Праспэкт Гедзіміна (Вільня)

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Гедзіміна
праспэкт
Grand Coat of arms of Vilnius.svg
Lithuania Vilnius Gediminas Avenue.jpg
Агульная інфармацыя
Гістарычны раён Лукішкі
Былыя назвы Юраўскі, Адама Міцкевіча, Сталіна, Леніна
Даўжыня 1,8 км
Паштовыя індэксы LT-01001, LT-01028, LT-01034, LT-01045
На мапе
Google
Праспэкт Гедзіміна ў Вікісховішчы

Праспэкт Гедзіміна[1] (лет. Gedimino prospektas), гістарычны Юраўскі — галоўная цэнтральная вуліца Вільні, якая зьвязвае Старое Места зь Зьвярынцам праз Лукішкі. Існуе з 2-й паловы XIX ст. Гістарычная назва ўтварылася ад кармэліцкага касьцёла Сьвятога Юрыя, што месьціцца ў пачатку праспэкту. Сучасную назву атрымаў у гонар вялікага князя Гедзіміна.

Архітэктурныя дамінанты — Катэдра Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава, якая замыкае пэрспэктыву праспэкту, а таксама збудаваныя ў стылі віленскага барока кляштарныя комплексы кармэлітаў з касьцёлам Сьвятога Юрыя і дамініканаў з касьцёлам Сьвятых Якуба і Піліпа, помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гісторыя праспэкту пачалася ў 1852 годзе, калі зьявіўся плян забудовы прадмесьця Лукішкаў з новай цэнтральнай вуліцай. Вакол гэтай вуліцы, забудаванай 2- і 3-павярховымі камяніцамі ўтварыўся новы цэнтар места. У канцы праспэкту ў пачатку XX ст. збудавалі мост, які вядзе ў прадмесьце Зьвярынец.

Юраўскі праспэкт. А. Ромэр, 1884

За часамі міжваеннай Польскай Рэспублікі праспэкт перайменавалі ў гонар Адама Міцкевіча, за савецкім часам — сьпярша ў імя Сталіна, потым Леніна. У 1989 годзе праспэкту надалі імя вялікага князя Гедзіміна.

Агульныя зьвесткі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Акадэмія навук

Даўжыня праспэкту каля 1,8 км. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад Катэдральнага пляцу, з правага паўночнага боку няцотныя нумары, зь левага паўднёвага — цотныя. Мае брукаваную (плітка) праезную частку. Рух транспарту абмежаваны, у вячэрні і начны час закрыты.

Апроч Катэдральнага, праходзіць праз пляцы Лукіскі, Кудзіркі і Незалежнасьці. На праспэкт выходзяць або яго перасякаюць вуліцы Сірвідаса, Татарская, Віленская, Ягайлы, Стульгінскіса, Якштаса, 16 лютага, Ахвяраў, Кудзіркі, Тумаса-Вайжгантаса, Кроская, Ратундаса. Пад праспэктам праходзіць тунэль Жалезнага Воўка.

У адміністрацыйным пляне частка праспэкту (няцотны бок ад № 1 да 11, цотны бок ад № 2 да 18) адносіцца да раёну Старога Места, частка (няцотны бок № 13—53, цотны — № 20—64) — да Новага Места.

Будынкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нацыянальная бібліятэка

Няцотны бок[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • № 1 — амбасада Ірляндыі, раней кавярня Рудніцкага
  • № 3 — будынак Расейскага дзяржаўнага банку, цяпер Акадэмія навук Летувы. Будаваўся ў 1906—1909 гадох паводле праекту архітэктара Міхаіла Прозарава
  • № 5 — амбасада Партугаліі, раней парфумавая крама Сэгаля
  • № 7 — дом Сьнядэцкага, цяпер Цэнтральная пошта Віленскага павету. Дом збудавалі ў 1886 годзе паводле праекту архітэктара Юльяна Янішэўскага. За часамі Расейскай імпэрыі ў будынку месьціліся Віленскі аддзел Дзяржаўнага шляхецкага зямельнага банку і Віленска-Ковенскі аддзел Сялянскага пазямельнага банку. У 1969 годзе будынак рэканструявалі.


