Перайсьці да зьместу

Сара Бэрнар

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Сара Бэрнар
па-француску: Sarah Bernhardt
Дата нараджэньня 23 кастрычніка 1844(1844-10-23)[1][2][3]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 26 сакавіка 1923(1923-03-26)[6][7][8] (78 гадоў)
Месца сьмерці
Прычына сьмерці урэмія і ныркавая няздатнасьць[d]
Месца пахаваньня
Месца вучобы
Занятак тэатральная акторка, кінаакторка, танцорка, пісьменьніца, акторка, малярка, скульптарка
Бацька Эдуар Бэрнар[d][9]
Маці Жудыт-Жулі Бэрнар[d]
Дзеці Марыс Бэрнар[d]
Узнагароды
IMDb ID nm0076800
Подпіс Выява аўтографу

Са́ра Бэрна́р (па-француску: Sarah Bernhardt, народжаная Henriette Rosine Bernard; 22 кастрычніка 1844, Парыж — 26 сакавіка 1923, Парыж) — француская акторка габрэйскага паходжаньня. Яна зарабіла сабе славу на сцэнах Францыі ў 1870 годзе, і неўзабаве была запатрабаваная ў Эўропе й Амэрыцы. Бэрнар атрымала рэпутацыю сур’ёзнай драматычнай акторкі, зарабіўшы мянушку «Боская Сара». Акрамя таго, яна выконвала мужчынскія ролі, у тым ліку «Гамлета» Шэксьпіра. Эдмон Растан называў яе «каралевай паставы і прынцэсай жэсту», а Віктор Юго хваліў ейны «залаты голас». Яна зьдзейсьніла некалькі тэатральных гастроляў па ўсім сьвеце і была адной зь першых вядомых акторак, якія запісвалі гукі і здымаліся ў кінафільмах.

Шматлікія выбітныя дзеячы тэатру, напрыклад Кастанцін Станіслаўскі, лічылі мастацтва Бэрнар узорам тэхнічнай дасканаласьці. Аднак віртуознае майстэрства, выкшталцоная тэхніка, мастацкі густ спалучаліся ў Бэрнар з знарочыстай эфэктнасьцю, некаторай штучнасьцю гульні. Сярод найлепшых роляў варта вылучыць доньню Соль («Эрнані» Віктор Юго), Маргарыту Гат’е («Дама з камэліямі» Дзюма-сына), Тэадору (аднайменнай п’есы Сарду), прынцэсы Мара, герцага Рэйхштацкага (у аднайменнай п’есе і «Арляню» Растана), Гамлет (аднайменнай трагедыі Шэксьпіра), Лярэнсачча (аднайменная п’еса Мюсэ). З 1880-х гадоў Бэрнар гастралявала ў шматлікіх краінах сьвету. У 1922 годзе пакінула сцэнічную дзейнасьць.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзілася ў Парыжы ў Лацінскім квартале 22 ці 23 кастрычніка 1844 году ў сям’і нідэрляндзка-габрэйскай куртызанкі з заможнай кліентурай, то бок кліентурай з найвышэйшага саслоўя[10][11][12][13]. Бацька будучай зоркі быў невядомы. Паводле некаторых зьвестак, верагодна, ён быў сынам заможнага купца з Гаўра[14]. Пазьней Бэрнар узгадвала, што сям’я ейнае бацькі аплочвала ейную адукацыю, настойвала, каб яна была ахрышчаная як каталічка, і пакінула вялікую суму грошай, якую Сара атрымала ў сваё паўналецьце[14]. Ейная маці часта наведвала малую, якая спачатку жыла ў Брэтані, а потым пасялілася ў парыскім прадмесьці Нёі-сюр-Сэн[15].

Бэрнар з сваёй маці.

Калі Бэрнар споўнілася сем гадоў, маці аддала яе ў школу-інтэрнат дзеля дзяўчат у прыгарадзе Парыжу Отэй, аплачваючы адукацыю грашыма сям’і Сарынага бацькі. Там малая упершыню ўзяла ўдзел у пастаноўцы, выканаўшы ролю ў п’есе «Клятыльда», дзе Бэрнар была ў ролі Каралевы фэяў, выконваючы сваю першую з шматлікіх драматычных сцэнаў. У той час як яна навучалася ў школе-інтэрнаце, ейная маці дасягнула найвышэйшых парыскіх колаў, абслугоўваючы палітыкаў, банкіраў, генэралаў і пісьменьнікаў. Ейнымі заступнікамі і сябрамі сталі герцаг Шарль дэ Марні, браценік імпэратара Напалеона III і прэзыдэнт заканадаўчай улады Францыі[16]. У веку 10 гадоў, пры падтрымцы Марні, Бэрнар была прынятая ў Граншам (франц. Grandchamp), эксклюзіўную аўгустынскую каталіцкую школу ля Вэрсалю.

