Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д →‎Сутнасьць зьменаў: кірылічная «о»
Радок 1: Радок 1:
'''Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году''' — праект рэформы беларускага правапісу, распрацаваны Правапіснай Камісіяй ў [[1927]]—[[1929]] гадох (карэктура праекту была зробленая на мяжы [[1929]]—[[1930]] гадоў, пасьля згортваньня палітыкі [[беларусізацыя|беларусізацыі]]).<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // Часопіс «[[Arche]]», 16 сьнежня 2008</ref>
'''Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году''' — праект рэформы беларускага правапісу, распрацаваны Правапіснай Камісіяй у [[1927]]—[[1929]] гадох (карэктура праекту была зробленая на мяжы [[1929]]—[[1930]] гадоў, пасьля згортваньня палітыкі [[беларусізацыя|беларусізацыі]]).<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // Часопіс «[[Arche]]», 16 сьнежня 2008</ref>


== Перадумовы ==
== Перадумовы ==
У [[1926]] годзе ў [[Менск]]у адбылася прадстаўнічая міжнародная Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу й азбукі, якая выявіла пэўныя правапісныя пытаньні. Увосень [[1927]] году была ўтвораная Правапісная Камісія ў складзе акадэмікаў [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (старшыня), [[Язэп Лёсік|Язэпа Лёсіка]], [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]], [[Янка Купала|Яна Луцэвіча (Купала)]], дацэнта [[БДУ]] [[Анатоль Багдановіч|Анатоля Багдановіча]] (сакратар), доктара навук [[Пётар Бузук|Пятра Бузука]], навуковых працаўнікоў [[Інбелкульт]]у [[Янка Бялькевіч|Янкі Бялькевіча]] і [[Ўладзіслаў Чаржынскі|Ўладзіслава Чаржынскага]].
У [[1926]] годзе ў [[Менск]]у адбылася прадстаўнічая міжнародная Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу й азбукі, якая выявіла пэўныя правапісныя пытаньні. Увосень [[1927]] году была ўтвораная Правапісная Камісія ў складзе акадэмікаў [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (старшыня), [[Язэп Лёсік|Язэпа Лёсіка]], [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]], [[Янка Купала|Яна Луцэвіча (Купала)]], дацэнта [[БДУ]] [[Анатоль Багдановіч|Анатоля Багдановіча]] (сакратар), доктара навук [[Пётар Бузук|Пятра Бузука]], навуковых працаўнікоў [[Інбелкульт]]у [[Янка Бялькевіч|Янкі Бялькевіча]] і [[Ўладзіслаў Чаржынскі|Ўладзіслава Чаржынскага]].


У [[1929]] годзе з прыходам да ўлады ў СССР [[Іосіф Сталін|І. Сталіна]] і наступным згортваньнем палітыкі [[беларусізацыя|беларусізацыі]], Саўнаркам БССР звольніў Некрашэвіча з пасады віцэ-прэзыдэнта [[НАН Беларусі|Беларускай Акадэміі Навук]], адначасова была спыненая праца Правапіснай Камісіі. Аднак нягледзячы на неспрыяльную палітычную каньюктуру, вынікі яе дзейнасьці былі надрукаваныя ў [[1930]] годзе.
У [[1929]] годзе з прыходам да ўлады ў СССР [[Іосіф Сталін|І. Сталіна]] і наступным згортваньнем палітыкі [[беларусізацыя|беларусізацыі]], Саўнаркам БССР звольніў Некрашэвіча з пасады віцэ-прэзыдэнта [[НАН Беларусі|Беларускай Акадэміі Навук]], адначасова была спыненая праца Правапіснай Камісіі. Аднак нягледзячы на неспрыяльную палітычную каньюктуру, вынікі яе дзейнасьці былі надрукаваныя ў [[1930]] годзе.


