Эйсманты

	Эйсманты; лац. Ejsmanty
	герб «Кораб» (замест вежы ў Эйсмантаў мае быць мачта)
Краіна паходжаньня:	Вялікае Княства Літоўскае
Першы з роду:	Міцька Эйсімонтавіч

Эйсманты — шляхецкі род гербу «Кораб», які ў асноўным расьсяліўся на Гарадзеншчыне (цяпер Беларусь). Прадстаўнікі роду займалі шмат урадаў у Вялікім Княстве Літоўскім, асабліва ў Гарадзенскім павеце. Яны бралі актыўны ўдзел у сацыяльным, культурным і палітычным жыцьці Рэчы Паспалітай больш за 500 гадоў.

Асноўныя маёнткі роду разьмяшчаліся вакол Горадні і групаваліся ў шляхецкіх ваколіцах.

Прозьвішча

Эйсэнмунд або Эйсмунд (Eisenmund, Eismund^[1]) — імя германскага паходжаньня^[2]^[1]. Іменная аснова ісан- (эйс-, іс-) (імёны ліцьвінаў Ізбут, Ісавін, Ізмунт; германскія імёны Isbodus, Isovin, Ismund) паходзіць ад гоцкага eisarn, германскага *isarna-, стараверхненямецкага îsarn, îsan 'жалеза'^[3], а аснова -мунд- (-мунт-, -монт-) (імёны ліцьвінаў Монтгерд, Валімонт, Жыгімонт; германскія імёны Mundgerd, Walmont, Sigimunt) — ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць'^[4] або гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'^[5].

Адпаведнасьць імя Эйсмант германскаму імю Eismund сьцьвердзіў польскі спэцыяліст у галіне анамастыкі Казімер Рымут^[1]. Германскае (паўночнагерманскае) паходжаньне літоўскага шляхецкага прозьвішча Эйсмант (Ejsmont) сьцьвярджалася яшчэ ў артыкуле «Жамойць» Усеагульнай энцыкляпэдыі Самуэля Аргельбранда (1868 год)^[6].

Паводле адной зь легендарных вэрсіяў паходжаньня роду, Эйсманты былі княскім родам, выгнаным зь Люксэмбургу ў Сярэднявеччы. Згодна зь іншай — яны пасяліліся ў Рэчы Паспалітай па вайне з Швэцыяй у XVII стагодзьдзі. Паводле легенды, вялікі князь літоўскі Ягайла яшчэ да таго, як стаў каралём Польшчы, здабываў крыжацкі замак, што ляжаў на аточаным возерам абтоку. Знайсьці слабае месца ў абароне замку выклікаліся тры браты — Яўмонт, Даўмонт і Сымонт. Першыя два загінулі, а Сымонт здолеў вярнуцца й прынесьці добрыя весткі. За свае заслугі ў захопе замку Сымонт атрымаў ад вялікага князя герб Кораб, землі ў навакольлі Горадні й прозьвішча Эйсмант (ад спалучэньня словаў «Эй, Сымонт!»). У старасьці Эйсмант убачыў ува сьне Панну Марыю, якая плыла ў чоўне па возеры. У гонар гэтага Эйсмант загадаў намаляваць абраз, які пазьней стаў цудатворным, і зьмясьціў гэты абраз у ім жа самім збудаваным касьцёле.

Варыянты прозьвішча ў гістарычных крыніцах: Eysmont, Eysymont, Eysymontt, Eysmond, Ejsmond, Ejsymont.

Герб

Такая форма гербу «Кораб» была як і ў гарадзенскіх, так і ў кіеўскіх і валынскіх Эйсмантаў. Выняткова ў Менскім павеце мачта была чорнага колеру. Эйсманты не выкарыстоўвалі ў гербе вежы.

Гісторыя

Найбольш раньні вядомы запіс назвы роду паходзіць з трэцяй кнігі запісаў мэтрыкі ВКЛ, дзе ўпамінаецца Міцька Эйсімонтавіч (каля 1450 году). Тады гэта быў шляхецкі род, які жыў на Гарадзеншчыне. Шмат з Эйсмантаў служылі ў войску Вялікага Княства Літоўскага ў 1528, 1565 і 1567 гадох. Род ўмацоўваў свае пазыцыі ўсё XVI ст., найперш дзякуючы ваенным заслугам (а таксама шлюбу, у тым ліку з Валовічамі, Сямашкамі ды іншымі), што адлюстроўвае мноства прывілеяў князёў і каралеў для асобных прадстаўнікоў роду.

