Пружанскі палацык

Музэй-сядзіба Пружанскі палацык
	Музэй-сядзіба Пружанскі палацык
Месцазнаходжаньне	Пружана, Беларусь
Адрас	вул. Савецкая, 50
Тэматыка калекцыі	краязнаўчая, мастацкая
Плошча экспазыцыі	386 м²
Створаны	1993; 1999 г.
Заснавальнік	Валенці Швыкоўскі
Дырэктар	Юры Зялевіч
Геаграфічныя каардынаты	52°33′55.12″ пн. ш. 24°27′27.57″ у. д. / 52.5653111° пн. ш. 24.4576583° у. д.Каардынаты: 52°33′55.12″ пн. ш. 24°27′27.57″ у. д. / 52.5653111° пн. ш. 24.4576583° у. д.
	Музэй-сядзіба Пружанскі палацык на мапе Беларусі Музэй-сядзіба Пружанскі палацык
	museum.pruzhany.by

Устано́ва культу́ры «Музэ́й-сядзі́ба Пружа́нскі пала́цык» — музэй у Пружанах Берасьцейскай вобласьці Беларусі. Разьмешчаны ў будынку мескага сядзібнага дому XIX стагодзьдзя па адрасе: вул. Савецкая, 50. Сядзіба — помнік сядзібна-паркавай архітэктуры нэарэнэсансу, адзіная адноўленая такога тыпу ў Беларусі^[1].

Мінуўшчына

Старая сядзіба

На пачатку XIX стагодзьдзя сядзіба, якая пасьля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай перайшла ва ўласнасьць Румянцавых, уяўляла сабою даволі вялікі гаспадарчы комплекс. У склад сядзібы ўваходзілі панская хата і 5 дваровых пабудоваў (найхутчэй драўляныя). З паўночнага і заходняга боку прымыкаў зялёны масіў^[2].

Пасьля пераходу ва ўласнасьць Швыкоўскіх сядзіба займела абсалютна адрозны ад плянаў пачатку стагодзьдзя выгляд. Быў пабудаваны новы двухпавярховы жылы дом з сасновага брусу. Ён быў павернуты тарцом да дарогі, што вяла ў места. Колькасьць іншых сядзібных пабудоваў дасягнула 10^[2]. Агульная плошча маёнтку складала 4 тысячы дзесяцінаў^[3].

Разбудова

Атрымаўшы пасьля сьмерці бацькі ў 1843 маёнтак ва ўласнасьць, маршалак Валенці Швыкоўскі заняўся далейшай рэканструкцыяй комплексу. Ён збудаваў у сваім маёнтку два заводы: бровар і цагельню, якая, імаверна, вырабляла цэглу і для перабудовы палацыку. Пры ім сядзіба займела той выгляд, які яна мае ў цяперашні час^[2]. Аўтарам праекту лічыцца архітэктар італьянскага паходжаньня Францішак Лянчы, хоць наўпроставых доказаў ягонага аўтарства няма. Аднак пры стварэньні сядзібы выкарыстаныя менавіта тыя асноўныя прыёмы і прынцыпы, якія распрацаваў Лянчы для пабудоваў такога кшталту^[4].

За Валентам Швыкоўскім пры палацыку была пабудаваная аранжарэя з чырвонай цэглы. Яна мела гонтавы дах, 2 ганкі, 9 дзьвярэй і 9 вокнаў. Даўжыня будынку складала 8 сажняў 1 аршын (17 м). Усярэдзіне падзелены на 6 пакояў з дашчанай падлогай. У памяшканьнях стаялі тры печы і комін^[2]. У аранжарэі і цяпліцах расло 100 найменьняў кветак і 60 дрэваў, у асноўным экзатычных — камэліі, валькамэрыі, адаліі, мацыёлы, пальмы, агавы, мірты, воскавыя, апэльсінавыя і лімонныя дрэвы^[4]. Этнограф Федароўскі пісаў:

	На ўсю Літву была вядома аранжарэя Швыкоўскіх. Падобнай ёй ня мелі і Радзівілы
—Міхал Федароўскі, Радзіма.орг

У аранжарэі быў так званы «трэпгаўз», дзе захоўваліся ёмістасьці з рашчынамі ды хімікатамі.

