Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Польшчы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Польскай Рэспубліцы складаецца з 14 аб’ектаў (на 2013 рок), што складае 1,43% ад агульнае колькасьці (981 на 2013[1]). 13 аб’ектаў уключаныя ў сьпіс з культурных крытэраў, прычым два зь іх прызнаныя шэдэўрамі чалавечага генію (крытэр i), а яшчэ 1 аб’ект улучаны па прыродных крытэрах і прызнаны прыродным фэномэнам выключнай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці (крытэр vii).

Акрамя гэтага, па стане на 2012 рок, яшчэ 5 аб’ектаў на тэрыторыі Польшчы знаходзяцца ў ліку кандыдатаў на ўключэньне ў сьпіс сусьветнай спадчыны[2]. Польская Народная Рэспубліка ратыфікавала Канвэнцыю пра ахову сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны 29 чэрвеня 1976 року[3]. Першыя два аб’екты былі занесеныя ў сьпіс у 1978 року на 2-й сэсіі Камітэту Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Сьпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У дадзенай табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Назва Выява Месцазнаходжаньне Час стварэньня Зьвесткі ЮНЭСКО Апісаньне
Гістарычная забудова Кракава Кракаў
50°04′01″ пн. ш. 19°57′36″ у. д. / 50.067° пн. ш. 19.96° у. д. / 50.067; 19.96 		XI—XIX стагодзьдзі 29; 1978;
iv 		Старое места Кракава — адна з найбольш вядомых гістарычных забудоваў у Польшчы. Кракаў зьяўляўся цэнтрам палітычнага жыцьця Польшчы з 1038 року, пакуль у 1596 кароль Жыгімонт III Ваза не перанёс уласную рэзыдэнцыю ў Варшаву.
Каралеўскія саляныя шахты ў Вялічцы і Бохні Велічка
49°58′45″ пн. ш. 20°03′50″ у. д. / 49.979167° пн. ш. 20.063889° у. д. / 49.979167; 20.063889 		XIII—XX стагодзьдзі 32; 1978;
iv 		Саляныя паклады Вялічкі—Бохні ў паўднёвай Польшчы, распрацоўваныя з XIII стагодзьдзя, зьяўляюцца найстарэйшымі шахтамі Эўропы. Агульная працягласьць падземных галерэяў, начыненых капліцамі, складамі, салянымі алтарамі і статуямі, складае 300 км.
Канцлягер Аўшвіц-Біркенаў (1940—1945)[4] Асьвенцім
50°02′09″ пн. ш. 19°10′42″ у. д. / 50.035833° пн. ш. 19.178333° у. д. / 50.035833; 19.178333 		1940—1945 31; 1979;
vi 		Аўшвіц уяўляў сетку нацысцкіх канцэнтрацыйных і сьмяротных лягероў. Гэта найвялікшы з усіх канцлягероў Нямеччыны, складаўся з Аўшвіцу I (базавы лягер); Аўшвіц II–Біркенаў (лягер сьмерці); Аўшвіц III–Монавіц, таксама вядомы як Буна–Монавіц (працоўны лягер); яшчэ 45 дапаможных лягероў[5].
Белавеская пушча Беларусь і Польшча
52°40′00″ пн. ш. 23°50′00″ у. д. / 52.666667° пн. ш. 23.833333° у. д. / 52.666667; 23.833333 		N/A 33; 1979;
vii 		Белавеская пушча — старажытны лес на мяжы дзьвюх краінаў. Адзін з апошніх і найвялікшы масіў агромністага першабытнага лесу, што некалі займаў усю Эўрапейскую раўніну.
Гістарычная забудова Варшавы Варшава
52°14′59″ пн. ш. 21°00′44″ у. д. / 52.2498° пн. ш. 21.0122° у. д. / 52.2498; 21.0122 		XIII—XX стагодзьдзі 30; 1980;
ii, vi 		Зьявілася ў XIII стагодзьдзі. У XIV стагодзьдзі ўмацаванае мураванымі сьценамі. Замак мазавецкіх князёў пазьней стаў каралеўскай рэзыдэнцыяй.