У 1857 годзе Бэрнар даведалася, што ейны бацька памёр за мяжой[17]. Маці дзяўчынкі склікала сямейную нараду, каб вырашыць, што рабіць з Сарай. Да нарады быў прыцягнуты Марні, які прапанаваў малой Бэрнар стаць акторкай. Гэтая ідэя навяла жаху на Бэрнар, бо яна ніколі не была ў тэатры[18]. Герцаг запрасіў на спэктакль у Камэдзі-Франсэз Сару, ейную маці ды свайго сябра Аляксандра Дзюма-бацьку. У той вечар кампанія глядзела спачатку п’есу «Брытанік» Жана Расіна, а потым клясычную камэдыю Пляўта «Амфітрыён». Бэрнар была так кранутая спэктаклямі, што пачала гучна ўсхліпваць, чым затурбавала астатніх гледачоў[18]. Марні ды іншыя абурыліся на дзяўчынку і зьехалі з тэатру, і толькі Дзюма застаўся з Сарай, каб суцешыць будучую акторку. Пазьней Дзюма запэўніваў Марні, што Бэрнар наканавана выступаць на сцэне. Пасьля таго вечару Дзюма назваў Бэрнар сваёй маленькай зоркай[19].

Марні скарыстаў свой уплыў, каб дамовіцца аб праслухоўваньні Бэрнар у Парыскай кансэрваторыі. Рыхтаваў яе да выступу Дзюма. Журы складалася з кампазытара Даніеля Абэра, які ачольваў кансэрваторыю, а таксама пяці галоўных актораў і акторак з Камэдзі-Франсэз. Бэрнар мусіла прачытаць вершы Расіна, але замест гэтага прачытала твор «Два галубы» Жана дэ Ляфантэна. Экзамінатары паставіліся насьцярожана, але імпэт і патас дэклямацыі Бэрнар змусілі іх запрасіць яе навучацца да сябе[20].

Творчасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэбют у Камэдзі-Франсэз

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Акторка на фатаздымку Фэлікса Надара ў веку 20 гадоў.

Бэрнар скончыла драматычную клясу Парыскай кансэрваторыі ў 1862 годзе, дзе навучылася акторскаму майстэрству ў Жазэфа-Ісыдора Самсона і Жана-Батыста Право[21].

Акторка дэбютавала ў тэатры 31 жніўня 1862 году з галоўнай роляй у трагедыі «Іфігенія» Расіна[22], аднак прэм’ера ня мела посьпеху. Яна яшчэ палохалася сцэны і пераблытала свае словы. Некаторыя гледачы зьдзекаваліся зь ейнай тонкай фігуры. Бэрнар выканала яшчэ некалькі роляў, але ўразіць крытыкаў ня здолела. У дадатак, праз свай выбухны характар пасварылася з галоўнай зоркай тэатру мадам Заір-Наталі Мартэль. У выніку была звольненая з тэатру.

Жымназ

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Бэрнар уладкавалася ў тэатар Жымназ, дзе навучалася ў дзьвюх дасьведчаных акторак. Але і тут акторка трапіла ў скандал. Трупа была запршаная на імпрэзу да Напалеона III, дзе абрала да чытаньня дзьве рамантычныя паэмы Віктора Юго, знанага крытыка імпэратара. У выніку Напалеон III поруч з сваёй сьвітай не даслухаў выступ і сышоў. Выкананьне спэктакляў у тэатры таксама ня мела посьпехаў. Маці Сары адзначыла, што ейнае выкананьне было нязграбным[23]. Бэрнар пакінула тэатар і выправілася ў падарожжа спачатку ў Гішпанію, а потым на прапанову Дзюма — у Бэльгію[24]. У Брусэлі яна пазнаёмілася з шляхцічам Шарлем-Жасэфам Эжэнам Жоржам Лямаралем дэ Лінам, зацяжарыўшы сваім адзіным сынам. Пазьней вярнулася ў Парыж[25].

Адэон

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Сара Бэрнар у ролі трубадура Занэто ў 1869 годзе.

