Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў
Краіна Беларусь
Места Берасьце
Каардынаты 52°04′56.56″ пн. ш. 23°39′28.29″ у. д. / 52.0823778° пн. ш. 23.6578583° у. д. / 52.0823778; 23.6578583Каардынаты: 52°04′56.56″ пн. ш. 23°39′28.29″ у. д. / 52.0823778° пн. ш. 23.6578583° у. д. / 52.0823778; 23.6578583
Аўтар праекту Адам Дэламарс[d]
Дата заснаваньня XVII ст.
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў на мапе Беларусі
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў
Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў

Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Берасьці. Знаходзіўся ў цэнтры Старога Места, на рагу Рынку і Кавальскай вуліцы[a]. Твор архітэктуры віленскага барока.

Комплекс Берасьцейскага езуіцкага кляштару складаўся з касьцёла, вежы-званіцы, будынкаў калегіюму і тэатру, гаспадарчых пабудоваў і саду, аточаных мурам. У калегіюме навучаліся Казімер Лышчынскі і Юльян Урсын Нямцэвіч. Пры будаваньні Берасьцейскай фартэцыі ўлады Расейскай імпэрыі зьнявечылі мастацкае аблічча помніка. Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады зруйнавалі комплекс. Да нашага часу захаваліся падмуркі.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1616 годзе біскуп луцкі Павал Валуцкі запрасіў у Берасьце езуітаў, якія заснавалі тут місію. У 1618 годзе езуітаў паўторна запрасіў у места біскуп А. Ліпскі. У 1622 годзе асноўныя ўнёскі на пабудову касьцёла падалі К. Газьдзельскі і А. Пяцігорская (фальварак Адамкова і сто злотых, адпаведна)[1]. 17 чэрвеня 1623 году канцлер Леў Сапега перадаў на заснаваньне калегіюму маёнтак Дзераўную зь вёскамі Мальткамі і Менявежам, а 17 чэрвеня 1650 году — фальварак і вёску Паніквы. У 1619 годзе ў Берасьці створана езуіцкая рэзыдэнцыя, пры якой існавала школа. У 1623 годзе на рагу Рынку і Кавальскай вуліцы збудавалі драўляную капліцу на сродкі, ахвяраваныя канцлерам Львом Сапегам. Каля 1630 году пры рэзыдэнцыі пачала працаваць музычная бурса.

У 1633 годзе езуіты пераўтварылі рэзыдэнцыю ў калегіюм. У 1635 годзе былі закладзеныя падмуркі пад новы, мураваны касьцёл, будаваньне якога, аднак, ішло вельмі павольна. Толькі ў 1653—1659 гадох, дзякуючы фундацыі Казімера Льва Сапегі, мураваны касьцёл сталі будаваць хутчэй, а таксама пачалося будаваньне калегіюму. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1660 годзе маскоўскія захопнікі спалілі збудаваны за год да гэтага касьцёл езуітаў. З 1676 году пры калегіюме пачала фармавацца бібліятэка, з канца XVII ст. працаваў тэатар. У 1683—1692 гадох касьцёл адбудавалі. У 1692—1702 гадох інтэр’ер касьцёлу ўпрыгожылі росьпісамі. З пачатку XVIII ст. да 1755 году вялося будаваньне мураванага калегіюму. Каля 1727 году побач з касьцёлам збудавалі вежу-званіцу. У 1772—1773 навучальны год у калегіюме было 28 выкладаньнікаў. Па скасаваньні ордэна (1773 год) будынкі перадалі базылянам[2].

Выгляд цэнтру Берасьця ў XVII ст. (фрагмэнт гравюры Э. Дальбэрга) Умоўныя пазначэньні: A. Castellum — Замак; B. Templum Iesuilarum — Касьцёл езуітаў; C. Templum Parochiale — Фарны касьцёл; D. Templ. Graco-rum — Грэцка-каталіцкая царква; E. Templ. Dominicanorum — Дамініканскі касьцёл; F. Coenob. Bernhardinorum — Кляштар бэрнардынаў; G. Synagogux Iudcorum — Сынагога.
Выгляд цэнтру Берасьця ў XVII ст. (фрагмэнт гравюры Э. Дальбэрга)
Умоўныя пазначэньні: A. CastellumЗамак; B. Templum IesuilarumКасьцёл езуітаў; C. Templum ParochialeФарны касьцёл; D. Templ. Graco-rumГрэцка-каталіцкая царква; E. Templ. DominicanorumДамініканскі касьцёл; F. Coenob. BernhardinorumКляштар бэрнардынаў; G. Synagogux Iudcorum — Сынагога.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Берасьце апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, манастыр базылянаў у былым калегіюме езуітаў працягваў дзейнічаць. Пазьней расейскія ўлады перарабілі будынак калегіюму пад інжынэрны корпус. У час будаваньня Берасьцейскай крэпасьці касьцёл і калегіюм перабудавалі пад дом камэнданта.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1920-я гады ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі рэканструявалі будынак калегіюму. Па Другой сусьветнай вайне у 1945—1946 гадох савецкія ўлады дашчэнту зруйнавалі помнік.

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Касьцёл[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Касьцёл — 3-нэфавая 2-вежавая базыліка з трансэптам. Цэнтральная частка галоўнага фасаду завяршалася масіўным франтонам з валютамі, бакавыя — невялікімі вежачкамі. Меў насычаную архітэктурную аздобу.

Інтэр’ер аздаблялі 9 разных алтароў з пазалотай.

Калегіюм[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Калегіюм — 2-павярховы будынак, які далучаўся да касьцёла з поўначы. Складаўся з 2 карпусоў, злучаных сьветлым калідорам. Корпус, дзе разьмяшчалася аптэка і школа, паўтараў ў пляне паварот вуліцы і заканчваўся будынкам тэатру. Уваход у калегіюм вылучаўся багата дэкараваным рызалітам, які завяршаўся фігурным франтонам[3].

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычная графіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычныя здымкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Цяпер пляцоўка галоўнага мэмарыялу Берасьцейскага крэпасьці

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Слюнькова И. Монастыри восточной и западной традиций. — М., 2002. С. 336.
  2. ^ Грынявецкі В. Берасцейскі езуіцкі калегіум // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 318.
  3. ^ Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 92.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
  • Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
  • Слюнькова И. Н. Монастыри восточной и западной традиций: Наследие архитектуры Беларуси / Рос. акад. архитектуры и строит. наук. — М.: Прогресс-Традиция, 2002. — 600 с.: ил. ISBN 5-89826-093-5.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]