Касьцёл Сьвятога Мікалая (Вільня)

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Мікалая
Касьцёл Сьвятога Мікалая
Краіна	Летува
Места	Вільня
Каардынаты	54°40′42″ пн. ш. 25°16′58″ у. д. / 54.67833° пн. ш. 25.28278° у. д. / 54.67833; 25.28278Каардынаты: 54°40′42″ пн. ш. 25°16′58″ у. д. / 54.67833° пн. ш. 25.28278° у. д. / 54.67833; 25.28278
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Архідыяцэзія Вільнюса^[d]
Архітэктурны стыль	гатычная архітэктура
Першае згадваньне	1387
Дата заснаваньня	XIV стагодзьдзе
Сайт	mikalojus.lt
Касьцёл Сьвятога Мікалая на мапе Летувы Касьцёл Сьвятога Мікалая
Касьцёл Сьвятога Мікалая на Вікісховішчы

Касьцёл Сьвятога Мікалая — помнік архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у Вільні. Знаходзіцца ў заходняй частцы Старога Места, на вуліцы Сьвятога Мікалая^[a]. Дзее. Твор гатычнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, які пазьней набыў рысы барока і клясыцызму. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў Летувы.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Касьцёл Сьвятога Мікалая ў Вільні заснавалі ганзейскія купцы і рамесьнікі, якіх у 1322 годзе запрасіў сюды вялікі князь Гедзімін. Ад пачатку будынак касьцёла быў драўляным. У актах Віленскай дыяцэзіі за 1387 год зазначаецца, што касьцёл у гэты час быў капліцай, побач зь якой знаходзіліся могілкі.

Будаваньне мураванага касьцёла, напэўна, вялося ў 1382—1387 гадох на сродкі рыскага купца Гануля і віленскага намесьніка Ягайлы, які перадаў касьцёл з багатымі наданьнямі францішканскаму кляштару на Пясках. У 1440 годзе касьцёл асьвяцілі. У час рамонту 1514 году ўнутраную прастору будынка перакрылі гатычнымі скляпеньнямі, а таксама, напэўна, аздобілі інтэр’ер фрэскамі.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў будынак касьцёла значна пашкодзілі маскоўскія захопнікі. Пры аднаўленьні павялічылі ў шырыню вокны касьцёла, дзеля асьвятленьня паддашка зрабілі вокны круглай формы ў заходнім франтоне, паменшылі ў вышыню контрфорсы.

У 1744 і 1749 гадох касьцёл моцна пацярпеў ад пажараў. У час рамонту над уваходам збудавалі мураваныя хоры, з паўночнага боку да прэзьбітэрыюму прыбудавалі вежу-званіцу, першы ярус якой прыстасавалі пад закрысьцію.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць. У вайну 1812 году францускія войскі выкарыстоўвалі будынак касьцёла як склад. У 1819 годзе касьцёл аднавілі на сродкі парафіянаў. Калі па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў расейскія ўлады ліквідавалі фрацішканскі кляштар, касьцёл застаўся без дагляду. У другой палове XIX ст. ён належаў да парафіі касьцёла Cьвятых Янаў.

У 1895 годзе распрацавалі праект перабудовы касьцёла (архітэктар Е. Вэрнэр), але ажыцьцявілі яго толькі часткова: да паўночнага фасаду вежы прыбудавалі капліцу, карніз і адхоны акон атынкавалі і пабялілі. З 1901 году расейскія ўлады дазволілі праводзіць імшы ў касьцёле на летувіскай мове.

Найноўшы час

З 1921 году ў касьцёле пачалі праводзіцца набажэнствы на беларускай мове (паралельна зь летувіскімі). Тут служылі вядомыя беларускія ксяндзы Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі, Казімер Стаповіч (Сваяк), Язэп Германовіч ды іншыя. Набажэнствы на беларускай мове карысталіся папулярнасьцю сярод беларусаў Вільні і вучняў Віленскай беларускай гімназіі^[1]. Трывалай традыцыяй сьвяткаваньня Дня Незалежнасьці (Дня Волі) стала правядзеньне ў гэты дзень у касьцёле ўрачыстага набажэнства^[2].

За савецкім часам летувіскія набажэнствы ў касьцёле не перапыняліся. У 1955—1956 і 1974 гадох будынак касьцёла адрамантавалі. У 1988—1889 гадох Інстытут рэстаўрацыі і кансэрвацыі помнікаў правёў рэканструкцыю касьцёла пад кіраўніцтвам архітэктара Э. Пірліса.