Каб падрымаць сябе пасьля нараджэньня сына Марыса Бэрнар пачала выконваць нязначныя ролі ў тэатры Порт-Сэн-Мартэн. У 1866 годзе дырэктар тэатру Адэон Фэлікс Дзюкеснэль запрасіў акторку на праслухоўваньне і ўладкаваў на працу, выплочваючы сьціплы заробак у 150 франкаў штомесяц з уласнай кішэні[26]. Адэон паводле папулярнасьці быў другім тэатрам у горадзе пасьля Камэдзі-Франсэз. У тэатры Адэон Бэрнар выканала знакавую ролю Ганны Дэмбо ў творы «Кін» Дзюма-бацькі. Пасьля прэм’еры 18 лютага 1868 году крытык штодзённай газеты Le Figaro адзначыў ейны цёплы і незвычайны дзіўны голас, які на думку крытыка пранікаў у самае сэрца гледачоў[27]. Заробак акторкі ўзрос да 250 франкаў у месяц[28]. Наступным значным посьпехам Бэрнар стала роля юнака-трубадура Занэто ў п’есе Франсуа Капэ «Мінак»[29]. У гэты ж час яна пераехала з прадмесьця ў цэнтар Парыжу. Пазьней сэнсацыйны посьпех суправаджаў ейную ролю ў драмах Шэксьпіра і Расіна, што заклала культавы статус Бэрнар. У сваіх мэмуарах Бэрнар згадвала, што час працы ў Адэоне быў вельмі шчасьлівым для яе. Паводле акторкі ў Камэдзі-Франсэз квітнела баламуцтва і падседы, а ў Жымназе размаўлялі пра сукенкі, шапачкі ды іншыя рэчы, якія ня мелі дачыненьня да творчасьці. Але толькі ў Адэоне рупіліся пра спэктаклі, рэпэтуючы ранкамі і пасьля абеду.

Сара Бэрнар у ролі доньні Соль.

Пачатак Франка-прускай вайны рэзка перапыніў тэатральную кар’еру акторкі. Навіны пра паразу францускай арміі, капітуляцыю Напалеона III у Сэдане і абвяшчэньне Трэцяй рэспублікі 4 верасьня 1870 году суправаджаліся аблогай гораду прускімі войскамі. Парыж быў адрэзаны ад навінаў і харчаваньня, а тэатры былі зачыненыя. Бэрнар узяла на сябе адказнасьць за пераўтварэньне Адэона ў вайсковы шпіталь, каб лекаваць параненых у бітвах за горад жаўнераў[30]. Акторка асабіста даглядала хворых і параненых. Праз гэтую невялікую лякарну прайшоў маладзён і будучы маршал Францыі Фэрдынанд Фош. Па вайне Бэрнар працягнула сваю акторскую працу ў Адэоне. 26 студзеня 1872 году яна дэбютавала ў ролі каралевы Гішпаніі ў п’есе Віктора Юго «Руі Бляз». На пастаноўцы прысутнічаў прынц Ўэйлскі, а Юго пасьля спэктаклю асабіста падзякаваў акторцы за ейны выступ, апусьціўшыся на калена і пацалаваўшы руку[31].

Вяртаньне ў Камэдзі-Франсэз

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Партрэт Сары Бэрнар працы Жуля Баст’ена-Лепажа.

1 кастрычніка 1872 году яна афіцыйна вярнулася ў Камэдзі-Франсэз, дзе хутка прыдбала сабе некаторыя найбольш вядомыя і запатрабаваныя ролі ў тэатры. Яна гуляла Джуні ў «Брытаніку» Жана Расіна, выконвала мужчынскую ролю Керубіна ў «Жаніцьбе Фігаро» П’ера дэ Бамаршэ ды была галоўнай акторкай пяціактавай трагедыі Вальтэра «Заір»[32]. У 1873 годзе, усяго ў 74 гадзіны Бэрнар вывучыла сваю партыю ў п’есе «Фэдра» Расіна і шыкоўна адгуляла ролю поруч з Жанам Мунэ-Сюлі, які неўзабаве стаў ейным каханкам. Роля ў «Фэдры» стала сапраўднай візытоўкай акторкі. Яна выконвала яе на працягу многіх гадоў па ўсім сьвеце, часта для гледачоў, якія крыху ведалі францускую мову, альбо зусім ня ведалі яе, але Бэрнар давала гледачам зразумець ролю дзякуючы свайму голасу і жэстам[33]. У 1877 годзе чарговы посьпех чакаў акторку з рольлю доньні Соль у п’есе Юго «Эрнані».

