Сьвяцак

Сьвяцак лац. Śviacak
Палац Валовічаў
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Гарадзенскі
Сельсавет:	Сапоцкінскі
Насельніцтва:	32 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 152
Паштовы індэкс:	231738
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°50′0″ пн. ш. 23°44′0″ у. д.
Сьвяцак на мапе Беларусі ± Сьвяцак Сьвяцак
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Сьвя́цак — вёска ў Беларусі, у міжрэччы Нёману і Чорнай Ганчы. Уваходзіць у склад Сапоцкінскага сельсавету Гарадзенскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 32 чалавекі. Знаходзіцца за 24 км на паўночны захад ад Горадні.

Сьвяцак — старажытная вёска гістарычнай Гарадзеншчыны (частка Троччыны). Да нашага часу тут захаваўся палацава-паркавы комплекс Валовічаў, адзін з найлепшых архітэктурных твораў стыляў барока і клясыцызму на тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Сьвяцак упамінаецца ў XVI стагодзьдзі як двор Гарадзенскага павету, які з 1521 знаходзіўся пад кіраваньнем старосты гарадзенскага Ю. Радзівіла. У сярэдзіне XVI ст. існавала два паселішчы пад назвай Двор Сьвяцак — уладаньні Ф. Валовіча і Веламоўскага адпаведна. Пад 1639 годам Сьвяцак упамінаецца як асочніцкая вёска Пераломскага лясьніцтва, тут было 10 валокаў зямлі і 19 радзінаў сялянаў-асочнікаў.

У другой палове XVIII стагодзьдзя маршалак Ю. Валовіч выкупіў увесь маёнтак Сьвяцак (частку атрымаў у спадчыну), у 1779 годзе ягоны сын Антоні пашырыў уладаньне (набыў 2 суседнія фальваркі). У 1779 годзе — пачатку XIX стагодзьдзяў тут збудавалі мураваны палац паводле праекту італьянскага архітэктара Дж. Сака.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Сьвяцак апынуўся ў Прусіі, з 1807 году — Расейскай імпэрыі, у Аўгустоўскім павеце Царства Польскага, з 1837 году — у Аўгустоўскай, з 1867 году — у Сувалкаўскай губэрні. У другой палове XIX стагодзьдзя маёнткам валодаў Ю. Гурскі. Былое ўладаньне роду Валовічаў распалася на 5 частак: Сьвяцак-Горны або Сьвяцак Гурскіх (фальварак, палац, сад, 4 вёскі), Сьвяцак Шаняўскіх, Сьвяцак-Шымкаўцы, Сьвяцак «Ясудаў» і Сьвяцак-Кулакоўшчына. У Сьвяцку-Горным у 1887—1914 гадох працаваў патачны завод, які вырабляў вінаградны цукар, бульбяную патаку, глюкозу.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сьвяцак абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921 год) Сьвяцак апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Валавічоўскай гміне Аўгустоўскага павету Беластоцкага ваяводзтва. у гэты час існавалі фальваркі Сьвяцак Гурскіх (8 дамоў) і Сьвяцак Вялікі (7 дамоў).

У 1939 годзе Сьвяцак увайшоў у БССР, у Гарадзенскі раён. На 2000 год у вёсцы было 32 двары.

• Палац на старых здымках
• 
  Агульны выгляд
• 
  Першы паверх
• 
  Заля
• 
  Інтэр’ер

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1827 год — 29 чал. у Сьвяцку Гурскіх, 41 чал. у Сьвяцку «Ясудаў» і 40 чал. у Сьвяцку-Кулакоўшчыне; 1870 год — 55 чал. у Сьвяцку Гурскіх і 80 чал. у Сьвяцку Ясудаў
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 168 чал. у Сьвяцку Гурскіх і 94 чал. у Сьвяцку Вялікім; 1999 год — 63 чал.; 2000 год — 57 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 32 чал.

Інфраструктура

У Сьвяцку працуюць бібліятэка і пошта.

Славутасьці

Палацава-паркавы комплекс

Асноўны артыкул: Палацава-паркавы комплекс (Сьвяцак)

У Сьвяцку знаходзіцца палацава-паркавы комплекс, збудававаны Антоніем Валовічам у 1779 годзе паводле праекту італьянскага дойліда Джузэпэ Сака. Палац і гаспадарчыя пабудовы разьмяшчаюцца на мясцовасьці, перасечанай сажалкамі і каналамі. Парк і вадаёмы ўтвараюць маляўнічы фон.

