (15 кастрычніка 1425 году)[11]; Schedibori Wolimunthowycz (1 верасьня 1431 году)[12]; Schedibor Wolnuntowicz (Schedibor Wolumontowicz[8]; 15 траўня 1432 году)[13]; Schedibor (15 кастрычніка 1432 году)[14]; her Schedebar (кастрычнік — лістапад 1432 году)[15]; Schedebar hoptman von Kaywen (4 лістапада 1432 году)[16]; Seddebor (7 лістапада 1432 году)[17].
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зь літоўскага баярскага роду, сын Валімонта Бушкавіча. Меў братоў Румбольда, Кезгайлу, Яўнута, Гудзігерда і Судзівоя.
Упамінаецца з 1418 году. Як прыхільнік Сьвідрыгайлы ў 1432 годзе трапіў у вязьніцу да Жыгімонта Кейстутавіча.
Мова і культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да актаў Чартарыйскага замірэньня (1431 год) і Гарадзенскай уніі (1432 год) прывесіў пячаці з гербам «Задора» і рускімі надпісамі[18][19][20]:
ПЕЧАТЬ ШЕДИБОРОВА ВОЛИМОНТОВИЧА
ПЕЧАТЬ ШЕДИБОРОВА
У Віленскім музэі старажытнасьцяў, стваральнікам якога быў граф Яўстах Тышкевіч, экспанаваўся царкоўны звон з надпісам на старой беларускай мове: «В лето 6000-е 9 сот 28-е [1420 год] создан бысть сей святой Тройцы повелением раба Божего пана Шедибора Валимонтовича, а мастер Устьек»[21].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 227.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1306.
- ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 80.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 193.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 26.
- ^ а б Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 315.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 413.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 643.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 709.
- ^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135.
- ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 191.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 304.
- ^ Rowell S. Bears and Traitors, or: Political Tensions in the Grand Duchy, ca. 1440—1481 // Lithuanian Historical Studies. Vol. 2, 1997. P. 47, 55.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 373.
- ^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 189.
- ^ Памылка цытаваньня: Няслушны тэг
<ref>; няма тэксту ў назьве зносакUrban-2001-42
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6. Nr. 11—12. 1913.