Працуючы ў Камэдзі-Франсэз, Бэрнар зь цягам часу палепшыла адносіны зь іншымі акторамі і акторкамі, у тым ліку паразумеўшыся з мадам Заір-Наталі Мартэль. Часам толькі акторка мела спрэчкі з дырэктарам тэатру Эмілем Пэрэнам. У 1878 годзе, падчас Сусьветнай выставы, якая ладзілася ў Парыжы, Бэрнар поруч з П’ерам Жыфарам і жывапісцам Жоржам Клерэнам узьнялася на паветраным шары, упрыгожаным імём ейнага пэрсанажу доньні Соль. Нечаканая бура зьдзьмула паветраны шар далёка па-за межы Парыжу ў невялікі горад, адкуль вяртацца акторцы выпала на цягніку. Адсутнасьць акторкі ў Парыжы моцна разьюшыла Пэрэна. Дырэктар спрабаваў аштрафаваць Бэрнар, але дзякуючы ўмяшальніцтву міністра культуры канфлікт атрымалася залагодзіць[34]. Чарговая сварка з дырэктарам адбылася на глебе таго, што Пэрэн дазнаўся з газэтаў аб тым, што Бэрнар пры падтрымцы брытанскага імпрэсарыё Эдўарда Джарэта ладзіла прыватныя выступы ў дамах заможных лёнданцаў. Пры гэтым кожны такі выступ аплочваўся добрымі грашыма, якія пераўзыходзілі месячны заробак акторкі[35].

Бэрнар у вобразе Тэадоры на фатаздымку Надару 1884 году.

Пасьля гастроляў з трупай Камэдзі-Франсэз у Ангельшчыне, адносіны з Пэрэнам канчаткова разладзіліся. Бэрнар усё больш была незадаволеная кіраваньнем тэатру. Ён настойваў на тым, каб яна выканала галоўную ролю ў п’есе «Авантурыст» Эміля Аж’е, але сама акторка лічыла гэты спэктакль пасярэднім. Пасьля няўдалага выступу з гэтай п’есай Бэрнар накіравала ліст Пэрэну аб сыходзе, таксама адправіўшы копіі ў францускія газэты. Пэрэн падаў пазоўны ліст у суд, бо Бэрнар сваім сыходам парушала ўмовы кантракту. Суд абавязаў яе сплаціць 100 тысяч франкаў плюс налічаныя працэнты. Таксама акторка страціла налічаную пэнсію ў 43 тысячы франкаў[36].

Сусьветныя туры

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Клеапатра у выкананьні Сары Бэрнар ў 1891 годзе.

У красавіку 1880 году ў Парыж прыехаў Эдўард Джарэт, які прапанаваў Бэрнар выправіцца ў турнэ ў Ангельшчыну, а потым у ЗША. Акторка неадкладна пагадзілася[37]. Яна самастойна стварыла трупу, дадаўшы новы рэпэртуар. Гэтак яна ўпершыню выканала ролю ў «Даме з камэліямі», якая хутка стала ейнай самай папулярнай і знанай роляй. Ролю ў гэтай п’есе Бэрнар выконвала больш за тысячу разоў ажно да канца свайго жыцьця. Аўдыторыя часта залівалася сьлязьмі падчас ейнай знакамітай сцэны сьмерці ў канцы пастановы[38]. На жаль Бэрнар не магла выканаць ролю ў «Даме з камэліямі» ў Вялікабрытаніі праз законы цэнзуры, але пастаноўкі «Эрнані», «Фэдра», «Адрыена Лекуўрэр» і «Фру-фру» мелі вялікі посьпех на лёнданскай сцэне[39]. Па вяртаньні зь Лёндану кіраўніцтва Камэдзі-Франсэз спрабавала вярнуць акторку, але яна адмовілася і выправілася ў турнэ ў Брусэль, Капэнгаген і францускія правінцыйныя гарады[40]. У канцы кастрычніка 1880 году Бэрнар з сваёй трупай выправіліся ў ЗША, дзе мелі вялікі посьпех, але нью-ёрская эліта праігнаравала ейныя выступы, лічачы пэрсону Бэрнар скандальнай[41]. У Нью-Ёрку акторка сустрэлася з Томасам Эдысанам, які запісаў ейны голас на фанограф, але запіс не захаваўся[42]. Акторка зарабіла вялікую колькасьць грошай[43], але па вяртаньні Парыж яе прыняў прахалодна[44]. Пазьней у Лёндане яна, нарэшце, згуляла ў «Даме з камэліямі», дзе ў залі прысутнічаў прынц Ўэйлскі. Далей, акторка гастралявала па Эўропе, наведаўшы Італію, Грэцыю, Аўстра-Вугоршчыну, Швайцарыю, Бэльгію, Нідэрлянды і Расейскую імпэрыю. Адзінай краінай, якую Бэрнар адмаўлялася наведваць, была Нямецкая імпэрыя, бо акторка не пагаджалася з анэксіяй Эльзасу і Лятарынгіі паводле вынікаў Франка-прускай вайны[45].

