Камянецкая вежа

Помнік абарончай архітэктуры
Камянецкая вежа Камянецкі стоўп
Камянецкая вежа
Краіна	Беларусь
Места	Камянец
Каардынаты	52°24′17.15″ пн. ш. 23°49′10.28″ у. д. / 52.4047639° пн. ш. 23.8195222° у. д. / 52.4047639; 23.8195222Каардынаты: 52°24′17.15″ пн. ш. 23°49′10.28″ у. д. / 52.4047639° пн. ш. 23.8195222° у. д. / 52.4047639; 23.8195222
Тып будынка	Данжон
Архітэктурны стыль	раманскі з элемэнтамі готыкі
Заснавальнік	Алекса
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Камянецкая вежа на мапе Беларусі Камянецкая вежа
Камянецкая вежа на Вікісховішчы

Камяне́цкая ве́жа, мясцовае Камяне́цкі сто́ўп (памылковая назва — Бе́лая ве́жа) — помнік архітэктуры XIII стагодзьдзя ў Камянцы, захаваная частка Камянецкага замка. Знаходзіцца ў цэнтры места, на левым беразе ракі Лясной^[a]. Твор архітэктуры раманскага стылю з элемэнтамі раньняй готыкі. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Камянецкая вежа — найбольшая вышынёй (каля 31 мэтра) і ступеньню захаванасьці фартыфікацыя падобнага кшталту. На тэрыторыі сучаснай Беларусі абарончыя вежы існавалі таксама ў Берасьці, Горадні, Наваградку і Тураве, аднак зь іх часткова захавалася толькі Наваградзкая.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вежа, 2-я пал. XIX ст.

Раньнія часы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Першы пісьмовы ўпамін пра ўзьвядзеньне Камянецкай вежы датуецца 1276 годам. Галіцка-Валынскі летапіс захаваў аповед пра заснаваньне Камянцу валынскім князем Уладзімерам Васількавічам:

	И потом вложил Бог благую мысль в сердце князю Владимиру, задумался он, чтобы где-нибудь за Берестьем поставить город

На загад валынскага князя Ўладзімера Васількавіча дзеля будаваньня новага гораду быў пасланы «градаруб» Алекса. З дапамогай мясцовага насельніцтва ў Камянцы збудавалі «столп камен высотою 17 саженей. Подобен удивлению всем зрящим на него».

Дакладная дата будаваньня невядомая. На падставе Іпацьеўскага летапісу лічыцца, што вежу збудавалі ў 1276—1288 гадох^[1].

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У XIV ст. вежа шмат разоў вытрымала набегі крыжакоў. У 1382 годзе Камянец захапіў польскі князь Януш Мазавецкі. Толькі праз год, па тыднёвай аблозе, замак вярнуў назад вялікі князь Ягайла. У час доўгай звады паміж Ягайлам і Вітаўтам, у 1390 годзе, Ягайлу зноў давялося браць Камянец штурмам.

У пачатку XVI ст. падарожнік і дыплямат Жыгімонт Гербэрштайн зазначыў у сваіх дарожных нататках: «Камянец — места з мураванай вежай у драўляным замку».

У XVII ст. каля муроў Камянецкага замка разгортваліся бязьлітасныя баі паміж войскамі Рэчы Паспалітай, Швэцыі і Маскоўскай дзяржавы.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

За панаваньнем Расейскай імпэрыі ў 1822 годзе вежу спрабавалі разабраць на цэглу — як і іншыя помнікі архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага — але не змаглі: зьвязка і вапнавая цэгла так зацьвярдзелі за стагодзьдзі, што ўвесь стоўп нібы ператварыўся ў адзін вялікі камень.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У пачатку 1950-х гадоў вежу ўпершыню пабялілі (тады ж зьявілася памылковая назва Белая вежа), а падлогу выбрукавалі каменем. У 1960 годзе ў вежы разьмясьцілася філія Берасьцейскага абласнога музэю.

У 1968—1973 і 1996—2003 гадох на помніку праводзіліся рэстаўрацыйныя работы.

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Замак быў закрытай абарончай сыстэмай і займаў пляцоўку на насыпаным узгорку на беразе ракі, з боку якой да фартыфікацыі падступала балоцістая нізіна. Як і многія эўрапейскія замкі, ён меў вялікую круглую вежу, абароненую з трох бакоў ровам, і прылеглы двор, поўнасьцю разбураны ў 1903 годзе. Такі тып motte-and-bailey замка зьявіўся ў X—XI стагодзьдзях паміж рэкамі Райнам і Луарай і паступова пашырыўся на большасьць краінаў заходняй Эўропы, а таксама на тэрыторыю сучаснай Беларусі. Вежа з чырвонай цэглы з службовымі і жылымі пакоямі на 5 паверхах усярэдзіне была галоўнай вежай замка, што было пашыранай зьявай у Францыі і Ангельшчыне да XVI ст. Вежа мае вышыню 30 м, сьцены таўшчынёю 2,5 м, і страху з нахілам.

Драўляны замак ужо да першай паловы XVII ст. ня меў буйных фартыфікацыяў. Інвэнтар 1635 году паказвае, што замак меў браму з параднай заляй, аточанай галерэяй. Цэнтар дзядзінца займаў дом зь сенцамі, сталоўкай, жылымі і гаспадарчымі памяшканьнямі. Каля яго стаяў дом на дзьве хаты зь сенцамі, сьвіран, піўніца, кухня, за валам — сьпіхлер і бровар. У 1728 годзе замак прыйшоў у заняпад: заля над брамаю пераўтварылася ў сьвіран, а на месцы сядзібнага дому паставілі фальваркавыя пабудовы. У сярэдзіне XVIII ст. замак зноў рэканструявалі: над брамаю збудавалі альтанку з кружганкам, на дзядзінцы — драўляны палац пад драніцавым дахам і трыма вежкамі на верхнім паверсе. Да 1821 году замак цалкам прыйшоў у заняпад.

Вежа цалкам цагляная, што робіць яе ўнікальнай. Цагляныя канструкцыі былі рэдкасьцю ў гэтай частцы Эўропы да канца Сярэднявечча, бо вытворчасьць цэглы была дарагой у тыя дні. Да XVI ст. пераважна каменны мур выкарыстоўваўся дзеля фартыфікацыяў, сакральных будынкаў і манастыроў, толькі некаторыя часткі інтэр’еру рабіліся з цэглы. У вежы прасочваецца ўплыў заходняй Эўропы, дзе цагляны мур шырока ўжываўся ў канцы XIII — пачатку XIV ст.

Непадобна да вузкіх байніцаў на ніжніх паверхах, вялікія сьпічастыя вокны і нішы на верхнім паверсе ёсьць выдатным прыкладам раньняй готыкі на Беларусі. Праёмы вокнаў і нішаў былі атынкованымі і пабеленымі. Вокны былі спраектаванымі такім чынам, каб не дапусьціць трапляньня сьвятла ў пакоі, дзе жыла шляхта падчас аблогі. Шкляныя вокны былі яшчэ адным атрыбутам гатычнай архітэктуры. З усяго відаць, рэзыдэнты хацелі стварыць хатнія ўмовы ў галоўнай вежы. Верхняя частка вежы была мела зубцы і ўзор паверхні накшталт цаглянай кладкі.

Частку цэглы экстэр’еру пашкодзілі ці разабралі мясцовыя жыхары, але яе аднавілі ў 1903 годзе, калі археалягічныя дасьледаваньні мелі месца вакол вежы. Спатрэбілася 10 тысячаў цаглінаў.