Разам з маёнткам была ўпарадкаваная таксама тэрыторыя парку, які быў пераплянаваны ў пэйзажны. Ягоная плошча склала 8 га. Уздоўж алеяў разьмяшчаліся лавы для адпачынку, канал на паўночным ускрайку сядзібы пераходзіў у сажалку з выспай, злучаны зь берагам мастком. У 1908—1912 парк быў пашыраны за іншы бок каналу, у ім былі насаджаныя іншаземныя расьліны. У 1939 року гэтая частка парка зьнішчаная, на ейным месцы цяпер разьмяшчаецца стадыён^[4].

Канфіскацыя

У 1863 року маёнтак быў канфіскаваны за падтрымку Швыкоўскім паўстанцаў. Пры гэтым быў складзены пералік сэквэстраванай маёмасьці, які дае ўяўленьне пра маштаб перабудовы. Усіх пабудоваў налічвалася 15, зь іх 4 цагляныя. Два будынкі прызначаліся пад жыльлё, 13 мелі гаспадарчае прызначэньне. Жылая гаспадарская хата мела даўжыню 16 сажняў 13/4 аршына (каля 35 м), шырыню 9 сажняў 11/4 аршына (больш за 19 м). Парадны ганак з каменна-цаглянай падлогай, чыгунныя парэнчы. На вежы, што высілася над уваходам, на драўляным крузе цыфэрблят гадзіньніка, аддзелены чорнаю алейнаю фарбай (імаверна, бутафорскі)^[5].

Большая частка расьлінаў з аранжарэі была перавезеная ў царскі палац у Белавескай пушчы, кнігі і іншая маёмасьць распрададзеныя з аўкцыёну, цагельня разабраная. У будынку месьцілася павятовая адміністрацыя. Але ўжо ў 1867 маёнтак быў вернуты ўладальніку.

Пасьля Швыкоўскіх

У 1895 року састарэлы Валенцы прадаў сядзібу графу Ўладзімеру Кляйнміхелю. Ягоная дачка Вера (у шлюбе Джамбакурыян-Арбэліяні(ka), 1877—1948), унучка міністра шляхоў зносінаў П. А. Кляйнміхеля, якой дастаўся палац, стала ў сядзібе не пражывала. Большую частку часу будынак здаваўся ў арэнду розным асобам і ўстановам. У 1903 року быў збудаваны новы бровар. Пасьля кастрычніцкага перавароту гаспадыня эмігравала ў Парыж^[4].

За польскім часам у сядзібе разьмяшчалася павятовае староства, у вайну — штаб генэрала Гудэрыяна, інтэрнат нямецкіх афіцэраў^[6]. Па прыходзе Саветаў тут сьпярша быў створаны інтэрнат агратэхнічнай вучэльні, пасьля досьледная аграбіястанцыя (з пачатку 1960-х), дзіцячы садок (да 1986), стаматалягічная лякарня. З 1989 — на рэстаўрацыі.

Заснаваньне музэю

24 ліпеня 1993 року на аснове збораў пружанскага краязнаўчага аб’яднаньня «Спадчына» быў адкрыты раённы краязнаўчы музэй у будынку бібліятэкі па вуліцы Савецкай. Пазьней, пры падрыхтоўцы места да Дажынак-2003, гэты будынак быў зьнесены^[7].

У 1998 року музэй перамясьціўся ў іншае памяшканьне — былую сядзібу Швыкоўскіх у мескім парку. Аснова канцэпцыі музэю, які з тае пары атрымаў назву музэй-сядзіба «Пружанскі палацык», была распрацаваная навуковай групай супрацоўнікаў Берасьцейскага абласнога краязнаўчага музэю^[8]. 19 чэрвеня 1999 року адбылося ягонае ўрачыстае адкрыцьцё^[9].

Дзейнасьць

Шторок музэй наведваюць каля 8000 турыстаў, у тым ліку з замежжа. Колькасьць экспазыцыі ў фондах музэю — больш за 6 тысячаў адзінак. Практычна ўсе экспанаты перададзеныя ў музэй бясплатна^[10].

Акрамя навуковай працы, супрацоўнікі музэю ладзяць лекцыі, экскурсіі па горадзе і раёне, арганізоўваюць мастацкія, краязнаўчыя і адукацыйныя выставы.

У музэі праводзяцца музычна-літаратурныя вечарыны, навуковыя канфэрэнцыі.

На тэрыторыі комплексу былі зьнятыя першыя кадры фільму «Берасьцейская крэпасьць». Супрацоўнікі музэю складалі частку масоўкі для шматсэрыйнага тэлефільму «Талаш», у якім дырэктар палацыку іграў ролю царскага афіцэра. Плянуюцца здымкі сэрыялу «Паляваньне на гаўляйтэра»^[11].

