Арнольд Зомэрфэльд

Арнольд Зомэрфэльд
	Арнольд Зомэрфэльд
	Arnold Sommerfeld
Дата нараджэньня	5 сьнежня 1868[…]
Месца нараджэньня	Кёнігсбэрг[d], Каралеўства Прусія[d];
Дата сьмерці	26 красавіка 1951[…] (82 гады)
Месца сьмерці	Мюнхэн, Заходняя Нямеччына;
Прычына сьмерці	дарожна-транспартнае здарэньне
Месца пахаваньня	Нордфрыдгоф[d];
Месца вучобы	Кёнігсбэрскі ўнівэрсытэт[d];
Занятак	фізык-тэарэтык, матэматык, прафэсар унівэрсытэту, фізык
Навуковая сфэра	тэарэтычная фізыка; матэматычная фізыка
Месца працы	Гётынгенскі ўнівэрсытэт,; Горная акадэмія ў Кляўсталі,; Найвышэйшая тэхнічная школа ў Ахене,; Мюнхэнскі ўнівэрсытэт
Вядомы як	адзін з закладальнікаў квантавай тэорыі
Навуковы кіраўнік	Фэрдынанд фон Ліндэман; Фэлікс Кляйн
Вучні	Вольфганг Паўлі; Вэрнэр Гайзэнбэрг; Пэтэр Дэбай; Ганс Бэтэ; Альфрэд Ляндэ; Ляйнус Полінг; Войцех Рубіновіч
Узнагароды	Мэдаль імя Макса Плянка[d] (1931) медаль Лорэнца[d] (1939) Медаль Эрстэда[d] (1949) Мэдаль Матэўччы[d] (1924) замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (29 красавіка 1926) ганаровы доктар Калькуцкага ўнівэрсытэту[d]
	Арнольд Зомэрфэльд у Вікісховішчы

Арно́льд Яга́нэс Вільге́льм Зо́мэрфэльд (па-нямецку: Arnold Johannes Wilhelm Sommerfeld; 5 сьнежня 1868, Каралявец — 26 красавіка 1951, Мюнхэн) — нямецкі фізык-тэарэтык і матэматык.

Разам з Максам Плянкам, Альбэртам Айнштайнам ды Нільсам Борам належыць да кола так званых «бацькоў-заснавальнікаў» квантавай фізыкі, якія на пачатку XX стагодзьдзя стварылі новы падмурак сучаснай фізыкі ў выглядзе сучаснай тэарэтычнай фізыкі зь яе галоўным напрамкам — квантаваю мэханікаю і тэорыяю адноснасьці. Зомэрфэльд абагульніў тэорыю Бора на выпадак эліптычных арбіт з улікам рэлятывісцкіх паправак і растлумачыў тонкую структуру спэктраў вадароднага атаму, пабудаваў квантавую тэорыю нармальнага эфэкта Зэемана, усталяваў шэраг спэктраскапічных заканамернасьцяў, увёў галоўны, азімутальны, магнітны, унутраныя квантавыя лікі й адпаведныя правілы адбору.

Акрамя таго, Зомэрфэльд разьвіў паўклясычную тэорыю мэталаў, займаўся праблемамі клясычнай электрадынамікі (дыфракцыя і распраўсюджваньне электрамагнітных хваляў), электроннай тэорыі, спэцыяльнай тэорыі адноснасьці, гідрадынамікі і інжынэрнай фізыкі, матэматычнай фізыкі.

Зомэрфэльд быў ня толькі выдатным навукоўцам, а й таленавітым выкладчыкам. Ён заклаў буйную мюнхэнскую школу тэарэтычнай фізыкі, стварыў шэраг падручнікаў па гэтай дысцыпліне. Мноства ягоных асыстэнтаў, асьпірантаў і вучняў сталі выдатнымі фізыкамі і нобэлеўскімі ляўрэатамі.

Нягледзячы на велізарны аўтарытэт і дасягненьні ў галіне квантавай тэорыі атаму, сам Зомэрфэльд так я ня быў уганараваны Нобэлеўскай прэміяй, хоць вылучаўся на яе 84 разы ў 1917—1951 роках^[6].

Памёр празь некалькі тыдняў пасьля зьбіцьця аўтамабілем на вуліцы. Ягоным імем названы Цэнтар тэарэтычнай фізыкі пры Мюнхэнскім унівэрсытэце^[7].

Прэміі і ўзнагароды[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Мэдаль Гельмгольца (1917)
Мэдаль Матэуччы (1924)
Мэдаль Макса Плянка (1931)
Мэдаль Лёрэнца (1939)
Мэдаль Эрстэда (1948)
Чалец Баварскай (1908), Бэрлінскай, Гётынгенскай акадэмій навук
Замежны чалец Лёнданскага каралеўскага таварыства (1926), Нацыянальнай акадэміі навук ЗША, Акадэміі навук СССР (чалец-карэспандэнт з 1925, ганаровы чалец з 1929), Акадэміі дэі Лінчэі, Індыйскай акадэміі навук у Бангалёры(en), Каралеўскага таварыства навук ва Упсале(en), Аўстрыйскай, Вугорскай і Гішпанскай акадэмій навук(en)
Ганаровыя доктарскія ступені ўнівэрсытэтаў Ростаку, Ахену, Калькуты, Атэн

Ушанаваньне памяці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1970 року імем Арнольда Зомэрфэльда названы кратэр з адваротнага боку Месяцу
У ягоны гонар названая малая плянэта (32809) Зомэрфэльд, адкрытая ў 1990 року

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
^ ^а ^б Arnold Sommerfeld // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
^ ^а ^б ^в Seidel F. Die Straßen in Clausthal – Zellerfeld – Buntenbock (ням.) / Hrsg.: Clausthal-Zellerfeld — 1983. — S. 15.
^ ^а ^б Зоммерфельд Арнольд // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
^ Find a Grave (анг.) — 1996.
^ Arnold Sommerfeld (анг.) Nomination Database. The Official Web Site of the Nobel Prize. Праверана 25 студзеня 2016 г.
^ About ASC (анг.). Arnold Sommerfeld Center For Theoretical Physics. Праверана 25 студзеня 2016 г.

[_98240a6e02856a83-1] а ^б MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

[_a24df71a5a4ea108-2] а ^б Arnold Sommerfeld // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)

[_3ff12c9c4063a056-3] а ^б ^в Seidel F. Die Straßen in Clausthal – Zellerfeld – Buntenbock (ням.) / Hrsg.: Clausthal-Zellerfeld — 1983. — S. 15.

[_7014bf14ca3070f5-4] а ^б Зоммерфельд Арнольд // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.

[_e5724aa97079adc0-5] Find a Grave (анг.) — 1996.

[6] Arnold Sommerfeld (анг.) Nomination Database. The Official Web Site of the Nobel Prize. Праверана 25 студзеня 2016 г.

[7] About ASC (анг.). Arnold Sommerfeld Center For Theoretical Physics. Праверана 25 студзеня 2016 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Нарматыўны кантроль
Міжнародныя	FAST МІСН VIAF WorldCat
Нацыянальныя	Нарвэгія Гішпанія Францыя Зьвесткі НБФ Каталёнія Нямеччына Італія Ізраіль Бэльгія ЗША Латвія Японія Чэхія Аўстралія Карэя Нідэрлянды Польшча Партугалія
Навуковыя	CiNii MathSciNet Матэматычная генэалёгія Scopus zbMATH
Асобы	Нямецкія біяграфіі Trove
Іншыя	SNAC IdRef