Вэрнэр Карл Гайзэнбэрг

	Вэрнэр Карл Гайзэнбэрг
	Werner Karl Heisenberg
Нарадзіўся	5 сьнежня 1901; Вюрцбург, Нямеччына
Памёр	1 лютага 1976 (74 гады); Мюнхэн, Нямеччына
Навуковая сфэра	тэарэтычная фізыка
Месца працы	Інстытут фізыкі кайзэра Вільгельма ў Бэрліне
Альма-матэр	Мюнхэнскі ўнівэрсытэт
Навуковы кіраўнік	Арнольд Зомэрфэльд
Вучні	Friedwardt Winterberg[d] і Ivan Supek[d]
Узнагароды і прэміі	Нобэлеўская прэмія (1932); Мэдаль Макса Плянка (1933)
Аўтограф

Вэ́рнэр Карл Га́йзэнбэрг (па-нямецку: Werner Karl Heisenberg; 5 сьнежня 1901, Вюрцбург, Нямеччына — 1 лютага 1976, Мюнхэн, Нямеччына) — нямецкі фізык-тэарэтык, ляўрэат Нобэлеўскае прэміі (1932), за фундамэнтальны ўнёсак у стварэньне квантавае мэханікі.

Жыцьцё й кар’ера[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пачатак кар’еры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гайзэнбэрг нарадзіўся ў Вюрцбургу, (Нямеччына) у сям’і настаўніка клясычнае літаратуры Каспара Эрнеста Аўгуста Гайзэнбэрга (па-нямецку: Kaspar Ernst August Heisenberg) й яго жонкі Ані Фуклейн (па-нямецку: Annie Wecklein).

Ён вывучаў матэматыку й фізыку з 1920 па 1923 гадах у Мюнхэнскім (па-нямецку: Ludwig-Maximilians-Universität München) і Гётынгенскім унівэрсытэтах (па-нямецку: Georg-August-Universität Göttingen). У Мюнхэне ягонымі навуковымі кіраўнікамі былі Арнольд Зомэрфэльд і Вільгельм Він, у Гётынгене — Макс Борн і Джэймз Франк, матэматыку ён вывучаў з дапамогай Дэвіда Гілбэрта. Дактарат скончыў у 1923 годзе пад кіраўніцтвам Арнольда Зомэрфэльда. Хабілітацыю зрабіў у 1924 годзе ў Гётынгене пад кіраўніцтвам Макса Борна.

Гётынген, Капэнгаген і Ляйпцыг[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З 1924 па 1927 гады Гайзенбэрг быў прыватдацэнтам у Гётынгене. Пачынаючы з 17 верасьня 1924 году па 1 траўня 1925 году пры падтрымцы таварыства «Міжнародны адукацыйны фонд Ракфэлера» (па-ангельску: International Education Board Rockefeller Foundation) праводзіў сумесныя дасьледаваньні разам з Нільсам Борам, дырэктарам Інстытуту Тэарэтычнай фізыкі унівэрсытэту ў Капэнгагене. Гайзэнберг пасьля вярнуўся ў Гётынген разам з Максам Борнам і Паскалем Ёрданам, каб прадоўжыць разбудоўваць сваю тэорыю матрычнай мэханікі, аднаго з сфармуляваньняў кантавай мэханіка. З 1 траўня 1926 года пачаў чытаць лекцыі, як асыстэнт Бора на ўнівэрсытэце Капэнгагене. Менавіта там у 1927 годзе Гайзенбэрг адкрыў свой прынцып нявызначанасьці. 23 лютага Гайзэнбэрг напісаў ліст свайму сябру Вольфгангу Паўлі, зь якім быў знаёмы па вучобе ў LMU, дзе апісаў гэты новы прынцып.

У 1927 годзе Гайзенбэрг атрымаў пасаду звычайнага прафэсара (па-нямецку: ordentlicher Professor) па тэарэтычнай фізыцы й ўзначаліў факультэт фізыкі Унівэрсытэту ў Ляйпцыгу. Лекцыя, прысьвечаная яго інаўгурацыі, адбылася 1 лютага 1928 году. Адна з першых прац, апублікаваных у ляйпцыскі пэрыяд жыцьця, была прысьвечана вытлумачэньню фэрамагнэтызму праз прынцып выключэньня, адкрыты Вольфгангам Паўлі.

