Ангельшчына

Ангельшчына England
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Dieu et mon droit (фр.) „Бог і мая рацыя“
Дзяржаўны гімн «—»
Афіцыйная мова	ангельская
Сталіца	Лёндан
Найбуйнейшы горад	Лёндан
Форма кіраваньня каралева прэм’ер-міністар	парлямэнцкая манархія Карл III Ліз Трас
Плошча  • агульная	130 395 км²
Насельніцтва  • агульнае (2011)  • шчыльнасьць	53 012 456 407/км²
Валюта	Фунт стэрлінгаў (GBP)
Часавы пас  • улетку	GMT (UTC+0) BST (UTC+1)
Аўтамабільны знак	GB
Дамэн верхняга ўзроўню	.uk
Тэлефонны код	++44

Анге́льшчына ці А́нглія (па-ангельску: England) — найбольшая і найшчыльней населеная частка Вялікабрытаніі і аднайменнага востраву.

Назва «Англія» часта памылкова ўжываецца ў якасьці сыноніма назвы Злучанага Каралеўства альбо вострава Вялікабрытанія. Тапонім «Англія» паходзіць ад англаў — племені, якое пасялілася тут паміж V і VI стагодзьдзямі.

Геаграфія

Анґельшчына займае дзьве траціны востраву Вялікабрытанія. На поўначы мяжуе з Шатляндыяй, на захадзе — з Валіяй.

Ляндшафт Ангельшчыны складаецца ў асноўным з спусьцістых грудоў, да поўначы мясцовасьць становіцца больш гарыстай. Горная і раўнінная мясцовасьць умоўна падзяляюцца па лініі, якая праходзіць паміж вусьцем ракі Ціс на паўночным усходзе і вусьцем ракі Экс на паўднёвым захадзе. На ўсходзе разьмяшчаецца нізінная багністая мясцовасьць, якая ў асноўным была асушаная для сельскагаспадарчага выкарыстоўваньня.

Шэсьць найбуйнейшых гарадоў Анґельшчыны (па зьмяншэньні колькасьці насельніцтва): Лёндан, Бірмінгэм, Лідс, Шэфілд, Лівэрпул і Манчэстэр. Сярод славутасьцяў Анґельшчыны — знакамітыя ўнівэрсытэты: Кэмбрыдзкі і Оксфардзкі.

Гісторыя

Тэрыторыя сучаснай Анґельшчыны на момант уварваньня Юліюса Цэзара ў 55 г да н. э., як і стагодзьдзе праз, да часу захопу імпэратарам Кляўдыюсам, была населеная кельцкімі плямёнамі, якія зваліся брытамі. У выніку захопу ўся паўднёвая частка востраву (сучасныя Анґельшчына і Валія) стала часткай Рымскай Імпэрыі да яе распаду ў V стагодзьдзі н. э.

Без дапамогі рымскіх легіёнаў Рымская Брытанія не магла доўга процістаяць барбарам-германцам, якія зьявіліся ў V—VI стст., як сьведчаць хронікі, па запрашэньні саміх брытаў, якія зь іх дапамогай разьлічвалі абараніцца ад кельцкіх плямёнаў з поўначы — піктаў і скотаў. Прышэльцы ўяўлялі сабой тры групы — юты, саксы і англы. Асвоіўшы тэрыторыі брытаў, гэтыя германцы сталі адціскаць іх на тэрыторыю Валіі і Карнўола. З часам на занятымі германскімі прышэльцамі землях сфармаваліся асобныя каралеўствы, якія утварылі, у прыватнасьці, «Анґельшчына-саксонскую гептархію» (зьвяз сямі каралеўстваў). Час ад часу адзін зь сямі анґельшчына-саксонскіх каралёў, званы «Брытвальда», што можна вольна перакласьці як «Кіраўнік Брытаніі», атрымліваў кантроль над большай часткай Анґельшчыны — так што цяжка назваць момант, калі Анґельшчына была канчаткова аб’яднаная. Па некаторых апісаньнях, аб’яднаньне наступіла разам з нашэсьцем дацкіх вікінгаў, якія захапілі ўсходнюю частку Анґельшчыны. Эгбэрт, кароль Ўэсэкса (памёр у 839), часта завецца першым каралём усяе Анґельшчыны, хоць тытул «Кароль Анґельшчыны» паўстаў толькі два пакаленьня праз — у пэрыяд кіраваньня Альфрэда Вялікага (871—899).

Некаторыя гісторыкі пачынаюць адлік кіраўнікоў з нарманскай заваёвы ў 1066 г., нумэрацыя анґельскіх манархаў таксама выкарыстоўвае гэтую падзею як нулявую кропку (напрыклад, Эдуард I, каранаваны ў XIII стагодзьдзі, ня быў першым каралём з такім імем — але ён быў першым Эдуардам з 1066 г.). Аднак Вільгельм I Заваёўнік не заснаваў і не аб’ядноўваў краіну, а толькі захапіў існую Анґельшчыну, насадзіўшы франка-нарманскае кіраваньне.

У канцы XIII стагодзьдзя суседняе княства Валія было канчаткова заваяванае Анґельшчынай і стала часткай анґельскага каралеўства. Гісторыя Анґельшчыны як незалежнай дзяржавы ідзе празь Сярэднявечча і Адраджэньне да пэрыяду кіраваньня Лізаветы І, апошняй каралевы з дынастыі Т’юдараў, пасьля якой валадарыў Якаў I, былы каралём Шатляндыі пад імем Якава VI. Зьвяз Анґельшчыны і Шатляндыі быў дапоўнены стагодзьдзем пазьней Актам аб зьвязе (1707), які канчаткова аб’яднаў Анґельшчыну і Шатляндыю ў Злучанае Каралеўства (па-ангельску: United Kingdom).

Адміністрацыйнае дзяленьне

Гістарычна найбуйнейшай адміністрацыйнай адзінкай у Анґельшчыне былі ґрафствы. Гэтыя адзінкі паўсталі з больш старажытных, існых да аб’яднаньня Анґельшчыны: каралеўстваў (як Сасэкс і Эсэкс), герцаґстваў (як Ёркшыр, Корнўал і Лянкашыр) або проста ўчасткаў зямлі, якімі ўзнагароджвалі дваран — такіх як Бэркшыр. Да 1867 году яны былі падзеленыя на мяльчэйшыя адзінкі, якія зваліся сотнямі.

Самакіраваньне ў межах ґрафства пасьля аб’яднаньня практычна адсутнічала, таму межы ґрафстваў не былі сапраўды вызначаныя і ня мелі практычна ніякае ролі. Пасьля прамысловай рэвалюцыі ў выніку ўзьнікненьня буйных індустрыяльных цэнтраў утварыліся мэтрапольныя ґрафствы, цэнтрамі якіх сталі найбуйнейшыя гарады.

У цяперашні час Анґельшчына складаецца з 39 ґрафстваў, 6 мэтрапольных ґрафстваў і Вялікага Лёндану.

Вонкавыя спасылкі

• English Heritage (national body protecting and promoting English history and heritage) ^(анг.)