Плякат да «Жызмонды» працы Альфонса Мухі.

Не зважаючы на посьпехі, акторка мела пэўныя цяжкасьці зь фінансамі. Частка новых ейных п’есаў ня мела зацікаўленасьці з боку грамадзкасьці. У 1884 годзе Бэрнар выканала ролю ў п’есе «Тэадора» Віктар’ена Сарду. Гэтая пастаноўка дазволіла Бэрнар расплаціцца з сваімі пазыкамі. Пазьней Сарду часта будзе супрацоўнічаць з Бэрнар, складаючы шмат псэўдагістарычных п’есаў дзеля акторкі. Пасьля Бэрнар чакалі няўдачы з п’есамі «Марыён дэ Лёрм» ды «Гамлет». Акторка яшчэ некалькі разоў ладзіла сусьветныя туры, каб палепшыць свой фінансавы стан, наведаўшы Эўропу, Паўночную і Паўднёвую Амэрыку, Аўстралію, Эгіпет, Гаваі і Самоа.

Уласныя тэатры

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Сара Бэрнар у 1887 годзе.

Пасьля чарговага турнэ ў 1893 годзе Бэрнар набыла тэатар Рэнэсанс, дзе была як галоўнай акторкай, гэтак і дырэктаркай. Яна кіравала кожным аспэктам тэатру: ад фінансаў да асьвятленьня і касьцюмаў, а таксама зьяўлялася ў васьмі спэктаклях на тыдзень[46]. Бэрнар скарыстала новую тэхналёгію літаграфіі дзеля стварэньня новых яскравых каляровых плякатаў, і ў 1894 годзе яна замовіла ў чэскага мастака Альфонса Мухі першую сэрыю плякатаў для пастаноўкі «Жызмонда». Ён працягваў супрацу з Бэрнар яшчэ шэсьць гадоў[47]. Не зважаючы на свае посьпехі, ейныя даўгі працягвалі расьці, дасягнуўшы 2 мільёнаў залатых франкаў да канца 1898 году. Бэрнар была вымушаная адмовіцца ад свайго тэатру Рэнэсанс, аднак хутка даведалася, што Тэатар нацыяў на пляцу Шатле быў вольны да арэнды. У тэатры было 1700 месцаў, што удвая пераўзыходзіла колькасьць месцаў Рэнэсансу, што дазволіла ёй хутчэй пакрыць выдаткі на выступы. Тэатар меў велізарную сцэну і кулісы, што дазваляла ёй ладзіць некалькі розных п’есаў у тыдзень. А паколькі тэатар быў пабудаваны як канцэртная заля, яна мела выдатную акустыку. 1 студзеня 1899 году яна склала ўгоду з уладамі Парыжу на 25-гадовую арэнду, між тым Бэрнар ужо тады было 55 гадоў[48]. Тэатар атрымаў назву Тэатар Сары Бэрнар, які цяпер вядомы як Гарадзкі тэатар (франц. Théâtre de la Ville).

Прыдбаны тэатар атрымаў назву Тэатар Сары Бэрнар, які цяпер вядомы як Гарадзкі тэатар (франц. Théâtre de la Ville). Бэрнар пачала з рамонту ў адпаведнасьці з сваімі патрэбамі. На фасад былі ўсталяваныя 5700 электрычных лямпачак, 17 дугаў і 11 праектараў[49]. Яна цалкам перарабіла інтэр’ер, замяніўшы чырвоны плюш і пазалоту жоўтым аксамітам, парчой і белай драўнінай. Вэстыбюль быў упрыгожаны ейнымі партрэтамі з найбольш вядомымі ролямі, намаляванымі Альфонсам Мухам, Люізай Абэма і Жоржам Клерам. 21 студзеня 1899 году Бэрнар нарэшце адкрыла тэатар з адраджэньнем п’есы Сарду «Тоска», у якой яна ўпершыню выканала ролю яшчэ ў 1887 годзе. У рэпэртуары тэатра адрадзіліся пасьпяховыя спэктаклі акторкі, як то «Фэдра», «Тэадора», «Жызмонда» і «Дама з камэліямі». Таксама дадаліся новыя спэктаклі, як то «Даліла» Актава Фёе, «Самарыцянка» Эдмона Растана ды іншыя. 20 траўня 1899 году яна выканала адну з самых сваіх вядомых роляў, згуляўшы галоўнага героя ў празаічнай адаптацыі «Гамлета»[50].

