Харвацкая вясна
 |
| Даславянскі пэрыяд |
|---|
| Старажытнахарвацкая дзяржава |
| Пад уладай Вугоршчыны |
|
| Югаславія |
| Рэспубліка Харватыя |
Харва́цкая вясна́ (па-харвацку: Hrvatsko proljeće, таксама ў харвацкай літаратуры называецца «масавы рух», па-харвацку: masovni pokret, MASPOK) — палітычны рух, які ўзьнік у Харватыі ў пачатку 1970-х гадоў і ставіў сваёй мэтай пашырэньне правоў харватаў у фэдэрацыі СФРЮ, а таксама правядзеньне дэмакратычных і эканамічных рэформаў. Удзельнікі руху пратэставалі супраць «выцягваньня» эканамічна адсталых рэгіёнаў Югаславіі, такіх як Косава, за кошт ўразаньня бюджэту і палітычных правоў у Харватыі.
Момантам узьнікненьня можна лічыць публікацыю ў 1967 годзе «Дэклярацыі аб статусе і назьве харвацкай стандартнай мовы» (па-харвацку: Deklaracija o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika), якую падпісалі ўплывовыя харвацкія паэты і лінгвісты (Міраслаў Крлэжа, Радаслаў Кацічыч, Таміслаў Ладан, Далібору Брозавіч). Фармальнай падставай было навязьваньне сэрбахарвацкай мове сэрбскіх нормаў, хоць фармальна сэрбская і харвацкая нормы былі раўнапраўныя. У большасьці слоўнікаў, выдадзеных за межамі Харватыі, спэцыфічныя харвацкія словы, а тым больш асаблівасьці правапісу ня адбіваліся або адбіваліся з паметкай «рэгіянальнае слова». Дыскусія пра мову прывяла да спантанна ўзьнікненьня масавага руху за пашырэньне правоў Харватыі ў югаслаўскай фэдэрацыі, які атрымаў шырокую падтрымку сярод студэнтаў.
Патрабаваньні харвацкіх актывістаў раздражнялі ўрад Ціта; хоць Ціта ніколі не забараняў праявы ўмеранага нацыяналізму, у той жа час ён баяўся, што дыскусія аб правах розных народаў Югаславіі ўздыме старыя спрэчкі, тыя, што засталіся з часоў Другой сусьветнай вайны.
Часам раздаваліся заклікі да дэцэнтралізацыі эканомікі, што б дазволіла Харватыі захаваць у сябе больш высокую частку прыбытку ад турызму. Па сьцьвярджэньнях шэрагу нацыяналістаў, у сярэднім больш за 50% валютнай выручкі прыходзіла ў Югаславію праз Харватыю, аднак сама Харватыя атрымлівала толькі 7%. Адмовіўшыся ад залежнасьці ад фэдэральнага банку Югаславіі, Харватыя страціла б субсыдыі з фэдэральнага фонду дапамогі адсталым рэгіёнам, аднак з прычыны таго, што Харватыя была нашмат багацейшы за іншыя рэспублікі (за выключэньнем Славеніі), яна атрымлівала толькі 16,5% грошай з фэдэральнага фонду салідарнасьці ў пэрыяд 1965—1970 гг, тады як Сэрбія спажывала 46,6% амаль выключна для свайго слаба разьвітага рэгіёну Косава, які ў той жа час меў высокую ступень аўтаноміі. Выказвалася крытыка і з нагоды манаполіі югаслаўскай інвэстыцыйнага банку і Банку зьнешняга гандлю ў Бялградзе на ўсе замежныя інвэстыцыі і зьнешні гандаль. Падвяргалася крытыцы практыка, калі прызваныя на службу ў югаслаўскіх народную армію служылі не ў сваёй роднай рэспубліцы, а ў іншых месцах.
Харваты таксама выказвалі пратэсты ў сувязі нарастаючай эканамічнай эміграцыяй у краіны Заходняй Эўропы. На іх думку, фэдэральны ўрад рабіў мала, каб спыніць падобныя тэндэнцыі.
Рух актывізаваў дэманстрацыі ў Загрэбе ў 1971 годзе, у якіх удзельнічалі тысячы студэнтаў.
Тры харвацкія лінгвісты — Сьцяпан Бабіч, Бажыдар Фінка і Мілан Могуш — апублікавалі ў 1971 годзе кіраўніцтва па граматыцы і правапісу, пад назвай Hrvatski pravopis («Харвацкая артаграфія»). Сам тэрмін — замест афіцыйнага «Сэрбскахарвацкі» — быў выклікам. Кніга была неадкладна забароненая, аднак адна з копій трапіла ў Лёндан, дзе была апублікавана.
Кіраўніцтва Югаславіі і СКЮ ўспрыняла рух як адраджэньне харвацкага нацыяналізму і кінула паліцыю на падаўленьне дэманстрацыяў. Ціта зьняў з пасад найменш лаяльных прыхільнікаў, такіх, як Саўка Дабчэвіч-Кучар, Міка Трыпала і Драгуцін Харам, а таксама правёў чыстку ў Харвацкай кампартыі і мясцовай адміністрацыі. Многія студэнцкія актывісты былі арыштаваныя, некаторыя нават асуджаныя да пазбаўленьня волі. Сярод арыштаваных у тыя гады былі абодва будучых прэзыдэнта Харватыі Франьё Туджман і Сьцяпан Мэсіч, а таксама журналіст-дысыдэнт Бруна Бушыч.
Шэраг удзельнікаў тых падзеяў сталі вядомымі палітыкамі пасьля крушэньня камунізму ў Югаславіі. Іван Званімір-Чычак стаў лідэрам харвацкага Хэльсынскага камітэту па правах чалавека. Дражэ Будзіша ўзначаліў харвацкую сацыял-лібэральную партыю. Саўка Дабчэвіч-Кучар, Міка Трыпала і Драгуцін Харам сталі заснавальнікамі новай Харвацкай народнай партыі.
У 1974 годзе была прынятая новая фэдэральная канстытуцыя, што надала яшчэ больш аўтаноміі нацыянальным рэспублікам.
Чацьвёртае выданьне «Харвацкай артаграфіі» Бабіча, Фінку і Могуша лічыцца ў цяперашні час стандартнай граматыкай харвацкай мовы