  • № 11 — Урад Летувы
  • № 29 — Дэпартамэнт статыстыкі пры Ўрадзе Летувы
  • № 35 — будынак Гандлёва-прамысловай палаты, збудаваны ў 1913 годзе паводле праекту архітэктара Міхаіла Прозарава
  • № 51 — Нацыянальная бібліятэка Летувы імя Марцінаса Мажвідаса. Паводле дасьледніцы беларускай кніжнай справы Тацяны Рошчынай, тут захоўваюцца некаторыя каштоўныя старадрукі з тэрыторыі Беларусі[2].
  • № 53 — Сойм Летувы. 13 студзеня 1991 году тут адбыліся падзеі, якія сымбалізавалі распад СССР: савецкія войскі спрабавалі на танках прарваць барыкаду і мітынг тысячаў віленчукоў, што выйшлі бараніць будынак сойму і свабоду Летувы.

Цотны бок[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Музэй ахвяраў карных ворганаў
  • № 2 — дом, куды ў 1906 годзе Б. Даніловіч перавёў бібліятэку «Веды». У бібліятэцы працаваў Янка Купала. У 1908—1911 гадох у доме месьцілася Беларускае выдавецкае таварыства «Наша Хата», якое выдала шэсьць кніг[3]. У 1914 годзе гаспадаром кнігазбору стаў Антон Луцкевіч. Пазьней бібліятэка ўвайшла ў склад віленскага Беларускага музэю імя Івана Луцкевіча, брата Антона, які зьбіраў калекцыю старажытнасьцяў. За часамі Другой сусьветнай вайны тут дзейнічаў Беларускі нацыянальны камітэт, які ўзначаліў сьпярша Вацлаў Іваноўскі, а потым Баляслаў Грабінскі. Тут жа была рэдакцыя газэты «Biełaruski hołas», якую выдаваў Францішак Аляхновіч[2].
  • № 4 — Летувіскі нацыянальны драматычны тэатар
  • № 6 — будынак Віленскага зямельнага банку, цяпер Банк Летувы.
  • № 12 — дом, у якім у 1904 годзе адкрылася бібліятэка «Веды», якая належала Барысу Даніловічу. На першым паверсе будынка з пачатку ХХ ст. і да Другой сусьветнай вайны знаходзілася кавярня «Чырвоны Штраль», куды, паводле легенды, любіў завітваць Янка Купала. У гэтым доме таксама меў фотаатэлье фатограф Аляксандрас Юрашайціс, вядомы партрэтамі дзеячоў летувіскага нацынальнага руху, у тым ліку будучага прэзыдэнта Антанаса Сьмятоны, а таксама беларускай паэткі Алаізы Пашкевіч (Цёткі) і мастака Фэрдынанда Рушчыца[2].
  • № 20 — былы гатэль «Жорж». Будаваўся ў 1893—1895 гадох паводле праекту архітэктара Тадэвуша Раствароўскага. На фасадзе будынка захавалася статуя Сьвятога Юрыя.
  • №№ 22, 24 — дом купца Смажаневіча. Будаваўся ў 1899—1903 гадох паводле праекту архітэктара Канстанціна Караедава
  • № 36 — Канстытуцыйны суд Летувы
  • № 40 — будынак акруговага суду, цяпер музэй ахвяраў злачынстваў карных ворганаў. У гэтым доме ў 1940—1941 гадох разьмяшчаўся НКВД, а ў часы нямецкай акупацыі — гестапа.
  • № 42 — Летувіская акадэмія музыкі і тэатру

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Наша Ніва. №1, 1994. С. 7.
  2. ^ а б в Корбут В. Па віленскім бруку [1](недаступная спасылка) // «Туризм и Отдых». №19. 15 траўня 2008.
  3. ^ Лашкевіч К. Страчаная сталіца. Дапаможнік-гід па беларускай Вільні, TUT.BY, 6.08.2009.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Луцкевіч Л. Вандроўкі па Вільні. — Вільня: Рунь, 1998.— 160 с.: іл. ISBN ISBN 9986-9228-2-8.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Commons-logo.svg Праспэкт Гедзіміна (Вільня) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Праспэкт_Гедзіміна_(Вільня)&oldid=2323185»