У ролі «Гамлета».

У 1900 годзе Бэрнар прэзэнтавала п’есу «Арлянё» Растана. У гэтай пастаноўцы акторка згуляла герцага Рэйхштацкага, сына Напалеона Банапарта, які быў пасаджаны ў турму сваёй нялюбай маці і сям’ёй, ды да сваёй сьмерці ў палацы Шэнбрун у Вене. Пасьля сканчэньня сэзону акторка зьехала ў тур у Лёндан і ЗША. Бэрнар зьмяніла свае адносіны да Нямецкае імпэрыі, пагадзіўшыся на прапанову міністра культуры Францыі на культурніцкі абмен паміж краінамі ў 1902. Акторка 14 разоў згуляла ў «Арляню» ў Нямеччыне, а два ейныя выступы асабіста наведаў кайзэр Вільгельм II, які яшчэ і зладзіў сьвяточную вячэру ў Патсдаме ў гонар Бэрнар[51]. Падчас нямецкага туру яна пачала адчуваць боль у правым калене, што было павязанае зь ейным падзеньнем на сцэне на выступах у Паўднёвай Амэрыцы колькі гадоў таму. З 1904 па 1906 гады акторка пашырала свой рэпэртуар, а таксама некаторы час выкладала ў кансэрваторыі, але выявіла сыстэму вельмі грувасткай і кансэрватыўнай, таму хутка кінула гэты занятак. Замест гэтага яна навучала студэнтаў асабіста і задарма[52].

Пазьней браты Шубэрты зладзілі ёй новы тур у Паўночную Амэрыку, а потым і ў Паўднёвую Амэрыку. Па вяртаньні ў Францыі Бэрнар была ўганараваная Ордэнам Ганаровага легіёну, але як дырэктарка тэатра, а не акторка. Не зважаючы на пашкоджаньне правага калена, Бэрнар працягвала актыўна гуляць у тэатры і езьдзіць у турнэ. Акторка ўсё яшчэ мела фінансавыя цяжкасьці. У лютым 1915 году яна страціла нагу, якая была ампутаваная, але гэта не перашкодзіла ёй працягваць сваю справу. Яна працягвала выступаць на сцэне, але значна скараціла свой рэпэртуар. Толькі ў 1920 годзе Бэрнар адмовілася ад выкананьня роляў у тэатры, толькі зьяўляючыся ў асобных актах, дзе ад яе не патрабавалася шмат дзеяў.

У 1921 годзе яна выправілася ў свой апошні тур па францускім правінцыям, а ўжо праз два гады памерла.

Асабістае жыцьцё

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Сара Бэрнар у 1880 годзе.
Джаваньні Бальдыні. Партрэт Сары Бэрнар, зроблены каля 1880 году.

Сара Бэрнар мела раман з бэльгійскім шляхцічам Шарлем-Жасэфам Эжэнам Жоржам Лямаралем дэ Лінам, сынам Эжэна, 8-га прынца Ліна, зь якім у яе было адзінае дзіцяці, сын Марыс Бэрнар, які нарадзіўся ў 1864 годзе. Пазьней Шарль-Жасэф ажаніўся з польскай прынцэсай Марыяй Ябланоўскай.

Сярод блізкіх сяброў Сары былі некалькі мастакоў, у прыватнасьці Гюстаў Дарэ й Жорж Кляйра, акторы Мунэ-Сюлі й Лю Тэлег і знакаміты францускі пісьменьнік Віктор Юго. Мастак Альфонс Муха зрабіў некалькі вядомых сваіх працаў у стылі мадэрну, выкарыстоўваючы Сару Бэрнар як мадэль. Сяброўства з францускай мастачкай-імпрэсіяністам Люізай Абэма, якая была маладзей за яе прыкладна на дзевяць гадоў, было такім блізкім і такім прагным, што па чуткам яны былі палюбоўніцамі адна адной. У 1890 годзе Абэма намалявала карціну, на якой былі выяўлены два чалавекі на лодцы на возеры ў Булёнскім лесе. Гэтая карціна была падаравана Камэдзі-Франсэз. У суправаджальным лісьце было напісана, што карціна была «намалявана Люізай Абэма ў гадавіну іхняга раману»[53].

