Перайсьці да зьместу

Сунігайла

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Ян Сунігайла»)
Сунігайла
лац. Sunigajła / Sunihajła

Герб «Ліс»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся XIV стагодзьдзе
Памёр не раней за верасень 1433 і не пазьней за люты 1434
Дзеці Фёдар, Іван

Ганус Сунігайла (? — 1433 або 1434) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, староста ковенскі (1398—1415 і 1422—1423), першы кашталян троцкі (1413—1433). На Гарадзельскай уніі прыняў герб «Ліс», раней меў іншы геральдычны знак.

Вотчынныя маёнткі знаходзіліся паміж Сьвянцянамі і Ашмянамі: Варняны, Селішча, землі ў Сьвіранах, Дубніках, Серэнчанах. Таксама меў уласнасьць і дом у Вільні. Апроч таго, у крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» упамінаецца яго іншае ўладаньне — Sangailsdorf (Ліпічна) паміж Горадняй і Наваградкам[1].

Імя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўныя артыкулы: Сунігайла (імя) і Ганус (імя)

Сунігела або Сунігел (Sunigelo[2], Sunigel[3], Suniegellus[4], Sunigelle) — імя германскага паходжаньня[5]. Іменная аснова -сун- (-сон-) (імёны ліцьвінаў Сунгард, Сонгуць, Сонкін; германскія імёны Sungart, Sunegod, Sunken), паходзіць ад гоцкага sunja 'праўда', sunis 'сапраўдны'[6], а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (імёны ліцьвінаў Відзігайла, Інгела, Монтгайла; германскія імёны Widigail, Ingeila, Montigel) — ад гоцкага і бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты'[7]. Такім парадкам, імя Сунігайла азначае «сапраўдная жвавасьць»[8].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Sungeyl (23 красавіка 1398 году)[9]; Sungal, houptman czu Cauwen[10], Sungayl, capitaneus in Cawen[11] (12 кастрычніка 1398 году); Sungail (17 жніўня 1404 году)[12]; Sungayl (31 траўня 1409 году)[13]; Hannus andirs Sungail (26 траўня 1410 году)[14]; Sunyglonis (1 лютага 1411 году)[15]; cum genelogia Sunygal castellani Trocensis[16], Sunigal [castellanus] Trocensis[17] (2 кастрычніка 1413 году); Sungael hauptman tzu Kauwen (1419 год)[18]; Sungail Castellano Troczensibus (22 чэрвеня 1421 году)[19]; Johannes Sungal castellanus Trocensis (27 верасьня 1422 году)[20]; Sungal (22 чэрвеня 1431 году)[21]; Сункгайло пан Троцкий[22] (27 верасьня 1432 году)[23]; Sungal castellani Troczensium [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[24]; Czungal (11 ліпеня 1433 году)[25]; Сункгалъ, троцкии панъ (25 верасьня 1433 году)[26]; Songal[27].

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Партрэт Сямёна Сапегі ў вобразе Сунігайлы, 1709 г.

Зь літоўскага баярскага роду. Відаць, быў у сваяцтве з князямі Сьвірскімі[28].

У 1398 годзе быў старостам ковенскім, браў удзел у перамовах з крыжакамі ў Горадні і складаньні Салінскага міру (1398 год). Быў сьведкам пры складаньні Віленска-Радамскай уніі (1401 год), Рацёнскай умовы (1404 год), па складаньні якой разам зь іншымі ўраднікамі Вітаўта быў адказным за пераход Жамойці пад уладу крыжакоў.

Неаднаразова быў паслом вялікага князя Вітаўта да Тэўтонскага ордэну (у 1403, 1405, 1409, 1423 і 1424 гадох). Па Вялікай вайне з Тэўтонскім ордэнам браў удзел у складаньні Торунскага міру (1411 год).

Быў удзельнікам складаньня Гарадзельскай уніі (1413 год), стаў першым кашталянам троцкім. Адначасна да 1423 году быў старостам ковенскім. Браў удзел у складаньні ў 1419 годзе зьвязу Ягайлы з каралём Даніі, Швэцыі і Нарвэгіі Эрыкам, скіраваным супраць крыжакоў, і ў складаньні Мельнскага мiру (1422 год) з крыжакамі. У 1425 годзе браў удзел у перамовах з крыжакамі ў Горадні.

За вялікім князем Сьвідрыгайлам браў удзел у складаньні з крыжакамі Скірстымонскай умовы (1431 год), пазьней падтрымаў вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча. У 1433 годзе браў удзел у пацьверджаньні уніі Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай. У ходзе фэўдальнай вайны 1432—1439 гадоў браў актыўны ўдзел на баку Жыгімонта.

У шлюбе з Марынай (паходжаньне невядомае) меў сыноў Фёдара (Федзьку) і Івана (Івашку).

Мова і культура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Да дакумэнту ад 26 траўня 1410 году прывесіў пячаць зь рускім надпісам[29][30]:

ПЕЧАТЬ СУНЬГАИЛОВА

Да актаў Мельнскага міру (1422 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[31][32]:

+ s(igill) • um • i(o)ha(nn)is • Zu(n)gal • d(i)c(ti) l[y]s
+ s • vm • ihois • sūgal • de lψs

Ягоная ўдава Марына, выконваючы апошнюю волю мужа, у сваім лацінамоўным наданьні касьцёлу ў Варнянах упамінала «народную» назву «бочкі» (alias beczki), а таксама «возера» Княгініна (Kniahynino jeziro)[33]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[34].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 307.
  2. ^ História de Montserrat (888—1258). — L’Abadia de Montserrat, 1990. P. 149.
  3. ^ Repertori D’Antropònims Catalans (RAC). Vol. 1. — Barcelona, 1994. P. 524.
  4. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 204.
  5. ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 15, 1973. S. 17 (263).
  6. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  7. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
  8. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 25.
  9. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. P. 54.
  10. ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
  11. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 227.
  12. ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
  13. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 178.
  14. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 208.
  15. ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
  16. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
  17. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
  18. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 197.
  19. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
  20. ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
  21. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
  22. ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
  23. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
  24. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.
  25. ^ Regesta historica-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198—1525. Pars I. — Göttingen, 1948. S. 406.
  26. ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 532.
  27. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 307.
  28. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 308.
  29. ^ Semkowicz W. Braterstwo szlachty polskiej z bojarstwem litewskiem w unii Horodelskiej 1413 roku // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. S. 412.
  30. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 60, 190.
  31. ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 82.
  32. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 101.
  33. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 275.
  34. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сунігайла&oldid=2503717»