Экспазыцыі

Салён
Кветкавая заля
Паляўнічы кабінэт. Тут знаходзіцца канапка, якая захавалася ад часоў Валенція Швыкоўскага
Трафэйны пакой
Музэй этнаграфіі
Res Sacrae — выстава твораў сакральнага прызначэньня Пружанаў і ваколіцаў^[12]. Адзін з найстарэйшых экспанатаў музэю — унікальны абраз XVI стагодзьдзя «Таемная вячэра».

У фондах музэю захоўваюцца таксама экспазыцыі, прысьвечаныя Крашэўскім; Міхасю Забэйду-Суміцкаму; творчасьці літаратара Міколы Купрэева; калекцыя майстра Міколы Тарасюка; друкаваныя выданьні XIX — пачатку XX стагодзьдзяў, датычных Пружаншчыны; жывапіс ды графіка; банкноты краінаў сьвету; філюмэнічная калекцыя^[10].

Архітэктурны ансамбль

Ансамбль сядзібы ўлучае мураваны дом і 2 флігелі. Сядзібны дом складаецца зь дзьвюх групаў двухпавярховых аб’ёмаў, аб’яднаных аднапавярховым корпусам.

Заходняя частка з эркерам накрытая двусхільным дахам з прылеглай вежай і аднапавярховай прыбудовай з паўкруглай вэрандай. Усходні аб’ём Г-падобны ў пляне, утварае на галоўным фасадзе неглыбокі рызаліт, завершаны шчытом. Дваровы фасад зь вялікай тэрасай на 2 калёнах. Пляніроўка анфіладная.

Ваконныя праёмы маюць паўцыркульныя аркавыя завяршэньні. На першым паверсе памяшканьні аздобленыя прафіляванымі ляпнымі гзымсамі, столі — пляскатыя з падугамі. Паверхі злучаныя пакручастымі драўлянымі лесьвіцамі.

Будынак аранжарэі захаваўся, але быў перабудаваны. Старажылы згадваюць, што да вайны ён меў вялікую колькасьць высокіх вокнаў з паўкруглым завяршэньнем. Уваход з паўночнага боку меў выгляд паўкруглай зашклёнай вэранды^[4].

Па ўсходні бок ад уваходу ў палацык усталяваны каменны ідал, перавезены зь вёскі Буцькі.

Парк

З боку места да сядзібы вядзе шырокая алея, вакол разьмешчаны парк пэйзажнага тыпу.

У інвэнтарным апісаньні 1864—1866 рокаў згадваецца сад, які знаходзіўся з паўночнага боку будынку. Вакол саду разьмяшчаўся парк. Сад і двор былі агароджаныя драўлянай агароджай, на ўезьдзе ў сядзібу стаяла брама з двума малымі весьнічкамі, пафарбаваная чорнай алейнай фарбай. Пры Веры Арбеліяні вароты замененыя на каменныя. У канцы 1940-х рокаў брама была зруйнаваная^[13].

У цяперашні час парк займае тэрыторыю больш за 8 га. Пераважаюць ясень, вольха, граб, дуб. З поўдня на поўнач парк перасякае алея. Сьлядоў саду не захавалася.

Галерэя

Этнаграфічная заля. Ткацтва
Заля прыроды
Паляўнічы кабінэт
Выстава твораў Мікалая Тарасюка
Падчас здымкаў фільму «Берасьцейская крэпасьць»

Заўвагі

^ Заснаваны краязнаўчы музэй
^ Музэй пераехаў у адрэстаўраваны будынак «палацыку»

