Нямецкі Райх

Артыкул сэрыі
Гісторыя Нямеччыны
Тэмы
Храналёгія Гісторыяграфія Вайсковая гісторыя Эканамічная гісторыя Тэрытарыяльныя зьмены Сьпіс манархаў Нямеччыны
Раньняя гісторыя
Германцы Вялікае перасяленьне народаў Франская імпэрыя
Сярэднявечча
Усходняя Франкія Каралеўства Нямеччыны Сьвятая Рымская імпэрыя Расьсяленьне на ўсход
Раньні Новы час
Раздробленасьць Каралеўства Прусіі
Аб’яднаньне
Райнскі зьвяз Нямецкі зьвяз (мытны) Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Нямеччыне Паўночнанямецкі зьвяз
Нямецкі райх
Нямецкая імпэрыя 1871—1918 I сусьветная вайна 1914—1918 Ваймарская рэспубліка 1918—1933 Трэці Райх 1933—1945 II сусьветная вайна 1939—1945
Сучаснасьць
Акупацыя Усходнія тэрыторыі 1945—1949/1952 Выгнаньне немцаў 1944—1950 Падзел на захад і ўсход 1949—1990 Узьяднаньне Новыя землі 1990 Сучасная гісторыя з 1990

Няме́цкі Райх (па-нямецку: Deutsches Reich), пасьля 1943 году – Вяліканяме́цкі Райх (па-нямецку: Großdeutsches Reich), неафіцыйная назва – Трэ́ці Райх (па-нямецку: Das Dritte Reich) – нямецкая дзяржава пад уладай рэжыму NSDAP у 1933—1945 гадох.

Нямецкі Райх Deutsches Reich
←   ←   ← 1933—1945 →   →
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: «Ein Volk, ein Reich, ein Führer»
Дзяржаўны гімн «Песьня Горста Вэсэля»
Райх у 1942 (разам з райхкамісарыятамі й ваеннымі адміністрацыямі)
Афіцыйная мова	Нямецкая мова
Сталіца	Бэрлін
Найбуйнейшы горад	Бэрлін, Вена, Мюнхэн, Гамбург
Форма кіраваньня Райхсфюрэр	Нацысцкая аднапартыйная дыктатура Адольф Гітлер
Плошча  • агульная	633 786 км² (1938) 696 265 км² (1941) км²
Насельніцтва  • агульнае	79 375 281 (1939) 109 518 183 (1940)
Этнічны склад	Немцы, палякі, аўстрыйцы
Валюта	райхсмарка

Паходжаньне тэрміну

Нямецкае слова «райх» (па-нямецку: Das Reich) можа перакладацца і як дзяржава, і як імпэрыя. Стваральнікам панятку «Трэці райх» лічыцца нямецкі пісьменьнік і перакладчык Артур Мёлер ван дэн Брук, які прытрымліваўся нацыяналістычных поглядаў. Паводле гэтай канцэпцыі, Першым райхам была Сьвятая Рымская імпэрыя нямецкай нацыі. Яна існавала з 962 году, калі Отан I Вялікі быў абвешчаны імпэратарам у Саборы Сьвятога Пятра ў Рыме, што мусіла падкрэсьліваць пераемнасьць ад Рымскай імпэрыі, і прыпыніла сваё існаваньне ў 1806 годзе пасьля шэрагу паражэньняў, нанесеных ёй войскамі Напалеона. Другім райхам была Нямецкая імпэрыя, абвешчаная ў 1871 годзе падчас кіраваньня Вільгельма I Гагенцолерна і ліквідаваная ў выніку Лістападаўскай рэвалюцыі 1918 году. Трэці райх мусіў прыйсьці на зьмену кволай Ваймарскай рэспубліцы.

Гітлер пераняў ідэю Трэцяга райха ад Мёлера ван дэн Брука. Сам Мёлер ван дэн Брук асабіста сустракаўся з Гітлерам і застаўся пра яго высокага меркаваньня. У 1925 годзе Мёлер ван дэн Брук скончыў жыцьцё самагубствам.

Трэці райх нярэдка называюць «Тысячагадовым райхам» (па-нямецку: Tausendjähriges Reich). Гэтая назва ўвайшла ва ўжытак пасьля выступленьня Гітлера на партыйным зьезьдзе ў Нюрнбэргу ў верасьні 1934 году. «Тысячагадовы райх» Гітлера перагукаецца з хрысьціянскім містыцызмам. У прыватнасьці, тысячыгадовая дзяржава згадваецца ў Адкрыцьці Яна Багаслова.

	І ўгледзеў я анёла, што сыходзіў зь неба, які меў ключ да бездані і вялікі ланцуг у сваёй руцэ. Ён узяў цмока, зьмея адвечнага, які ёсьць д’ябал і сатана і скаваў яго на тысячу гадоў, і ўкінуў яго ў бездань, і ўвязьніў яго, і паклаў над ім пячатку, каб ня зводзіў ужо народы, пакуль ня мінецца тысяча гадоў; а пасьля гэтага ён павінен быць вызвалены на кароткі час. І ўгледзеў я троны і тых, што сядзелі на іх, якім дадзена было судзіць, і душы абезгалоўленых за сьведчаньне Ісуса і за слова Божае, якія не пакланіліся зьверу, ні вобразу ягонаму, і не прынялі кляйма на лоб свой і на руку сваю. Яны ажылі і валадарылі з Хрыстом тысячу гадоў; а рэшта памерлых не ажылі, пакуль ня мінецца тысяча гадоў. Гэта — першае ўваскрэсеньне. Дабрашчасны і сьвяты, хто мае ўдзел ва ўваскрэсеньні першым: над імі сьмерць другая ня мае ўлады, але яны будуць сьвятарамі Бога і Хрыста і будуць валадарыць зь Ім тысячу гадоў.

На тлумачэньні гэтага ўрыўку заснавана вучэньне хіліязм. Адным зь яго яскравых прадстаўнікоў быў манах Ёахім Флёрскі, які жыў у XI стагодзьдзі і распрацаваў вучэньне пра тры царствы: Царстве Бога Айца, Царстве Бога Сына і Царстве Сьвятога Духа. Царства Сьвятога Духа і павінна было стаць тысячагадовым царствам. Лічыцца, што ідэі Ёахіма Флёрскага пра тры царствы аказалі ўплыў на Мёлера ван дэн Брука.