Беларуская Вікіпэдыя

Беларуская Вікіпэдыя
лац. Biełaruskaja Vikipedyja
	Беларуская Вікіпэдыя; лац. Biełaruskaja Vikipedyja
Слоган	Вольная энцыкляпэдыя
Тып	энцыкляпэдыя
Даступныя мовы	беларуская
Уладальнік	Фундацыя «Вікімэдыя»
Аўтар	Уладзімер Каткоўскі
Пачатак працы	12 жніўня 2004 (20 гадоў таму)
Камэрцыйны?	не
Рэгістрацыя	ёсьць, задарма, неабавязкова
Прыбытак	няма
Актуальны стан	дзейны
Рэйтынг Alexa	? (2019 год)
Ліцэнзія	CC BY-SA 3.0[d] і ЛВД ГНУ
	be-tarask.wikipedia.org

Ня варта блытаць зь Беларускай Вікіпэдыяй наркамаўкай — разьдзелам Вікіпэдыі на русіфікаваным стандарце беларускай мовы.

Белару́ская Вікіпэ́дыя — разьдзел Вікіпэдыі на беларускай мове, заснаваны ў жніўні 2004 году.

Першы запіс па-беларуску на галоўнай старонцы зьявіўся 27 студзеня 2004 году^[1]. Першыя артыкулы — 12 жніўня 2004 году. На гэты момант мае 88 177 артыкулаў. На 2019 год была 41-м паводле якасьці артыкулаў разьдзелам Вікіпэдыі.

Гісторыя

Лягатып беларускага разьдзелу Вікіпэдыі да 30 чэрвеня 2010 году

Беларускую Вікіпэдыю заснавалі 12 жніўня 2004 году (першую праўку на галоўнай старонцы зрабілі 7 красавіка таго ж году паводле беларускага часу)^[2]. Адным зь яе стваральнікаў быў Уладзімер Каткоўскі. Да пачатку 2007 году было напісана 6 000 артыкулаў. На сакавік 2007 году ў Беларускай Вікіпэдыі было каля 6700 артыкулаў.

27 сакавіка 2007 году без публічнага абгрунтаваньня з боку Фундацыі «Вікімэдыя» адбыўся перанос існага разьдзелу Беларускай Вікіпэдыі з асноўнага беларускага паддамэну трэцяга ўзроўню «be» (куды з інкубатару перанесьлі разьдзел, створаны русіфікаваным моўным стандартам) на пабочны «be-x-old», што выклікала скандал у беларускай суполцы.

1 чэрвеня 2008 году Беларуская Вікіпэдыя пераадолела мяжу ў 10 тысячаў артыкулаў^[3]. На 27 лістапада 2008 году разьдзел займаў 60-е месца паводле якасьці артыкулаў. 17 чэрвеня 2009 году ў Беларускай Вікіпэдыі клясычным правапісам стварылі 20-тысячны артыкул^[4].

6 жніўня 2013 году колькасьць артыкулаў дасягнула 50 тысячаў. Увосень 2015 году дамэнную прыстаўку «be-x-old» замянілі на «be-tarask» у адпаведнасьці з уласным моўным падтэгам «tarask» (поўнае пазначэньне: be-tarask), нададзеным IANA клясычнаму правапісу (тарашкевіцы) беларускай мовы^[5].

У час здушэньня пратэстаў у Беларусі супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня 27 сьнежня 2021 году быў узламаны ўліковы запіс беларускага вікіпэдыста Паўла Пернікава^[6]. 7 красавіка 2022 году рэжым Лукашэнкі вырак яго да 2-х гадоў зьняволеньня, у тым ліку за праўкі ў артыкул «Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)»^[7].

11 лістапада 2022 году ў Беларускай Вікіпэдыі стварылі 80-тысячны артыкул. Паводле вынікаў 2022 году, лік праглядаў артыкулаў вырас на 17% да 50 млн, а лік яе ўнікальных наведнікаў павялічыўся на 62% да 357 тыс. Прытым лік рэдагаваньняў зьменшыўся на 9% да 71 тыс., як і лік адрэдагаваных старонак на 9% да 4 тыс. Прыток новых улічаных удзельнікаў павялічыўся ў 3,5 разы да 69 чалавек, але лік дзейных удзельнікаў скараціўся на 7% да 31. Агульны лік мэдыязапытаў вырас на 7% да 14 млн, але чыстая розьніца байтаў засталася на леташнім узроўні 42 мэгабайтаў^[8].

У жніўні 2024 году рэжым Лукашэнкі абвясьціў «экстрэмісцкім» тэлеграм-канал Беларускай Вікіпэдыі (@wikipedyja)^[9].