Комплекс складаецца з трох карпусоў: цэнтральнага і двух флігеляў, аб’яднаных паўцыркульнымі галерэямі. Парадныя сходы, залі, гасьцёўні і іншыя парадныя памяшканьні засяроджаюцца ў цэнтральным корпусе палаца. Ён мае простае плянаваньне: сярэдняя частка адведзеная пад трохмаршавыя сходы і васьмігранную залю, у бакавых частках сабраныя малыя залі і кабінэты. Калідор, які падоўжна разразае асноўны корпус палаца, пераходзіць у паўцыркульныя галерэі, што ідуць да флігеляў. Такое плянаваньне забясьпечвае зручную сувязь асобных частак усяго комплексу. У галоўным корпусе ўжыты распаўсюджаны для палацавых будынкаў таго часу прыём кампазыцыі фасада з трыма рызалітамі. Кожны зь іх адзначаны спаранымі пілястрамі, паміж якімі разьмяшчаецца высокае паўцыркульнае акно. Завяршаюцца бакавыя рызаліты выгнутымі франтонамі. Бакавым рызалітам у паркавым фасадзе супрацьпастаўляюцца пяцігранны выступ галоўных заляў. Гэтая частка палаца, упрыгожаная пілястрамі і завершаная фігурным дахам, тлумачыцца як манумэнтальны эркер. Падобны элемэнт з паўкруглымі кутавымі часткамі зьяўляецца ўласьцівасьцю сталю барока.

Працы ўнутранага аздабленьня палаца працягваліся да канца XVIII стагодзьдзя. Панэлі сьценаў, каміны, дзьверы, рамы для люстэркаў, кансолі, вазоны, мэбля і г. д. вырабляліся паводле эскізаў і пад кіраўніцтвам Сака. У стварэньні інтэр’ераў бралі ўдзел мастакі Т. Манькоўскі і А. Смуглевіч. Вялікая частка аздабленьня палаца канцэнтравалася на другім паверсе і насіла рысы як барока, так і клясыцызму. Сьцены асноўнай залы ўпрыгожвалі калёны, ліштвы дзьвярэй пакрываў прыгожы рэльеф, а глыбокія нішы зьмяшчалі каміны са скульптурамі. У афармленьні інтэр’еру ўжываліся два тыпы дэкарацыі — ляпны і маляваны. Апошні займаў вялікае месца і быў разнастайным як паводле стылю, так і паводле тэматыкі. У адных выпадках сьценнае малярства адлюстроўвала антычныя статуі, вазоны і нішы, у іншых — пэйзажы.

У пачатку ХХ стагодзьдзя комлексам валодалі Гурскія. У міжваенны час у палацы знаходзіўся пансіянат для нарказалежных, у якім ад марфінавай і іншай залежнасьці лячыліся сярод іншых прадстаўнікі гарадзенскіх творчых колаў. У 1930-я палац быў перабудаваны. За савецкім часам у палацы знаходзілася здраўніца для хворых на сухоты. Старадаўні інтэр’ер быў зьнішчаны. У 2000-х гадох санаторыя была выведзеная з будынкаў палацу, а палац перададзены на балянс упраўленьня адукацыі гарадзенскага райвыканкаму. Палацавы комплекс апынуўся ў занядбаным стане. У 2020-я гады завяршылася рэстаўрацыя палаца.

Капліца

Капліца

Недалёк ад палацу знаходзіцца нэагатычная капліца. Яе збудавалі з цэглы на мяжы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзяў. Гэты будынак, бадай, унікальны для беларускай архітэктуры. Кампактны і прыземісты кубападобны аб’ём з трохсьценнай алтарнай часткай. Стрэльчатыя вокны на галоўным фасадзе (суцэльны двухгранны шчыт-вімпэрг) разам са стрэльчатым уваходным парталам ствараюць урачыстасьць фасаду і імітуюць грандыёзную трохнававую базыліку. Гатычную вэртыкальнасьць будынку надае таксама высокі двухсхільны дах.

За савецкім часам капліца ня дзеяла. Наноў яе асьвяцілі 6 жніўня 1996. У наш час капліца належыць да Сапоцкінскай парафіі Сапоцкінскага дэканату.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Świack // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890. 634.

Вонкавыя спасылкі

• Сьвяцак , Radzima.org