Матрычная мэханіка й Нобэлеўская прэмія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фундамэнтальны артыкул Гайзенбэрга, прысьвечаны квантавай мэханіцы^[12], азадачыў фізыкаў ды гісторыкаў.

Рух нямецкіх фізыкаў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Другая Сусьветная вайна[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1941 годзе ён быў прызначаны дырэктарам Інстытуту фізыкі кайзэра Вільгельма ў Бэрліне і кіраваў нямецкім праектам па стварэньні атамнай зброі^[13].

Уранавы клюб[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Апэрацыя Алсас і апэрацыя Эпсэлён[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьля 1945 году[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Памёр 1 лютага 1976 у сваім дому ў Мюнхэне ад раку нырак.

Унёсак у навуку[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адзін са стваральнікаў квантавае мэханікі. Ляўрэат Нобэлеўскае прэміі па фізыцы (1932, за вялізны ўнёсак у разьвіцьцё квантавае мэханікі.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
^ ^а ^б MacTutor History of Mathematics archive
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
^ ^а ^б Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
^ ^а ^б SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
^ ^а ^б Nationalencyklopedin — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>
^ ^а ^б Discogs — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q504063"></a>
^ ^а ^б KNAW Past Members
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a>
^ ^а ^б Архіў Мунцынгера — 1913.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q974352"></a>
^ ^а ^б Энцыкляпэдыя Бракгаўза
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
^ ^а ^б Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia Catalana, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>
^ ^а ^б Анталягічны праект філязофіі Індыяны
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>
^ W. Heisenberg, Über quantentheoretishe Umdeutung kinematisher und mechanischer Beziehungen, Zeitschrift für Physik, 33, 879—893, 1925 (артыманы 29 ліпеня 1925)]
^ Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 123.

Гэта — накід артыкула пра біяграфію асобы. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вэрнэр Карл Гайзэнбэрг — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Развой квантавае мэханікі^(анг.) — нобэлеўская лекцыя Вэрнэра Гайзэнбэрга, 11 сьнежня 1933 году

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Нацыянальная_бібліятэка_Францыі|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12035206w_data.bnf.fr]:_плятформа_адкрытых_зьвестак<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q547473">MacTutor_History_of_Mathematics_archive<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a></div>-2] а ^б MacTutor History of Mathematics archive
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741">[http://global.britannica.com/biography/Werner-Heisenberg_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-3] а ^б Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q35127_citetype_Q36524_citetype_Q194166"_data-entity-id="Q29861311">SNAC<span_class="wef_low_priority_links">_—_2010.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a></div>-4] а ^б SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q1165538">[[:sv:Nationalencyklopedin|Nationalencyklopedin]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1999.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a></div>-5] а ^б Nationalencyklopedin — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q59825643_citetype_Q847959"_data-entity-id="Q504063">Discogs<span_class="wef_low_priority_links">_—_2000.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q504063"></a></div>-6] а ^б Discogs — 2000.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q504063"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513"_data-entity-id="Q21491701">KNAW_Past_Members<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a></div>-7] а ^б KNAW Past Members
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q2085381_citetype_Q386724_citetype_Q166118"_data-entity-id="Q974352">Архіў_Мунцынгера<span_class="wef_low_priority_links">_—_1913.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q974352"></a></div>-8] а ^б Архіў Мунцынгера — 1913.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q974352"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q237227">[https://brockhaus.de/ecs/julex/article/heisenberg-werner-karl_Энцыкляпэдыя_Бракгаўза]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-9] а ^б Энцыкляпэдыя Бракгаўза
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q2664168">[http://www.enciclopedia.cat/enciclop%C3%A8dies/gran-enciclop%C3%A8dia-catalana/EC-GEC-0032345.xml_Gran_Enciclopèdia_Catalana]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:ca:Grup_Enciclopèdia_Catalana|Grup_Enciclopèdia_Catalana]],_1968.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a></div>-10] а ^б Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia Catalana, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q6423319"_data-entity-id="Q6023365">Анталягічны_праект_філязофіі_Індыяны<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a></div>-11] а ^б Анталягічны праект філязофіі Індыяны
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>

[12] W. Heisenberg, Über quantentheoretishe Umdeutung kinematisher und mechanischer Beziehungen, Zeitschrift für Physik, 33, 879—893, 1925 (артыманы 29 ліпеня 1925)]

[13] Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 123.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]