Гістарычная забудова Замасьці Замасьць
50°43′14″ пн. ш. 23°15′31″ у. д. / 50.720556° пн. ш. 23.258611° у. д. / 50.720556; 23.258611 		1582 — XVII ст. 564; 1992;
iv 		Італійскі архітэктар Бэрнарда Маранда на замову Яна Замойскага распрацаваў места на аснове антрапаморфнае канцэпцыі. Найбольш адметныя рысы старога Замасьця захаваліся да нашага часу. Гэта Вялікі рынкавы пляц памерам 100 x 100 м з ратушай і г. зв. армянскімі хатамі, а таксама фрагмэнты арыгінальных фартэцыяў і ўмацаваньняў.
Замак Тэўтонскага ордэну ў Мальбарку Мальбарк
54°02′23″ пн. ш. 19°01′40″ у. д. / 54.039722° пн. ш. 19.027778° у. д. / 54.039722; 19.027778 		XIII—XIV стагодзьдзі 847; 1997;
ii, iii, iv 		Найвялікшы замак у сьвеце па плошчы[6]. Збудаваны тэўтонамі, нямецкім каталіцкім ваенным ордэнам крыжакоў, і названы ў гонар Маці Божай Марыенбургам. Замак — клясычны ўзор сярэднявечнае крэпасьці. На момант сканчэньня будаўніцтва (1406) быў найвялікшым цагляным гатычным будынкам у сьвеце.
Гістарычная забудова Торуні Торунь
53°02′00″ пн. ш. 18°37′00″ у. д. / 53.033333° пн. ш. 18.616667° у. д. / 53.033333; 18.616667 		XII—XV стагодзьдзі 835; 1997;
ii, iv 		У Торуні захавалася вялікая колькасьць сярэднявечных пабудоваў, у тым ліку 200 вайсковых, манумэнтальныя цэрквы, ратушы і іншыя. У 1236, з прычыны пастаянных паводак[7], горад быў перанесены на цяперашнае месца, а ў 1264 паўстала Новае места. У 1280 абедзьве часткі сучаснае Торуні далучыліся да Ганзейскае лігі, зрабіўшыся ўплывовым гандлёвым цэнтрам.
Манастырскі комплекс у Кальварыі-Зэбжыдоўскай Кальварыя-Зэбжыдоўская
49°51′37″ пн. ш. 19°40′15″ у. д. / 49.860319° пн. ш. 19.670719° у. д. / 49.860319; 19.670719 		1605—1632 905; 1999;
ii, iv 		Места атрымала назву ад рэлігійнага комплексу (кальварыя), заснаванага кракаўскім мэрам Мікалаем Зэбжыдоўскім 1 сьнежня 1602. Уласна месца паўстаўла ў 1617 у сувязі з узрослай плыняй пілігрымаў да кальварыі.
Цэрквы міру ў Явары і Сьвідніцы Явар, Сьвідніца
51°03′14″ пн. ш. 16°11′46″ у. д. / 51.054° пн. ш. 16.196° у. д. / 51.054; 16.196 		1654—1657 1054; 2001;
iii, iv, vi 		Цэрквы ў Явары і Сьвідніцы былі названыя паводле мірнае дамовы 1648 року, якая дазваляла лютаранам пабудаваць тры драўляныя эвангельскія царквы ў рыма-каталіцкай частцы Сылезіі. На пабудову адводзіўся адзін рок, і цэрквы не маглі мець шпіляў і званоў.
Драўляныя цэрквы паўднёвай Малой Польшчы Малапольскае ваяводзтва
49°51′34″ пн. ш. 20°16′29″ у. д. / 49.859444° пн. ш. 20.274722° у. д. / 49.859444; 20.274722 		XV—XVIII стагодзьдзі 1053; 2003;
iii, iv 		Стыль драўляных цэркваў рэгіёну прасочваецца ў позьняе Сярэднявечча і зьмяшчае гатычны арнамэнт і паліхромныя дэталі. Тым ня меней, з-за матэрыялу структура, агульная форма і выгляд радыкальна адрозьніваюцца ад каменнае гатычнае архітэктуры.
Парк Мускаў Нямеччына і Польшча
51°33′01″ пн. ш. 14°43′36″ у. д. / 51.550278° пн. ш. 14.726667° у. д. / 51.550278; 14.726667 		1815—1844 1127; 2004;
i, iv 		Адзін з найвялікшых і найвядомых ангельскіх паркаў Нямеччыны і Польшчы. Займае 3,5 км² на тэрыторыі Польшчы і 2,1 км² ў Нямеччыне. Дададзены ў Сьпіс сусьветнае спадчыны як узорны прыклад памежнага культурнага супрацоўніцтва паміж Польшчай і Нямеччынай.
