Крапіўніцкі

Кіраваград
Кіровоград
Герб Кіраваграду Сьцяг Кіраваграду
Першыя згадкі:	1754
Вобласьць:	Кіраваградзкая
Плошча:	103 км²
Насельніцтва:	245 700 (2009)
Тэлефонны код:	+380-522
Паштовы індэкс:	25000-490
Геаграфічныя каардынаты:	48°30′36″ пн. ш. 32°16′00″ у. д.
Кіраваград на мапе Ўкраіны Кіраваград
Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons
Кіраваградзкая меская рада

Кіровоград (па-ўкраінску: Кіровоград, да 1924 року — Лізаветград, у 1924—1934 роках — Зіноўеўск, у 1934—1939 роках — Кірава) — места на поўдні цэнтральнай часткі Ўкраіны, на рацэ Інгул. Адміністрацыйны цэнтар Кіраваградзкай вобласьці і Кіраваградзкага раёну. Плошча 103 км². Насельніцтва 245 700 чал. (2009).

Знаходзіцца за 250 км на поўдзень ад Кіева. Вузел аўтамабільных шляхоў, чыгуначная станцыя на лініі Чарналеская — Памочная, аэрапорт.

Этымалёгія назвы

Сваю назву места атрымала ў гонар расейскага савецкага палітычнага дзеяча Сяргея Кірава, які ніколі ў ім ня быў і ніякім чынам зь ім не зьвязаны.

У наш час грамадзкасьць уздымае пытаньне пра неабходнасьць перайменаваньня места (двойчы, у 1991 і 2001, праводзліся адпаведныя мескія рэфэрэндумы). Сярод прапанаваных назваў — Новаказачын (гэтак звалася адна з слабодаў, на месцы якіх пазьней утварылася сучаснае места) і Лізаветград.

Гісторыя

• 1754: заснаваньне фартэцыі Сьв. Лізаветы, зь якім зьвязваюць пачатак гісторыі сучаснага места.
• 1775: мястэчка вакол фартэцыі пачало звацца Лізаветградам (дагэтуль, на думку шэрагу ўкраінскіх гісторыкаў, яно мела назву Новаказачын).
• 1784: атрымаў статус места, цэнтар павету.
• 1797: у Наварасейскай губэрні, з 1802 — у Мікалаеўскай, а з 1803 — у Хэрсонскай губэрні
• 1919: у складзе ЎССР.
• 1932: у Адэскай вобласьці.
• 1939: цэнтар вобласьці.
• 5 жніўня 1941 — 5 студзеня 1943: знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

• 1939 — 103 тыс. чал.
• 1959 — 132 тыс. чал.
• 1972 — 201 тыс. чал.
• 1991 — 277,9 тыс. чал.
• 2001 — 254 тыс. чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаваньня, лёгкай, харчовай і горнай прамысловасьці.

Асноўныя заводы: ЗАТ «Гідрасіла Груп» (па-ўкраінску: ЗАТ «Гідросила Груп», распрацоўка і вытворчасіць гідраўлічных сілавых машынаў і кампанэнтаў гідрамашынаў), ААТ «Чырвоная Зорка» (па-ўкраінску: ВАТ «Червона зірка», вытворчасьць засевак і тэхнікі па апрацоўцы глебы), ЗАТ НВП «Радый» (па-ўкраінску: ЗАТ НВП «Радiй», электроніка, сыстэмы абароны і кіраваньні для атамных электрастанцыяў).

Выдатныя мясьціны

Да гістарычна-архітэктурных помнікаў Кіраваграду належаць:

• Катэдральны сабор Раства Багародзіцы (Грэцкая царква, 1805—1812);
• Рэшткі Фартэцыі Сьв. Лізаветы (XVIII ст.);
• Комплекс збудаваньняў вайсковага мястэчка (кан. 1840-х — пач. 1850-х);
• Сабор Праабражэньня Гасподняга (XVIII—ХІХ стст.);
• Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы (1850—1875);
• Харальная сынагога (1853).

Галерея

• 
  Сабор Праабражэньня Гасподняга
• 
  Збудаваньне ў стылі мадэрн
• 
  Мастацкі музэй
• 
  Інгул у Кіраваградзе
• 
  Вуліца Кірава
• 
  Стадыён «Зірка»
• 
  Пешы мост праз Інгул
• 
  Меская рада

Месты-сябры

• Добрыч, Баўгарыя

Вядомыя асобы

• Уладзімер Віньнічэнка (1880—1951) — украінскі дзяржаўны дзяяч, літаратар і публіцыст.
• Мозэс Гомбэрг (1866—1947) — амэрыканскі хімік-арганік, вядомы як «бацька хіміі радыкалаў».
• Яраслаў Івашкевіч (1894—1980) — польскі пісьменьнік, паэт, драматург, перакладнік.
• Іван Карпенка-Карый (Табілевіч) (1845—1907) — украінскі драматург і артыст.
• Марко Крапіўніцкі (1840—1910) — украінскі драматург, артыст, рэжысэр і адзін з заснавальнікаў сталага прафэсійнага ўкраінскага тэатра ў Лізаветградзе.
• Ігар Крутой (нар. 1954) — расейскі кампазытар.
• Генрых Нэйгауз (1888—1964) — піяніст, пэдагог і публіцыст.
• Караль Шыманоўскі (1882—1937) — польскі кампазытар, піяніст, пэдагог, музычны крытык, адзін з найбольш відных дзеячоў польскай музычнай культуры першай паловы XX ст.

Літаратура

• Elizabetgród // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 344—345
• Елизаветград // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

Крапіўніцкі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Кіраваградзкая меская рада