Бэрнар таксама рашуча праяўляла інтарэс да вынаходніка Нікола Тэсла, які зьневажаў ейныя пачуцьці, бо быў адданы сваёй працы.

Яна пазьней пабралася шлюбам з акторам грэцкага паходжаньня Арыстыдам Дамала, вядомым у Францыі пад сцэнічным псэўданімам Жак Дамала, у Лёндане ў 1882 годзе, але шлюб хутка скасаваўся празь сьмерць Дамалы ў 1889 годзе ў веку 34 гадоў. Актор меў залежнасьць ад марфіну. Пазьней Бэрнар гаварыла што мела рамантычныя адносіны з прынцам Ўэйлзкім, які пазьней стаў каралём Эдўардам VII[54].

Бэрнар аднойчы сказала, «Каб я малілася? Ніколі! Я атэіст»[55]. Тым ня менш, яна была хрышчоная ў Рымска-каталіцкай царкве й прыняла сабораваньне неўзабаве перад сьмерцю[56].

Нямое кіно

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Бэрнар была адной з акторак-піянэраў нямога кіно, дэбютаваўшы ў ролі Гамлета ў дзьвюххвілінным фільме «Le Duel d'Hamlet» у 1900 годзе. Тэхнічна, гэта не было нямым кіно, і на самай справе, гэта ёсьць адно зь першых прыкладаў выкарыстаньня сынхранізаванай сыстэмы гука й малюнкаў, якія рухаюцца, створаныя новай фона-кіно-тэатральнай сыстэмы[57]. Акрамя таго, яна зьнялася яшчэ ў васьмікадравым фільме й дзьвюх біяграфічных стужках. Апошні зь якіх ёсьць фільм «Sarah Bernhardt à Belle-Isle», зьняты ў 1912 годзе, які распавядаў пра ейнае паўсядзённае жыцьцё дома.

Выява ў мастацтве

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Партрэты Сары Бэрнар пісалі Баст’ен-Лепаж, Бальдыні, Гандара і іншыя мастакі, яе шматкроць фатаграфаваў Надар.

Фільмаграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Спадчына

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Півоня «Сара Бэрнар».
Торт «Сара Бэрнар» названы ў гонар акторкі.

Мэксыканская акторка Вірхінія Фабрэгас мела мянушку «Мэксыканская Сара Бэрнар»[58].

Па сьмерці Бэрнар ейным тэатрам кіраваў сынам Марыс да сваёй сьмерці ў 1928 годзе. Назва захоўвалася да нямецкай акупацыі Парыжу ў Другую сусьветную вайну[59], бо праз габрэйскае паходжаньне акторкі назва была зьмененая на Тэатар Сытэ. У 1947 годзе старая назва Тэатар Сары Бэрнар павярнулася, але ў 1957 годзе ўстанова набыла назоў Тэатар нацыяў. У 1968 годзе зноў быў зьменены назоў і на сёньня ён вядомы пад назовам Гарадзкі тэатар[60].

У 1876 годзе Бэрнар пабудавала дом у Парыжы на вуліцы Фарцюні ў 17-й акрузе недалёка ад парку Мансо дзеля сваёй сям’і, слугаў і хатніх жывёлаў. У 1885 годзе, каб пазбавіцца пазыкаў, яна мусіла прадаць дом. Пасьля таго, як акторка набыла папулярнасьць за мяжой і пачала выязджаць з турнэ за мяжу, яна набыла яшчэ большы дом на вуліцы Пэрэ ў той жа 17-й акрузе, дзе яна і памерла ў 1923 годзе. Дом быў зьнесены ў 1960-х гадах, а на ягоным месцы быў пабудаваны сучасны шматкватэрны дом. Мэмарыяльная дошка на фасадзе будынка ўзгадвае пра тое, што раней на гэтым месцы жыла выбітная акторка[61].