Заля стагодзьдзя Уроцлаў
51°06′26″ пн. ш. 17°04′37″ у. д. / 51.107222° пн. ш. 17.076944° у. д. / 51.107222; 17.076944 		1911—1913 1165; 2006;
i, ii, iv 		Збудаваная архітэктарам Максам Бэргам у 1911—1913 роках у гонар 100-х угодкаў паўстаньня Нямецкае імпэрыі супраць напалеонаўскае акупацыі. За савецкім часам мела назву Народнай.
Драўляныя цэрквы Карпатаў Малапольскае і Падкарпацкае ваяводзтвы XVI—XIX стагодзьдзі 1424; 2013; iii, iv 16 праваслаўных і грэка-каталіцкіх цэркваў, збудаваных з гарызантальных драўляных бярвеньняў у XVI — XIX стагодзьдзях. Будынкі рэпрэзэнтуюць культурны выраз чатырох этнаграфічных групаў і фармальныя, дэкаратыўыя і тэхнічныя характарыстыкі, якія яны распрацоўвалі зь цягам часу.

Кандыдаты ў сьпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс кандыдатаў. У дадзеным сьпісе зьмешчаныя аб’екты, прапанаваныя ўрадам Польшчы ў якасьці кандыдатаў на ўлучэньне ў сьпіс Сусьветнай спадчыны.

Назва Выява Месцазнаходжаньне Час стварэньня Зьвесткі ЮНЭСКО Апісаньне
Старажытны горад Гданьск Гданьск 997 530; 2005; ii, iv, vi Адно з найстарэйшых местаў Польшчы з болей чым тысячагадовай гісторыяй. Гданьск зьяўляўся каралеўскім і ганзейскім местам[8]. Вядомы як сымбалічнае месца выбуху Другое сусьветнае вайны і пачатку зьнікненьня камунізму ў Цэнтральнай Эўропе.
Белавескі нацыянальны парк (пашырэньне) Падляскае ваяводзтва 1932 2100; 2006
Аўгустоўскі канал Аўгустоў XIX стагодзьдзе 2101; 2006; i, iii Канал на тэрыторыі дзьвюх дзяржаваў: Беларусі й Польшчы. З моманту стварэньня быў ахарактарызаваны адмыслоўцамі як тэхналягічны цуд. Першы штучны шлях у Эўропе, што злучыў дзьве вялікія ракі — Нёман ды Віслу.
Цясьніна на рацэ Дунаец П’яніны — 2102, 2006 Характарызуецца даволі цікавымі геалягічнымі і геамарфалягічнымі структурамі і ўнікальнымі экасыстэмамі зь мінімальным узьдзеяньнем чалавецтва.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы і заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ World Heritage List (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана 10 ліпеня 2013 г.
  2. ^ Tentative Lists (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана 10 ліпеня 2013 г.
  3. ^ The States Parties — Poland (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана 21 чэрвеня 2012 г.
  4. ^ World Heritage Committee approves Auschwitz name change (анг.) Press release. UNESCO World Heritage Committee (28 чэрвеня 2007). — Камітэт сусьветнае спадчыны ЮНЭСКО ў 2007 року прыняў прапанову Польшчы па перайменаваньні аб’екту «Канцэнтрацыйны лягер Аўшвіц», прысвоеную ў 1979 року. Адгэтуль аб’ект сьпісу было вырашана называць «Аўшвіц-Біркенаў» з падзагалоўкам «Нацысцкі канцэнтрацыйны і сьмяротны лягер» (1940—1945). Праверана 22 чэрвеня 2012 г..
  5. ^ Shmuel Krakowski. The Satellite Camps. — Gutman and Berenbaum, 1994. — С. 50.
  6. ^ touropia. (31 сакавіка 2009) 10 Largest Castles in the World (анг.) Touropia, the Travel List Website Праверана 22 чэрвеня 2012 г.
  7. ^ Max Töppen Historisch-comparative Geographie von Preussen: Nach den Quellen, namentlich auch archivalischen, J. Perthes, 1858; PDF
  8. ^ Invitation to Gdansk (анг.) The presentations of hanseatic cities. Städtebund Die Hanse. Праверана 22 чэрвеня 2012 г.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Культурныя
Прыродныя
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сьпіс_аб’ектаў_Сусьветнай_спадчыны_ЮНЭСКО_ў_Польшчы&oldid=2426045»