Антанас Сьмятона

	Антанас Сьмятона
1-ы Прэзыдэнт Летувіскай рэспублікі
	4 красавіка 1919 — 19 чэрвеня 1920
Наступнік:	Аляксандрас Стульгінскіс
4-ы Прэзыдэнт Летувіскай рэспублікі
	19 сьнежня 1926 — 15 чэрвеня 1940
Папярэднік:	Казіс Грынюс
Наступнік:	Антанас Мэркіс
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	10 жніўня 1874; в. Ужуленіс, Ковенская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр:	9 студзеня 1944 (69 гадоў); Кліўлэнд, Агаё, ЗША
Партыя:	Летувіскі нацыянальны зьвяз
Сужэнец:	Соф’я Хадакаўскайце
Адукацыя:	Мюнхэнскі ўнівэрсытэт Людвіга-Максіміляна; Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт; Акадэмія Пэтрына[d];
	Антанас Сьмятона ў Вікісховішчы

Анта́нас Сьмято́на (па-летувіску: Antanas Smetona; 10 жніўня 1874, вёска Ўжуленіс, цяпер у Вількамірскім раёне Віленскага павету Летувы — 9 студзеня 1944, Кліўлэнд, ЗША) — летувіскі дзяржаўны дзяяч, прэзыдэнт Летувы ў 1919—1920 і 1926—1940 роках.

Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пачатковую школу скончыў у Тавянах(lt), браў прыватныя ўрокі ў Вількаміры і Лібаве, у 1893 скончыў прагімназію ў Паланзе, паступіў у гімназію ў Мітаве, уваходзіў у таемную вучнёўскую патрыятычную арганізацыю. Скончыў гімназію ў Санкт-Пецярбургу (1897) і паступіў у Пецярбурскі ўнівэрсытэт на юрыдычны факультэт, двойчы быў выключаны, але скончыў у 1902 року. Працаваў у Вільні ў Зямельным банку.

Быў рэдактарам заснаванай разам з Тумасам-Вайжгантасам газэты «Viltis» (бел. «Viltis»; 1907—1913), часопісу «Vairas» (па-беларуску: «Стырно»; 1914—1915), супрацоўнічаў у газэце «Vilniaus žinios» (па-беларуску: «Віленскія весткі»), пэўны час быў фактычным рэдактарам штотыднёвіку «Lietuvos ūkininkas» (па-беларуску: «Летувіскі гаспадар»).

У часе Першай сусьветнай вайны — першы віцэ-старшыня, пасьля старшыня Цэнтральнага камітэта летувіскага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны.

У 1923—1927 выкладаў у Летувіскім унівэрсытэце (Коўна) этыку, старажытную філязофію, стылістыку летувіскае мовы. З 1926 дацэнт. У 1932 року ўганараваны званьнем ганаровага доктара філязофіі.

Палітычная дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1902—1907 сябра Летувіскай дэмакратычнай партыі (лет. Lietuvių demokratų partija). Удзельнічаў у сходзе летувісаў у Вільні 4—5 сьнежня 1905, дзе было вылучанае патрабаваньне аўтаноміі Летувы. На Летувіскай канфэрэнцыі 18—22 верасьня 1917 у Вільні быў абраны ў Раду Летувы (лет. Lietuvos Taryba, пазьней Дзяржаўная рада) і стаў ягоным старшынём (1917—1919). 16 лютага 1918 Рада абвясьціла незалежнасьць Летувы.

4 красавіка 1919 — 19 красавіка 1920 быў першым прэзыдэнтам Летувы.

У 1920—1924 роках старшыня Партыі нацыянальнага прагрэсу (лет. Tautos Pažangos Partija). Заснаваў і рэдагаваў шэраг пэрыядычных выданьняў у 1921—1924 роках. Да 1924 браў удзел у дзейнасьці патрыятычнай ваенізаванай арганізацыі «шаўлісаў» Зьвяз стральцоў Летувы (лет. Lietuvos šaulių sąjunga). У 1924 року адзін з арганізатараў нацыяналістычнай партыі таўтынінкаў («Зьвяз летувіскіх нацыяналістаў») і ейны старшыня (1925—1926).

