Гісторыя Ракава

Ракаў — даўняе магдэбурскае^[1] места гістарычнай Меншчыны, колішняя сталіца графства. Да нашага часу тут захаваліся касьцёлы Сьвятога Духа (1730—1793, былы), Сьвятой Ганны (1830) і Найсьвяцейшай Панны Марыі (1906). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся манастыр базылянаў, зруйнаваны савецкімі ўладамі ў 1960-я.

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Ракаў упамінаецца ў XIV стагодзьдзі як вялікакняскае ўладаньне. У 1465 годзе вялікі князь Казімер перадаў паселішча Кезгайлам, з 1550 году — у валоданьні Завішаў. У 2-й палове ХVІ ст. тут заснавалі кальвінскі збор (дзейнічаў да пачатку XVIII ст.). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясьціна ўвайшла ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.

У 1568 годзе Ракаў атрымаў статус мястэчка. У 1-й палове ХVІІ ст. паселішча перайшло да Сангушкаў, за якімі яно стала значным гадлёвым местам, цэнтрам графства. У гэты час тут працавала вядомая друкарня. У 1686 годзе Канстанцыя Сангушка з Сапегаў заснавала ў мястэчку дамініканскі кляштар Сьвятога Духа.

У 1701 годзе кароль і вялікі князь Аўгуст Моцны надаў Ракаву прывілей на 2 кірмашы ў год. Пачаўся хуткі эканамічны ўздым. Празь места праходзілі 2 гасьцінцы: Менск — Пяршаі — Валожын — Ашмяны і Ракаў — Вялейка. У 1702 годзе Казімер Сангушка заснаваў тут базылянскі манастыр. У 1742 годзе адбыўся пажар, які зьнішчыў кляштар Сьвятога Духа (неўзабаве адбудаваны). На 1779 год у месьце было 297 двароў, 24 крамы, 91 рамесьнік.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Ракаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Менскага павету. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1794 годзе за ўдзел у паўстаньні расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў Сангушкаў і перадалі царскаму фэльдмаршалу Салтыкову. На 1800 год — 276 двароў, дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі школа, 20 мураваных крамаў, 2 вадзяныя плыны. На Рынку стаяла ратуша. У 1804 годзе Салтыкоў прадаў Ракаў Зьдзяхоўскім. У 1824 годзе мясцовыя вернікі збудавалі драўляны касьцёл і капліцу, у 1830 годзе — змуравалі прымогілкавую капліцу Сьвятой Ганны. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1835 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар Сьвятога Духа, а касьцёл гвалтоўна перарабілі ў царкву Маскоўскага патрыярхату. У 1839 годзе царскія ўлады скасавалі базылянскі манастыр, царкву перадалі МП, багатую бібліятэку і архіў, што знаходзіліся пры манастыры — разрабалі, манастырскі шпіталь — зачынілі.

У 1843 годзе ў Ракаве збудавалі майстэрні сельскагаспадарчых машынаў (веялкі, малатарні, сячкарні інш.), якія добра разыходзіліся ў Менскім, а таксама ў Пскоўскім, Пецярбурскім паветах; апроч таго, у мястэчку працавалі 2 млыны, цагельня, піваварня. Мясцовыя майстры выраблялі драўляныя малатарні, арфы й сячкарні для навакольных сельскіх гаспадарак. На 1886 год — дзейнічалі 2 царквы, касьцёл і сынагога, працавалі народная вучэльня, бровар, землеапрацоўчых прыладаў, ганчарны і цагельны заводы, 2 вадзяны млыны, 29 крамаў. Паводле М. Улашчыка^[2], у 1901 годзе тут вырабілі 80 малатарняў. На 1859 год у мястэчку было 140 двароў^[3].

У канцы XIX — пачатку ХХ стагодзьдзяў Ракаў знаходзіўся ў валоданьні Мар’яна Зьдзяхоўскага, прафэсара Кракаўскага і Віленскага ўнівэрсітэтаў. У гэты час у сядзібе Зьдзяхоўскага зьбіраліся вядомыя літаратары й музыканты. Эліза Ажэшка называла Ракаў «Паўночнымі Атэнамі». На 1905 год у мястэчку было 740 будынкаў, у 1906 годзе тут збудавалі нэагатычны касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі. У пачатку XX стагодзьдзя існавалі некалькі млыноў, касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, капліца Сьвятой Ганны, царква, праваслаўная прымогілкавая капліца, каталіцкая і праваслаўная пачатковыя школы, паштовая станцыя і тэлеграф, аптэка; найбліжэйшы доктар — у Заслаўі. У 1906—1909 гадах дзейнічала правінцыйнае кола Польскага таварыства «Асьвета» ў Менску, якое займалася падтрымкай адукацыі на польскай мове^[4].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ракаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну^[5]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) Ракаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Віленскага ваяводзтва. У гэты час тут было 552 двары. Непадалёк ад мястэчка праходзіла граніца з БССР, што спрыяла вялікаму эканамічнаму ўздыму. У гэты час Ракаў быў улюблёным месцам кантрабандыстаў, шпіёнаў з абодвух бакоў, тут адкрываліся рэстарацыі, публічныя дамы.

У 1939 годзе Ракаў увайшоў у БССР. 15 студзеня 1940 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 16 ліпеня 1954 году статус паселішча панізілі да вёскі.

На 1994 год у Ракаве было 805 двароў, на 2001 год — 765 двароў, на 2008 год — 746 гаспадарак. У 2007 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус аграгарадку.

Галерэя

Мястэчка на старых здымках
Рынак, 1914 год
Рынак, стары касьцёл
Стары касьцёл, брама
Рынак. Новы касьцёл
Новы касьцёл, брама

Новы касьцёл, інтэр’ер
Плябанія
Вуліца Менская. Касьцёл Сьвятой Ганны, 1914 год
Колішні касьцёл Сьвятога Духа, 1900 год
Сядзіба, 1908 год

Сядзіба, 1910 год
Царква пры манастыры базылянаў
Царква пры манастыры базылянаў
Вуліца Радашкавіцкая, капліца
Савецкія войскі, 1939 год

Крыніцы

^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.
^ Улашчык М. Выбранае / Уклад. А. Каўка, А. Улашчык. — Менск: «Беларускі кнігазбор», 2001. С. 88.
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 379.
^ Tarasiuk D. Między nadzieją a niepokojem. — Lublin, 2007. S. 34-37.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2010. — 736 с.: іл. ISBN 978-985-11-0520-1.
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя Ракава — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 312.

[2] Улашчык М. Выбранае / Уклад. А. Каўка, А. Улашчык. — Менск: «Беларускі кнігазбор», 2001. С. 88.

[3] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 379.

[4] Tarasiuk D. Między nadzieją a niepokojem. — Lublin, 2007. S. 34-37.

[at-5] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]