== Сутнасьць зьменаў ==
== Сутнасьць зьменаў ==
Збольшага гэты праект працягваў і разьвіваў Тарашкевічаў правапіс. У прыватнасьці, у ім захоўваліся тыя напісаньні, што ў пазьнейшых кадыфікацыйных працах падлягалі зьменам: да прыкладу, аб’е'''жч'''ык; ''пары'''с'''кі'', чэ'''с'''кі; гара'''дз'''кі, лю'''дз'''кі; б'''я'''з нас, н'''я''' руш і г.д.<ref name="bp">Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй Беларускае Акадэміі Навук. Менск, 1930.</ref>
Збольшага гэты праект працягваў і разьвіваў Тарашкевічаў правапіс. У прыватнасьці, у ім захоўваліся тыя напісаньні, што ў пазьнейшых кадыфікацыйных працах падлягалі зьменам: да прыкладу, аб’е'''жч'''ык; ''пары'''с'''кі'', чэ'''с'''кі; гара'''дз'''кі, лю'''дз'''кі; б'''я'''з нас, н'''я''' руш і г.д.<ref name="bp">Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй Беларускае Акадэміі Навук. Менск, 1930.</ref>


Варта адзначыць, што ў друкаванай рэдакцыі праекту прысунічала прапанова па скасаваньні асыміляцыйнай мяккасьці. Аднак дадзенае рашэньне зьявілася ў ім толькі ў карэктуры — гэта значыць на мяжы 1929—1930 гг., калі пачала раскручвацца [[«Нацдэмаўшчына»|антынацдэмаўская]] кампанія. Дагэтуль Правапісная Камісія згадзілася на тым, што мяккі знак варта прыбраць выключна ў падоўжаных '''ньн''', '''льл''', '''зьз''', '''сьс''', '''дзьдз''', '''цьц''' (насе'''нн'''е, сьме'''цц'''е, су'''ддз'''я або су'''дздз'''я). Скасаваць мяккі знак у іншых пазыцыях катэгарычна не згаджаўся старшыня Камісіі Некрашэвіч, які на момант рыхтаваньня дакумэнту да друку страціў свае званьні й дажываў апошнія месяцы на волі. Рашуча не прыняў гэтае скасаваньне і Янка Купала.<ref name="zs"></ref>
Варта адзначыць, што ў друкаванай рэдакцыі праекту прысунічала прапанова па скасаваньні асыміляцыйнай мяккасьці. Аднак дадзенае рашэньне зьявілася ў ім толькі ў карэктуры — гэта значыць на мяжы 1929—1930 гг., калі пачала раскручвацца [[«Нацдэмаўшчына»|антынацдэмаўская]] кампанія. Дагэтуль Правапісная Камісія згадзілася на тым, што мяккі знак варта прыбраць выключна ў падоўжаных '''ньн''', '''льл''', '''зьз''', '''сьс''', '''дзьдз''', '''цьц''' (насе'''нн'''е, сьме'''цц'''е, су'''ддз'''я або су'''дздз'''я). Скасаваць мяккі знак у іншых пазыцыях катэгарычна не згаджаўся старшыня Камісіі Некрашэвіч, які на момант рыхтаваньня дакумэнту да друку страціў свае званьні й дажываў апошнія месяцы на волі. Рашуча не прыняў гэтае скасаваньне і Янка Купала.<ref name="zs" />


Праект зьмяшчаў і іншыя кардынальна новыя прапановы. Некаторыя зь іх былі ўлічаныя пры распрацоўцы сучаснай нармалізацыі [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] ў [[2005]] годзе — гэта:
Праект зьмяшчаў і іншыя кардынальна новыя прапановы. Некаторыя зь іх былі ўлічаныя пры распрацоўцы сучаснай нармалізацыі [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] ў [[2005]] годзе — гэта:
* пашырэньне яканьня ў лічэбніках: дз'''я'''вяты, дз'''я'''сяты, с'''я'''мнаццаць, вас'''я'''мнаццаць.
* пашырэньне яканьня ў лічэбніках: дз'''я'''вяты, дз'''я'''сяты, с'''я'''мнаццаць, вас'''я'''мнаццаць.
* адмова ад правядзеньне яканьня ў 2-м складзе перад націскам, калі ў 1-м пераднаціскным няма а/я: н'''е'''высокі, б'''е'''спрытульны.
* адмова ад правядзеньня яканьня ў 2-м складзе перад націскам, калі ў 1-м пераднаціскным няма а/я: н'''е'''высокі, б'''е'''спрытульны.
* увядзеньне аканьня ў пазычаньнях: м'''а'''н'''а'''лёг, к'''аа'''пэрацыя, ф'''а'''нэтыка.
* увядзеньне аканьня ў пазычаньнях: м'''а'''н'''а'''лёг, к'''аа'''пэрацыя, ф'''а'''нэтыка.