Імём Сары Бэрнар названы бэзэ-падобны шакалядны торт[62]. У гонар Сары Бэрнар названы адзін з гатункаў гібрыдных півоняў[63].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Bell A. Encyclopædia Britannica (брыт. анг.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  2. ^ Sarah Bernhardt (нід.)
  3. ^ IMDb (анг.) — 1990.
  4. ^ Бернар Сара // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ^ http://famousdude.com/21789-sarah-bernhardt.html
  6. ^ а б Архіў гістарычных запісаў — 1808.
  7. ^ The Fine Art Archive
  8. ^ а б пасведчанне аб смерці
  9. ^ Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
  10. ^ «Sarah Bernhardt and the Divine Lie». The New York Times.
  11. ^ «Sarah Bernhardt: Was she the first 'A-list' actress?». BBC
  12. ^ «Sarah Bernhardt: Goddess with a golden voice». The Independent.
  13. ^ «Sarah: The Life of Sarah Bernhardt by Robert Gottlieb». The Guardian.
  14. ^ а б Tierchant 2009. С. 13—14.
  15. ^ Bernhardt 2000. С. 13—14.
  16. ^ Tierchant 2009. С. 29.
  17. ^ Bernhardt 2000. С. 68.
  18. ^ а б Bernhardt 2000. С. 77.
  19. ^ Skinner 1967. С. 22—24.
  20. ^ Skinner 1967. С. 25—30.
  21. ^ Bernhardt 2000. С. 102—103.
  22. ^ Tierchant 2009. С. 45—46.
  23. ^ Bernhardt 2000. С. 135.
  24. ^ Skinner 1967. С. 42—46.
  25. ^ Gold & Fizdale 1991. С. 52.
  26. ^ Tierchant 2009. С. 62.
  27. ^ Мусский И. А. Сара Бернар // 100 великих актеров. — Вече, 2006. — 528 с. — ISBN 978-5-9533-2855-5.
  28. ^ Skinner 1967. С. 55—58.
  29. ^ Aston, Elaine (1989). «Sarah Bernhardt: A French Actress on the English Stage». Oxford: Berg. — С. 5. — ISBN 0-85496-019-8.
  30. ^ Gold & Fizdale 1991. С. 82—85.
  31. ^ Skinner 1967. С. 84—85.
  32. ^ Tierchant 2009. С. 98.
  33. ^ Tierchant 2009. С. 17.
  34. ^ Skinner 1967. С. 115—117.
  35. ^ Skinner 1967. С. 118.
  36. ^ Tierchant 2009. С. 144.
  37. ^ Tierchant 2009. С. 148—149.
  38. ^ Skinner 1967. С. 146—147.
  39. ^ Tierchant 2009. С. 150.
  40. ^ Skinner 1967. С. 142—145.
  41. ^ Skinner 1967. С. 163.
  42. ^ Tierchant 2009. С. 166.
  43. ^ Skinner 1967. С. 188—196.
  44. ^ Skinner 1967. С. 198—199.
  45. ^ Skinner 1967. С. 206—208.
  46. ^ Gottlieb 2010. С. 121.
  47. ^ Tierchant 2009. С. 238—239.
  48. ^ Tierchant 2009. С. 277.
  49. ^ Tierchant 2009. С. 278.
  50. ^ Gottlieb 2010. С. 142.
  51. ^ Tierchant 2009. С. 290—291.
  52. ^ Skinner 1967. С. 292.
  53. ^ Guibert et. al., «Portrait(s) de Sarah Bernhardt», 2000
  54. ^ «Edward VII Biography». geocities
  55. ^ «Positive Atheism’s Big List of Quotations: Sarah Bernhardt». positiveatheism.org
  56. ^ «Sarah Bernhardt in the Theatre of Films and Sound Recordings», by David W. Menefee, McFarland & Company, Inc, 2003
  57. ^ «Filming Shakespeare With And Without Words In Settings Familiar And Unfamiliar». isntlifeterrible.com
  58. ^ «Virginia Fábregas». Rotonda de las Personas Ilustres.
  59. ^ McCormick, John (1995). «Bernhardt, Sarah» in The Cambridge Guide to the Theatre. Martin Banham (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. — ISBN 978-0-521-43437-9.
  60. ^ https://web.archive.org/web/20210306083912/https://www.theatredelaville-paris.com/fr/le-theatre-de-la-ville/l-histoire-59a00fac5efee «L’Histoire». Théâtre de la ville de Paris.
  61. ^ Tierchant 2009. С. 219.
  62. ^ The great Scandinavian baking book By Beatrice A. Ojakangas
  63. ^ Sarah Bernhardt Peony listed at Kelways nursery Архіўная копія

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сара_Бэрнар&oldid=2618256»