Яўнут Валімонтавіч
 Герб «Задора» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | каля 1380 Дзявалтаў |
| Памёр | 1432 |
| Род | Валімонтавічы гербу Задора[d] |
| Бацькі | Валімонт Бушкавіч |
Яўнут Валімонтавіч, Яўнуць Валімунтавіч (Ян; каля 1380 — 1432) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, ваявода троцкі (з 1413) і віленскі (1432). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Задора».
Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся каля Вількаміру, меў маёнткі ў Крожах і Жосьлях[1].
Імя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Еўнат (Eunat) — імя германскага паходжаньня[2]. Іменная аснова аўн- (еўн-) ёсьць пашыранай суфіксам з элемэнтам -н- (-n-) асновай еў- (аў-)[3], якая паходзіць ад гоцкага aiws 'час, эпоха' або стараверхненямецкага ewi, eo 'закон'[4][5].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: cum stirpe et genelogia Jawni palatini Trocensis[6], Jawnus palatinus Trocensis[7], Jawnum palatinum Trocensem[8] (2 кастрычніка 1413 году); Jawnus palatine Nouotrocensi (23 кастрычніка 1417 году)[9]; Joanne Jawnis palatino et capitaneo (22 чэрвеня 1421 году)[10]; Johannes alias Jawnis palatinus Trocensis (27 верасьня 1422 году)[11]; Johanne alias Jawnus palatino Trocensi (31 сьнежня 1425 году)[12]; Johannis dicti Jawnus (1427—1428 гады)[13]; wir hettin gerne den woyewod von Tracken Jawnuten gesandt (20 чэрвеня 1430 году)[14]; Jawnus Troczensis palatinus (29 лістапада 1430 году)[15]; Jawnis (22 чэрвеня 1431 году)[16]; Евни воевода Троцкий[17] (27 верасьня 1432 году)[18]; Johannes alias Jownus palatinus Troczensis (15 кастрычніка 1432 году)[19]; Iwan Wolimuntowicz[1]; Jauwned (4 лістапада 1432 году)[20]; Jounys, Jaunes (7 лістапада 1432 году)[21]; palatinus Trocensis Jawnyus decollatus interiit (13 лістапада 1432 году)[22].
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зь літоўскага баярскага роду, сын Валімонта Бушкавіча. Меў братоў Румбольда, Кезгайлу, Шадзібора, Гудзігерда і Судзівоя.
Упершыню ўпамінаецца ў 1412 годзе, калі атрымаў урад старосты троцкага, які ў 1413 годзе стаў ваяводзкім. У 1430 годзе мусіў быў быць паслом на зьезд Ягайлы і Тэўтонскага ордэну ў Торуні, але з прычыны іншых справаў не паехаў туды. У пачатку 1432 году стаў ваяводам віленскім, знаходзіўся ў складзе літоўскай дэлегацыі на перамовах з палякамі. Аднак у канцы таго ж году яго разам з братам Румбольдам за падтрымку Сьвідрыгайлы Альгердавіча пакараў сьмерцю Жыгімонт Кейстутавіч[23].
У 1427 годзе прасіў Папу дазволіць яму роспуст з жонкай, якая спрабавала яго атруціць, віленскі біскуп прызнаў яго новы шлюб неправамоцным. Не пакінуў нашчадкаў.
Мова і культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да актаў Гарадзельскай (1413 год) і Гарадзенскай (1432 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[24]:
• s • iawny • wolimuntowycz
• s • dni yownis • wolimonthowi •
Да акту Мельнскага міру (1422 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[25]:
• s(igillum) • [iw]ani wolimuntowicz
+ s(igillum) • hans : tr(o)ce(s)is
• s(igillum) • iw[an]i wolimuntowicz
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 318.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 490.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 207.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 49—50.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 86.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 739.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 855.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 130.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 907.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 515.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
- ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
- ^ Rowell S. Bears and Traitors, or: Political Tensions in the Grand Duchy, ca. 1440—1481 // Lithuanian Historical Studies. Vol. 2, 1997. P. 47, 55.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 373.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 527.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 319.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 52, 78.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 37, 81, 86.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.