На мяжы XVI і XVII стагодзьдзяў усе больш прадстаўнікоў роду займалі ў асноўным функцыі, зьвязаныя з адпраўленьнем правасудзьдзя, напрыклад Крыштап Эйсымонт, гарадзенскі судовы прыстаў у 1611 годзе, Андрэй Эйсымонт, судзьдзя гарадзенскі (1632 год), Канстантын Эйсымонт, генэрал у Горадні (1646 год), і Мікалай Міхаіл Эйсымонт, гарадзкі пісар(be) у Горадні (1632—1650). У другой палове XVII ст. таксама займалі пасады ў выніку ваеннай кар’еры, як Рыгор Эйсымонт, ахоўнік пінскі, Казімер Эйсымонт, чашнік з Воршы і Ян Казімер Эйсымонт, мечнік арміі ў Горадні.

Прадстаўнікі фаміліі спачылі ў Катэдральны касьцёле, дзе ёсьць запіс і памятная дошка. Нашчадкі фаміліі жывуць ў Горадні і ваколіцах, паводле сямейнай легенды герб маюць такі, што пайшлі з-за мора, паводле іншай вэрсіі — нашчадкі Нэптуна, якія выратаваліся ад патопу. Адзін з варыянтаў гербу мае дэвіз: «Ад патопу» на лаціне.

Найбольш вядомыя прадстаўнікі

Станіслаў Эйсмант II, кавалерыст
Міхал Эйсмант, войскі гарадзенскі
Павал Крыштап Эйсмант, каморнік гарадзенскі
Андрэй Эйсмант, судзьдзя земскі гарадзенскі
Антоні Эйсмант і Лявон Эйсмант, падпісалі элекцыю Станіслава Аўгуста Панятоўскага
Юры Эйсымант, канонік інфлянцкі
Анзэльм Эйсмант, рэгент гарадзенскае зямлі
Фэрдынанд Эйсмант, войскі гарадзенскі, кавалер ордэну Сьвятога Станіслава
Аляксандар Міхал Эйсмант, падсудак гарадзенскі, пасол на сойм 1788 году ад Гарадзенскага павету
Марцін Эйсмант, паэт, архітэктар, сьвятар

Казімер Эйсмант (1847—1912), удзельнік паўстаньня 1863—1864 гадоў, жонка — 1) Крыстына Казлоўская (?-1881); 2) Марыя Стшэнбаш; 3) Цаліна Наляпінская (1858—1945)
1. Станіслаў Эйсмант (?—1944), удзельнік Варшаўскага паўстаньня
2. Марцін Эйсмант (?—1919), паэт
3. Соф’я Дзецюховіч (?—1977)
4. Казімера Эйсмант (?—1944)
5. Тарэса Эйсмант

Павал Эйсмант, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гадоў, жонка — Эма Гаўронская
Юльян Эйсманд (1892—1930), польскі паэт
Крыстына Эйсмант (нар. 1934), польская палітычка
Ежы Эйсымант (1937—2005), польскі палітык
Зьбігнеў Эйсмант (нар. 1949), польскі палітык
Тадэвуш Эйсмант, гісторык роду Эйсмантаў

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Rymut K. Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny. T. 1. — Kraków, 1999. S. 178(недаступная спасылка).
^ Gottschald M. Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. — Berlin, 1982. S. 170.
^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 161.
^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
^ Encyklopedyja powszechna. T. 28. — Warszawa, 1868. S. 975.

Літаратура

Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)

[Rymut-1999-178-1] а ^б ^в Rymut K. Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny. T. 1. — Kraków, 1999. S. 178(недаступная спасылка).

[2] Gottschald M. Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. — Berlin, 1982. S. 170.

[3] Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 161.

[4] Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.

[5] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.

[6] Encyklopedyja powszechna. T. 28. — Warszawa, 1868. S. 975.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]