Крыніцы

^ «Пружанскі палацык» // «Народная газета». — 25 жніўня 2009.
^ ^а ^б ^в ^г Планіроўка сядзібы. Пабудовы. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.
^ Пярвышын У.М. Сядзіба: ад Румянцавых да Швыкоўскіх // Пружанскі палацык — Пружанский палацик: Гіст.-архіт. нарыс. — Мн.: Полымя, 1992. — С. 8. — (Помнікі беларускага дойлідства). — 5300 ас. — ISBN 5-345-00488-9
^ ^а ^б ^в ^г ^д Мая Пружанская зямліца (chm). Раённая адукацыйная сетка г. Пружаны. Праверана 3 жніўня 2013 г.
^ «Палац». Унутраны і зьнешні выгляд Сядзіба. Музей-сядзіба Пружанскі палацык. Праверана 3 жніўня 2013 г.
^ Святлана Яскевіч. На ўсе Пружаны — палацык // Звязда.
^ Кацярына Пашкевіч. «Музэй — гэта машына часу» // Раённыя будні. — 24 ліпеня 2013. — № 57 (9602). — С. 1.
^ Зялевіч, Юры. Сардэчна запрашаем на афіцыйны сайт музея-сядзібы «Пружанскі палацык»!. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.
^ Мікола Антонаў. Далёкі Кітай стаў бліжэй // Раённыя будні. — 26 чэрвеня 1999.
^ ^а ^б Кацярына Пашкевіч. «Музэй — гэта машына часу» // Раённыя будні. — 24 ліпеня 2013. — № 57 (9602). — С. 5.
^ Ірына Арлова. Пружанскі палацык — адзіная адноўленая сядзіба стылю мадэрн у Беларусі // Народная газета. — 27 жніўня 2011.
^ Марфа Шило. (14 траўня 2010) Экспозиция RES SACRAE открылась в музее-усадьбе «Пружанскі палацык» (рас.). Белорусский православный новостной портал. Праверана 11 лістапада 2011 г.
^ Планіроўка сядзібы. Парк і сад. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.

Літаратура

Архітэктурныя помнікі Пружаншчыны // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Пружанскага р-на / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.; Маст. А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1992. ISBN 5-85700-094-7. — С. 37.
Пярвышын У. М. Пружанскі палацык — Пружанский палацик: Гіст.-архіт. нарыс. — Мн.: Полымя, 1992. — 79 с. — (Помнікі беларускага дойлідства). — 5300 ас. — ISBN 5-345-00488-9
Свод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область / АН БССР, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора, Белорус. Сов. Энцикл.; Редкол.: С. В. Марцелев (гл. ред.) и др.. — Мн.: БелСЭ, 1990. — 424 с. — 25 000 ас. — ISBN 5-85700-017-3

Вонкавыя спасылкі

[1] Заснаваны краязнаўчы музэй

[2] Музэй пераехаў у адрэстаўраваны будынак «палацыку»

[3] «Пружанскі палацык» // «Народная газета». — 25 жніўня 2009.

[palac1103-4] а ^б ^в ^г Планіроўка сядзібы. Пабудовы. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.

[5] Пярвышын У.М. Сядзіба: ад Румянцавых да Швыкоўскіх // Пружанскі палацык — Пружанский палацик: Гіст.-архіт. нарыс. — Мн.: Полымя, 1992. — С. 8. — (Помнікі беларускага дойлідства). — 5300 ас. — ISBN 5-345-00488-9

[palac281057-6] а ^б ^в ^г ^д Мая Пружанская зямліца (chm). Раённая адукацыйная сетка г. Пружаны. Праверана 3 жніўня 2013 г.

[7] «Палац». Унутраны і зьнешні выгляд Сядзіба. Музей-сядзіба Пружанскі палацык. Праверана 3 жніўня 2013 г.

[8] Святлана Яскевіч. На ўсе Пружаны — палацык // Звязда.

[9] Кацярына Пашкевіч. «Музэй — гэта машына часу» // Раённыя будні. — 24 ліпеня 2013. — № 57 (9602). — С. 1.

[main_muz-10] Зялевіч, Юры. Сардэчна запрашаем на афіцыйны сайт музея-сядзібы «Пружанскі палацык»!. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.

[11] Мікола Антонаў. Далёкі Кітай стаў бліжэй // Раённыя будні. — 26 чэрвеня 1999.

[rb9602-12] а ^б Кацярына Пашкевіч. «Музэй — гэта машына часу» // Раённыя будні. — 24 ліпеня 2013. — № 57 (9602). — С. 5.

[13] Ірына Арлова. Пружанскі палацык — адзіная адноўленая сядзіба стылю мадэрн у Беларусі // Народная газета. — 27 жніўня 2011.

[14] Марфа Шило. (14 траўня 2010) Экспозиция RES SACRAE открылась в музее-усадьбе «Пружанскі палацык» (рас.). Белорусский православный новостной портал. Праверана 11 лістапада 2011 г.

[15] Планіроўка сядзібы. Парк і сад. Музэй-сядзіба «Пружанскі палацык». Праверана 3 жніўня 2013 г.

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]