Віленская вуліца (Вільня)

	Віленская; лац. Vilenskaja
	вуліца
	Вільня
	; 2020
Агульная інфармацыя
Гістарычны раён	Старое Места
Былыя назвы	Гіры
Даўжыня	1,2 км
Паштовыя індэксы	LT-01102, LT-01119, LT-01402, LT-01506
На мапе
	Google
	Вуліца Віленская ў Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Віленская вуліца.

Ві́ленская ву́ліца^[1] (лет. Vilniaus gatvė) — вуліца ў цэнтральнай частцы Вільні, у Старым Месьце. Зьвязвае Зялёны мост з скрыжаваньнем вуліцаў Дамініканскай, Троцкай і Нямецкай.

Архітэктурныя дамінанты вуліцы — комплекс кляштару бэнэдыктынак з касьцёлам Сьвятой Кацярыны ў стылі віленскага барока, палац Радзівілаў у стылі рэнэсансу і Малы палац Радзівілаў, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся палац Аскеркаў.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Вуліца атрымала назву ад ракі Вяльлі, куды яна вяла ад гістарычнага Рынку. У 1536 годзе праз раку Вяльлю перакінулі першы мураваны мост, які пазьней атрымаў назву Зялёнага.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У доме № 20 на рагу з Новай вуліцай (не захаваўся) у 1908—1910 гадох знаходзілася рэдакцыя газэты «Наша Ніва»^[2]. Менавіта сюды прыйшоў у верасьні 1908 году Іван Луцэвіч (Янка Купала), які стаў супрацоўнікам газэты на грамадзкіх пачатках (з 1914 году заняў пасаду рэдактара)^[3].

Найноўшы час

Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады перайменавалі вуліцу ў імя летувіскага паэта Людаса Гіры. У наш час вуліцы вярнулі традыцыйную гістарычную назву.

Агульныя зьвесткі

Даўжыня каля 1,2 км. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад скрыжаваньня з Жыгімонцкай вуліцай. З правага заходняга боку вуліцы дамы зь няцотнымі нумарамі, зь левага ўсходняга боку — цотная нумарацыя.

Перасякаецца вуліцамі Альбэрта Гаштольда (налева) і Маставой (направа), праспэктам Гедзіміна. З правага боку адыходзяць гістарычная Пясковая (цяпер Вінцэнта Кудзіркі), Дабрачынная, Людвісарская і Бэнэдыктынская, зь левага — Яўхіма Лялевеля, Ісьляндзкая, Паланская і Клайпедзкая вуліцы.

Паміж Зялёным мостам і праспэктам Гедзіміна мае асфальтавую праезную частку, паміж праспэктам Гедзіміна і вуліцамі Троцкай і Дамініканскай — брукаваную.

Будынкі

Няцотны бок

№ 21 — дом Янушэўскага, таксама вядомы як рэдакцыя газэты «Наша Доля». Дом збудавалі ў 1898 годзе паводле праекту архітэктара Юльяна Янушэўскага. З 14 верасьня да 14 сьнежня 1906 году тут месьцілася рэдакцыя газэты «Наша Доля»^[4] (у гэты час дом меў адрас Віленская вуліца, 32^[3]). У 1913 годзе яго набыў граф Сяргей Лапацінскі.
№ 37 — у гэтым доме ў 1923—1926 гадох у кватэры № 7 жыў Браніслаў Тарашкевіч — лідэр беларускага рэвалюцыйна-вызвольнага руху ў Заходняй Беларусі, аўтар Беларускага клясычнага правапісу. Мэмарыяльная дошка на фасадзе будынка паведамляе пра гэты факт. У левым крыле дома ў розны час месьціліся рэдакцыі радыкальных часопісаў, бюро Таварыства беларускай школы, Школьнай рады, Беларускі студэнцкі саюз. У некалькіх пакоях тут жылі дзеячы беларускага адраджэньня: кампазытар Антон Грыневіч і мастак Язэп Драздовіч^[5].

№ 39 — Дом настаўніка. У 1913 годзе тут адбылася прэм’ера спэктаклю «Паўлінка», якую наведаў сам аўтар — Ян Луцэвіч (Янка Купала). Гэта стала магчымым дзякуючы высілкам Віленскага беларускага музычна-драматычнага гуртка, у які ўваходзіў шэраг вядомых беларускіх дзеячоў культуры^[6].
№ 41 — Малы палац Радзівілаў, таксама вядомы як Беларускі банк. З XVII ст. тут знаходзілася галоўная віленская рэзыдэнцыя роду Радзівілаў. У канцы XVIII — першай палове XIX стагодзьдзяў палац выконваў функцыю мескага тэатру. У XX ст. у будынку працавалі некалькі беларускіх установаў і арганізацыяў: Беларускі каапэратыўны банк, якім кіраваў праваслаўны сьвятар Аляксандар Коўш, Студэнцкі саюз, Беларускае каапэратыўнае таварыства «Пчала», рэдакцыі дзіцячага часопіса «Заранка» і сельска-гаспадарчага «Саха». У другой палове 1920-х гадоў тут жыў ідэоляг беларускага адраджэньня Антон Луцкевіч. У наш час тут месьціцца Летувіскі музэй тэатру і кіно^[7].