Радок 22: Радок 22:


== Крыніцы ==
== Крыніцы ==
{{зноскі}}
{{Крыніцы}}


{{Беларуская мова}}
{{Беларуская мова}}

Вэрсія ад 07:50, 18 красавіка 2014

Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году — праект рэформы беларускага правапісу, распрацаваны Правапіснай Камісіяй у 1927—1929 гадох (карэктура праекту была зробленая на мяжы 1929—1930 гадоў, пасьля згортваньня палітыкі беларусізацыі).[1]

Перадумовы

У 1926 годзе ў Менску адбылася прадстаўнічая міжнародная Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу й азбукі, якая выявіла пэўныя правапісныя пытаньні. Увосень 1927 году была ўтвораная Правапісная Камісія ў складзе акадэмікаў Сьцяпана Некрашэвіча (старшыня), Язэпа Лёсіка, Вацлава Ластоўскага, Яна Луцэвіча (Купала), дацэнта БДУ Анатоля Багдановіча (сакратар), доктара навук Пятра Бузука, навуковых працаўнікоў Інбелкульту Янкі Бялькевіча і Ўладзіслава Чаржынскага.

У 1929 годзе з прыходам да ўлады ў СССР І. Сталіна і наступным згортваньнем палітыкі беларусізацыі, Саўнаркам БССР звольніў Некрашэвіча з пасады віцэ-прэзыдэнта Беларускай Акадэміі Навук, адначасова была спыненая праца Правапіснай Камісіі. Аднак нягледзячы на неспрыяльную палітычную каньюктуру, вынікі яе дзейнасьці былі надрукаваныя ў 1930 годзе.

Сутнасьць зьменаў

Збольшага гэты праект працягваў і разьвіваў Тарашкевічаў правапіс. У прыватнасьці, у ім захоўваліся тыя напісаньні, што ў пазьнейшых кадыфікацыйных працах падлягалі зьменам: да прыкладу, аб’ежчык; парыскі, чэскі; гарадзкі, людзкі; бяз нас, ня руш і г.д.[2]

Варта адзначыць, што ў друкаванай рэдакцыі праекту прысунічала прапанова па скасаваньні асыміляцыйнай мяккасьці. Аднак дадзенае рашэньне зьявілася ў ім толькі ў карэктуры — гэта значыць на мяжы 1929—1930 гг., калі пачала раскручвацца антынацдэмаўская кампанія. Дагэтуль Правапісная Камісія згадзілася на тым, што мяккі знак варта прыбраць выключна ў падоўжаных ньн, льл, зьз, сьс, дзьдз, цьц (насенне, сьмецце, суддзя або судздзя). Скасаваць мяккі знак у іншых пазыцыях катэгарычна не згаджаўся старшыня Камісіі Некрашэвіч, які на момант рыхтаваньня дакумэнту да друку страціў свае званьні й дажываў апошнія месяцы на волі. Рашуча не прыняў гэтае скасаваньне і Янка Купала.[1]

Праект зьмяшчаў і іншыя кардынальна новыя прапановы. Некаторыя зь іх былі ўлічаныя пры распрацоўцы сучаснай нармалізацыі клясычнага правапісу ў 2005 годзе — гэта:

  • пашырэньне яканьня ў лічэбніках: дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць.
  • адмова ад правядзеньня яканьня ў 2-м складзе перад націскам, калі ў 1-м пераднаціскным няма а/я: невысокі, беспрытульны.
  • увядзеньне аканьня ў пазычаньнях: маналёг, каапэрацыя, фанэтыка.

Глядзіце таксама

Крыніцы

  1. ^ а б Зьміцер Саўка. Мазаічная артаграфія // Часопіс «Arche», 16 сьнежня 2008
  2. ^ Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй Беларускае Акадэміі Навук. Менск, 1930.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Акадэмічны_праект_рэформы_беларускага_правапісу_1930_году&oldid=1707596»