25 траўня 1989 году з нагоды правядзеньня ў Вільні ўстаноўчага зьезду Беларускага Народнага Фронту ў касьцёле адслужыў урачыстае набажэнства па-беларуску ксёндз айцец Вацлавас Алюліс.

Архітэктура

Помнік гатычнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага з элемэнтамі раманскага стылю, а таксама барока і клясыцызму. На вельмі раньняе паходжаньне касьцёлу, які магчыма, быў першым у Вільні, паказвае недасканаласьць пляну (агульныя памеры 27 на 13 мэтраў). Гэта 3-нэфавая 4-слуповая зальная пабудова з кароткім прэзьбітэрыюмам, які заканчваецца шматграннай апсыдай. Да паўночнай сьцяны бімы далучаюцца вежа-званіца і капліца. Тарцовыя фасады завяршаюцца франтонамі, якія ад пачатку мелі прыступкавую форму. Мае тры ўваходы: з боку галоўнага і бакавых фасадаў. Узьведзеныя ў тэхніцы гатычнай муроўкі сьцены ўмацоўваюцца контрфорсамі. Асноўная дэкаратыўная аздоба фасадаў — роўныя тынкаваныя сьпічастыя і паўцыркульныя нішы^[3].

Унутраная прастора перакрываецца гатычнымі скляпеньнямі (з XVI ст.). Інтэр’ер аздабляюць тры алтары ў стылі барока. У галоўным алтары крыж і скульптуры Сьвятога Крыштапа, Сьвятой Тэрэзы, Сьвятой Кляры і Сьвятога Язэпа зь Немаўлём паміж калёнамі работы скульптара Рафала Яхімовіча. У левым алтары абраз Сьвятога Мікалая зь фігурамі Сьвятога Казімера і Сьвятога Юрыя паміж калёнамі. У правым алтары барэльеф Маці Божай Балеснай. Над уваходам месьцяцца хоры з арганам у стылі ракако (XVIII ст.).

У 1930 годзе намаганьнямі летувісаў у касьцёле паставілі манумэнт, прысьвечаны 500-годзьдзю з дня сьмерці вялікага князя Вітаўта, створаны Рафалам Яхімовічам з бронзы і мармуру. У 1936 годзе помнік атачылі агароджай з двума мячамі — сымбалямі мячоў, прынесеных Ягайлу крыжакамі перад Грунвальдзкай бітвай. Па Другой сусьветнай вайне ў касьцёле адкрылі мэмарыяльную пліту ў памяць пра пробашча касьцёла ў 1924—1942 гадох Крыступаса Чыбіраса.

Галерэя

Гістарычная графіка

Старая графіка
М. Янушэвіч, 1830 г.
Ю. Азямблоўскі, 1834—1843 гг.
1836 г.
1836 г.

1836 г.
Ю. Азямблоўскі, 1840 г.
1876 г.
А. Голер, 1917 г.

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
Ю. Чаховіч, XIX ст.
А. Юрашайціс, 1902—1903 гг.
да 1919 г.
Я. Булгак, 1912 г.

Я. Булгак, 1913—1914 гг.
Я. Булгак, 1913—1914 гг.
да 1926 г.
Я. Булгак, да 1930 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Бакавы фасад
З боку апсыды
Інтэр'ер
Хоры

Заўвагі

^ Афіцыйны адрас — Šv. Mikalojaus g. 4

Крыніцы

^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 46.
^ Чарнякевіч А., Вашкевіч А. 25 сакавіка: вытокі нацыянальнага сьвята // ARCHE Пачатак. № 3, 2008. С. 65.
^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 422.

Літаратура

Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai / К. Атаманчык і інш. — Вільня, 2012. — 145 с.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Кушнярэвіч А. Касцёл св. Мікалая ў Вільні // Мастацтва. № 7, 2003.
Луцкевіч Л. Касьцёл сьв. Мікалая // Наша Ніва. № 3, 1991.

Вонкавыя спасылкі

Касьцёл Сьвятога Мікалая ў Вільні, Radzima.org

[1] Афіцыйны адрас — Šv. Mikalojaus g. 4

[2] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 46.

[Arche-3] Чарнякевіч А., Вашкевіч А. 25 сакавіка: вытокі нацыянальнага сьвята // ARCHE Пачатак. № 3, 2008. С. 65.

[4] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 422.

[a]

[1]

[2]

[3]