Прэзыдыюм Рады Летувы (1918): А. Сьмятона, Ю. Стаўгайтыс (сядзяць), Я. Шарнас, Ю. Шаўліс

Профіль Сьмятоны на юбілейнай манэце 10 літаў (1938)

Ваенны пераварот у Летуве (1926)[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Ваенны пераварот у Летуве (1926)

Адзін з кіраўнікоў і арганізатараў ваеннага перавароту 17 сьнежня 1926, які ўсталяваў уладу левацэнтрысцкай кааліцыі. У дзень перавароту абраны прэзыдэнтам Летувы; быў пераабраны ў 1931 і 1938 роках, ачоліўшы ўсталяваны аўтарытарны рэжым.

Эміграцыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьля пастановы 14 чэрвеня 1940 савецкага ўльтыматуму Летуве перадаў паўнамоцтвы прэзыдэнта Антанасу Меркісу^[1]^[2]^[3] і ўцёк зь сям’ёй у Нямеччыну, пасьля адтуль пераехаў у Швайцарыю. Апошнія месяцы правёў у ЗША. Загінуў падчас пажару ў Кліўлэндзе, штат Агаё.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Thomas Remeikis. The decision of the Lithuanian government to accept the soviet ultimatum of june 14, 1940 // Lituanus. Volume 21, No.4 — Winter 1975 ^(анг.)
^ Antanas Smetona^(анг.)
^ [Aleksandras Vitkus. Diskutuotini paskutiniojo Nepriklausomos Lietuvos ministro pirmininko veiklos aspektai // Voruta. 2003. Nr. 22 (544), lapkričio 22 d.]^(лет.)

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

A. Smetona. Rinktiniai raštai. — Kaunas: Menta, 1990.
A. Banevičius. 111 Lietuvos valstybės 1918—1940 m. politikos veikėjų: Encikloped. žinynas. — Vilnius: Knygų prekybos valst. firma «Knyga», 1991.
A. Eidintas. Antanas Smetona: polit. biografijos bruožai. — Vilnius: Mintis, 1990.
Liudas Truska, Algimantas Lileikis, Gediminas Ilgunas, Rimgaudas Gelezevicius. Lietuvos prezidentai. — Vilnius: 1995.
L. Truska. Antanas Smetona ir jo laikai. — Vilnius: Valstybinis leidybos centras, 1996.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Антанас Сьмятона — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Antanas Smetona^(лет.)
Antanas Smetona Архіўная копія^(анг.)

[1] Thomas Remeikis. The decision of the Lithuanian government to accept the soviet ultimatum of june 14, 1940 // Lituanus. Volume 21, No.4 — Winter 1975 ^(анг.)

[2] Antanas Smetona^(анг.)

[3] [Aleksandras Vitkus. Diskutuotini paskutiniojo Nepriklausomos Lietuvos ministro pirmininko veiklos aspektai // Voruta. 2003. Nr. 22 (544), lapkričio 22 d.]^(лет.)

[1]

[2]

[3]

п а р Прэзыдэнты Летувы
Першая рэспубліка	Антанас Сьмятона (1919—1920) Аляксандрас Стульгінскіс (1922—1926) Казіс Грынюс (1926) Ёнас Стаўгайтыс (в. а.) Антанас Сьмятона (1926—1940) Антанас Меркіс (1940, в. а.) Юстас Палецкіс (1940, в. а.) Ёнас Жамайтыс-Вітаўтас (1949—1954, в. а.)
Другая рэспубліка	Альгірдас Бразаўскас (1992—1998) Валдас Адамкус (1998—2003) Раляндас Паксас (2003—2004) Артурас Паўлаўскас (в. а.) Валдас Адамкус (2004—2009) Даля Грыбаўскайце (2009—2019) Гітанас Наўседа (2019—)