Цотны бок

№ 14 — дом, у якім у 1907—1908 гадох жыў беларускі паэт Ян Луцэвіч (Янка Купала). У 1914—1915 гадох тут месьцілася рэдакцыя «Нашай Нівы» (тады дом меў адрас Віленская вуліца, 14)^[8]. Пра гэта напамінае мэмарыяльная дошка, усталяваная на фасадзе будынка ў 1994 годзе (абноўленая ў 2013 годзе^[9]). Да другой паловы 1910-х гадоў у гэтым доме таксама месьціўся Беларускі клюб^[3].
№ 22 (таксама Гарбарская вуліца, 3 і Людвісарская вуліца, 2) — палац Радзівілаў, збудаваны ў XVII ст. ваяводам віленскім Янушам Радзівілам паводле праекту архітэктара Яна Ульрыха. У XIX ст. Радзівілы перадалі палац Віленскаму філянтрапічнаму таварыству, якое валодала ім да 1940 году. З прычыны войнаў і пажараў на пачатак XX ст. будынак быў практычна разбураным. Па Першай сусьветнай вайне ацалела толькі паўночнае крыло палаца. У 1967 годзе пачалася рэканструкцыя палаца, якая не завяршылася да нашага часу. З 1990 году ў будынку месьціцца філія Летувіскага мастацкага музэю^[10].
№ 30 — касьцёл Сьвятой Кацярыны і кляштар бэнэдыктынак. У 1620 годзе зь Нясьвіжа ў Вільню прыбылі сёстры-бэнэдыктынкі. У 1632 годзе яны збудавалі тут драўляны касьцёл, у 1650 годзе — мураваны. У 1741—1773 гадох паводле праекту архітэктара Яна Гляўбіца праводзілася рэканструкцыя сьвятыні ў стылі віленскага барока.

Сквэр Станіслава Манюшкі

З усходняга боку вуліцы, каля касьцёла Сьвятой Кацярыны знаходзіцца сквэр, названы ў гонар кампазытара Станіслава Манюшкі. У сквэры перад касьцёлам стаць помнік С. Манюшку, створаны скульптарам Баляславам Балзукевічам ў 1922 годзе на пастамэнце, які застаўся ад былога помніка Аляксандру Пушкіну^[11].

Галерэя

Віленская вуліца ў мастацтве
Бэнэдыктынскі касьцёл Сьвятой Кацярыны. М. Янушэвіч, 1835 г.
Бэнэдыктынскі касьцёл. М. Янушэвіч, XIX ст.
Бэнэдыктынскі касьцёл. Н. Орда, 1875 г.
Бэнэдыктынскі касьцёл. А. Гляц, 1918 г.

Крыніцы

^ Наша Ніва. № 1, 1994. С. 7.
^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 36.
^ ^а ^б ^в Корбут В. Па віленскім бруку. Беларускія вуліцы літоўскай сталіцы [1] // Туризм и Отдых. № 29 (664). 24 ліпеня 2008.
^ Лашкевіч К. Страчаная сталіца. Дапаможнік-гід па беларускай Вільні, TUT.BY, 6 жніўня 2009 г.
^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 56.
^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 97.
^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 99.
^ Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 38.
^ Тацяна Поклад, У Вільні зьявілася новая мэмарыяльная дошка Купалу, Радыё Свабода, 29 студзеня 2013 г.
^ Лашкевіч К. «Страчаная сталіца». 10 палацаў Вільні, якія варта пабачыць беларусу, TUT.BY, 29 сакавіка 2011 г.
^ Лашкевіч К. Помнікі беларускім героям на вуліцах Вільні, TUT.BY, 16 жніўня 2010 г.

Літаратура

Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai / К. Атаманчык і інш. — Вільня, 2012. — 145 с.
Луцкевіч Л. Вандроўкі па Вільні. — Вільня: Рунь, 1998.— 160 с.: іл. ISBN 9986-9228-2-8.

[1] Наша Ніва. № 1, 1994. С. 7.

[2] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 36.

[Korbut-3] а ^б ^в Корбут В. Па віленскім бруку. Беларускія вуліцы літоўскай сталіцы [1] // Туризм и Отдых. № 29 (664). 24 ліпеня 2008.

[4] Лашкевіч К. Страчаная сталіца. Дапаможнік-гід па беларускай Вільні, TUT.BY, 6 жніўня 2009 г.

[5] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 56.

[6] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 97.

[7] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 99.

[8] Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai. — Вільня, 2012. С. 38.

[9] Тацяна Поклад, У Вільні зьявілася новая мэмарыяльная дошка Купалу, Радыё Свабода, 29 студзеня 2013 г.

[10] Лашкевіч К. «Страчаная сталіца». 10 палацаў Вільні, якія варта пабачыць беларусу, TUT.BY, 29 сакавіка 2011 г.

[11] Лашкевіч К. Помнікі беларускім героям на вуліцах Вільні, TUT.BY, 16 жніўня 2010 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]