Раманізацыя беларускай мовы

Раманіза́цыя альбо запіс лацінскім пісьмом беларускага тэксту — сыстэма пісьма, прызначаная для трансьлітарацыі беларускай мовы з кірылічнага альфабэту ў лацінскі альфабэт.

Паводле сусьветнай практыкі, пры наяўнасьці ў пэўнай мове традыцыйнага лацінскага альфабэту ўсе ўласныя назвы (ня толькі геаграфічныя), якія належаць гэтай мове, мусяць нязьменна перадавацца ў лацінапісьмовай прасторы іншых моваў. Асобныя сыстэмы трансьлітарацыі (раманізацыі) ствараюцца толькі для тых моваў, якія гістарычна ня маюць лацінскага альфабэту^[1].

Праз шматгадовую расейскую акупацыю Беларусі ў рэчышчы палітыкі русіфікацыі (этнацыду) беларусаў замест традыцыйнай гістарычнай лацінкі зьявілася некалькі мэтадаў раманізацыі беларускай мовы, якія розьняцца між сабою ўжываным зборам літараў і знакаў лацінскага пісьма, дадатковымі правіламі, сфэрамі выкарыстаньня, адназначнасьцю ператварэньня і іншымі фактарамі.

Асноўныя мэтады і стандарты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сыстэма BGN/PCGN — распрацаваная ў 1979 годзе, выкарыстоўваецца пераважна ў ЗША і Вялікабрытаніі для раманізацыі геаграфічных зьвестак
«Міжнародная навуковая сыстэма», выкарыстоўваецца ў мовазнаўстве
Сыстэма ALA-LC, распрацаваная ў 1997 годзе — выкарыстоўваецца Амэрыканскай асацыяцый бібліятэк і Бібліятэкай Кангрэсу ЗША
Сыстэма ISO 9:1995, таксама ёсьць стандартам ГОСТ 7.79-2000 рэжыму Лукашэнкі для негеаграфічнай інфармацыі
«Інструкцыя па трансьлітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіту» — стандарт трансьлітарацыі геаграфічных назваў, зацьверджаны Дзяржаўным камітэтам зямельных рэсурсаў, геадэзіі і картаграфіі ў 2000 годзе і рэкамэндаваны^[2] да ўжытку працоўнай групай у сфэры сыстэмаў раманізацыі Групы экспэртаў ААН па геаграфічных назвах (UNGEGN). Была значна перагледжаная ў 2007 годзе і 2023 годзе (у бок набліжэньня да расейскага трансьліту).

Параўнальная табліца пэўных сыстэмаў раманізацыі беларускіх літараў
Кірыліца	Мовазнаўчая^{[а 1]}	ALA-LC	BGN/PCGN	ISO 9	Нацыянальны-2000	Bielarulacinka^{[а 2]}
А а	a	a	a	a	a
Б б	b	b	b	b	b
В в	v	v	v	v	v
Г г	h	h	h	g	h
Ґ ґ	g	g	-	g̀	-
Д д	d	d	d	d	d
Дж дж	dž	dz͡h	dzh	dž	dž
Дз дз	dz	dz	dz	dz	dz
Е е	e	e	ye	e	ie, je
Ё ё	ë	i͡o	yo	ë	io, jo
Ж ж	ž	z͡h	zh	ž	ž
З з	z	z	z	z	z
І і	i	i	i	ì	i
Й й	j	ĭ	y	j	j
К к	k	k	k	k	k
Л л	l	l	l	l	l	l
М м	m	m	m	m	m
Н н	n	n	n	n	n
О о	o	o	o	o	o
П п	p	p	p	p	p
Р р	r	r	r	r	r
С с	s	s	s	s	s
Т т	t	t	t	t	t
У у	u	u	u	u	u	u
Ў ў	ŭ (w)	ŭ	w	ǔ	ú
Ф ф	f	f	f	f	f
Х х	x (ch)	kh	kh	h	ch
Ц ц	c	ts	ts	c	c
Ч ч	č	ch	ch	č	č
Ш ш	š	sh	sh	š	š
’	-	-	-	’	-	-
Ы ы	y	y	y	y	y
Ь ь	′	′	-	′	’
Э э	è	ė	e	è	e
Ю ю	ju	i͡u	yu	û	iu, ju
Я я	ja	i͡a	ya	â	ia, ja	ia, ja
^ У дужках ( ) падаюцца старыя варыянты ^ Для е, ё, ю, я дыграфы je, jo, ju, ja выкарыстоўваюцца ў пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (ь) або у нескладовага (ў)

Прыклады выкарыстаньня[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Кірыліца	Беларусь	Магілёў	сям’я
Лацінка	Biełaruś	Mahiloǔ	siamja
BGN/PCGN	Byelarus	Mahilyow	syamya
Мовазнаўчы	Belarus′	Mahilëŭ	sjamja
ALA-LC	Belarus′	Mahili͡oŭ	si͡ami͡a
ISO 9	Belarus′	Magìlëǔ	sâm’â
Нацыянальны-2000^[a]	Bielarus’	Mahilioú	siamja
Нацыянальны-2007	Bielaruś	Mahilioŭ	siamja
Bielarulacinka	Bielaruś	Mahilioŭ	siamja
Slavik-1 Bielaruś	Bielaruś	Mahiliou̯	siamja

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Для е, ё, ю, я дыграфы je, jo, ju, ja выкарыстоўваюцца на пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (ь) або у нескладовага (ў).

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Вячорка В. І кірыліца, і лацінка нам не чужыя, Радыё Свабода, 27 кастрычніка 2017 г.
^ National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus, Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names New York , 21 — 30 August 2007

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

[3] У дужках ( ) падаюцца старыя варыянты

[4] Для е, ё, ю, я дыграфы je, jo, ju, ja выкарыстоўваюцца ў пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (ь) або у нескладовага (ў)

[5] Для е, ё, ю, я дыграфы je, jo, ju, ja выкарыстоўваюцца на пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (ь) або у нескладовага (ў).

[Viacorka-2017-1] Вячорка В. І кірыліца, і лацінка нам не чужыя, Радыё Свабода, 27 кастрычніка 2017 г.

[2] National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus, Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names New York , 21 — 30 August 2007

[1]

[2]

[а 1]

[а 2]

[a]

п а р Беларуская мова
Гісторыя	праславянскі пэрыяд старажытнарускі пэрыяд смаленска-полацкія чарнігава-северскія гаворкі стары пэрыяд сучасны пэрыяд палянізацыя русіфікацыя карэнізацыя Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі 1926 году акадэмічны праект рэформы 1930 году акадэмічны праект рэформы 1933 году рэформа 1933 году вайсрутэнізацыя рэформа 2008 году
Дыялекты	паўночна-ўсходні паўднёва-заходні сярэднебеларускія гаворкі палескія гаворкі загародзкія гаворкі падляскія дыялекты рубельская гаворка тудаўлянскія гаворкі трасянка
Літаратурныя мовы	старабеларуская літаратурна-пісьмовая мова сучасная беларуская літаратурная мова
Правапісы	клясычны наркамаўка дзеясловіца
Сыстэмы пісьма	кірыліца лацінка арабіца
Раманізацыя	інструкцыя па трансьлітарацыі BGN/PCGN ISO 9