Беларуская Вікіпэдыя клясычным правапісам
Пачатак году	Месца сярод Вікіпэдыяў	Лік артыкулаў	Створаных артыкулаў за папярэдні год	Крыніца
2024	▼79-е з 326	▲85 126	▲+4496	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2024-01-01
2023	▲78-е з 318	▲80 630	▼+3807	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2023-01-01
2022	▼80-е з 325	▲76 823	▲+4400	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2022-01-01
2021	78-е з 314	▲72 423	▲+3844	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2021-01-01
2020	78-е з 307	▲68 579	▼+2947	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2020-01-01
2019	▼78-е з 303	▲65 632	▲+3802	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2019-01-01
2018	▼76-е з 298	▲61 830	▼+1908	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2018-01-01
2017	▼75-е з 295	▲59 922	▼+2057	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2017-01-01
2016	▼71-е з 291	▲57 865	▼+2672	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2016-01-01
2015	▼69-е з 288	▲55 193	▼+3367	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2015-01-01
2014	▼67-з 287	▲51 826	▼+4140	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2014-01-01
2013	61-е з 285	▲47 686	▼+6964	Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2013-01-01
2012	▲61-е	▲40 904	▲+10 481	ru:Википедия:Основной межъязыковой рэнкинг 2012-01-01
2011	▲63-е	▲30 423	▼>+7423¹	ru:Википедия:Основной межъязыковой рэнкинг 2011-01-01
2010	▲65-е	▲23 000²	▲<+8000²	Вікіпэдыя:Гісторыя#2010
2009	▲75-е	▲15 000³	▲>+6000³	Вікіпэдыя:Гісторыя#2009
2008	▼79-е з 253	▲8110	▼+2195	en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2008
2007	▼70-е з 250	▲5915	▲+3787	en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2007
2006	▼65-е са 197	▲2128	▲+1364	en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2006
2005	58-е са 162	▲764⁴	+764⁴	en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2005
¹21 студзеня 2011 году пачынаючы з 12 студзеня 2010-га ²12 студзеня 2010 году пачынаючы з 5 студзеня 2009-га ³5 студзеня 2009 году пачынаючы з 5 красавіка 2008-га ⁴Ад 12 жніўня 2004 году

Склад

Апаратнае забесьпячэньне

Беларускі разьдзел разам з астатнімі разьдзеламі Вікіпэдыі працуе на сэрвэрным клястары зь некалькіх сот сэрвэраў. Падрабязьней гл. meta:Hardware (анг.).

Праграмнае забесьпячэньне

Выкарыстоўваецца рухавік MediaWiki. Падрабязныя зьвесткі пра вэрсію MediaWiki, якая выкарыстоўваецца, і ўсталяваныя пашырэньні даступныя на старонцы вэрсіі.

Тэматыка артыкулаў

На студзень 2009 году найболей шматлікімі былі артыкулы, прысьвечаныя:

Вядомым асобам — больш за 1000
Населеным пунктам — больш за 1000

Удзельнікі

Удзельнікам можа быць усякі карыстальнік інтэрнэту, які зрабіў хоць бы адну праўку ў Беларускай Вікіпэдыі.

Удзельнікі Беларускай Вікіпэдыі могуць быць зарэгістраванымі карыстальнікамі або ананімамі. У першым выпадку яны могуць валодаць правамі адміністратара, бюракрата і/або чэк-юзэра.

Ананімы не рэгіструюцца ў праекце, але робяць ананімныя праўкі. Часьцей за ўсё гэта альбо выпадкова трапіўшыя ў Вікіпэдыю, новыя будучыя ўдзельнікі, замежныя ўдзельнікі (якія прастаўляюць інтэрвікі). Ананімныя ўдзельнікі ня могуць загружаць файлы і рэдагаваць паўзаблякаваныя артыкулы. У гісторыі правак запісваецца іх IP-адрас.

Зарэгістраваныя ўдзельнікі маюць свой нік і аўтарызуюцца, уводзячы свае імя і пароль. Па рэгістрацыі ўдзельнікі маюць права загружаць файлы, пераназываць артыкулы, а празь некалькі дзён рэдагаваць паўзаблякаваныя артыкулы. Сталыя актыўныя ўдзельнікі маюць права браць удзел у выбарах адміністратараў і бюракратаў.

Адміністратары маюць дадатковыя правы — блякаваньне ўдзельнікаў, выдаленьне артыкулаў, праўка цалкам заблякаваных артыкулаў (поўнае блякаваньне і здыманьне ўсіх відаў блякаваньняў).

Бюракраты могуць пераназываць уліковыя запісы ўдзельнікаў, прысвойваць статус адміністратара і бота. Усе бюракраты адначасна адміністратары.

Чэк-юзэры маюць доступ да прыладаў, якія дазваляюць у выпадку неабходнасьці атрымаць доступ да дадатковых дадзеных пра карыстальнікаў. Для выдачы гэтых правоў ўдзельнікі мусяць паведаміць свае рэальныя зьвесткі. Гэтак жа яны абавязваюцца выконваць правілы, і ў выпадку іх парушэньня гэтыя правы могуць быць адкліканыя.

Геаграфічнае разьмеркаваньне ўдзельнікаў

На жнівень 2009 году ўдзельнікі Беларускай Вікіпэдыі (паводле пададзенай імі інфармацыі) прадстаўляюць каля 10 краінаў. Большасьць удзельнікаў, вядома, зь Беларусі. Каля 40 удзельнікаў самаідэнтыфікуюцца як удзельнікі зь Менску.

Прагляданасьць паводле краінаў

Разьмеркаваньне праглядаў^[10]



Беларусь			20.1%
ЗША			39.4%
Кітай			20.3%
Францыя			6.6%
Нямеччына			4.6%
Канада			4.5%
Іншыя			4.5%

Праблемы

Тарашкевіца й наркамаўка

Разьвіцьцё Беларускай Вікіпэдыі абцяжарвае расейскамоўнасьць пераважнай большасьці насельніцтва Беларусі — адно з наступстваў шматгадовай палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі (расейскага этнацыду), а таксама раўналежнае выкарыстаньне розных варыянтаў беларускай мовы. Адна частка карыстальнікаў ужывае клясычны варыянт правапісу беларускае мовы (тарашкевіцу), а другая — афіцыйны (наркамаўку). Агулам два беларускія разьдзелы маюць толькі 1,7% ад ўсіх праглядаў моўных вэрсіяў энцыкляпэдыі ў Беларусі, значна адстаючы ад расейскамоўнай (79,2%) і ангельскамоўнай (15,2%).^[11]

Суіснаваньне двух правапісаў у межах аднаго праекту не задавальняла прыхільнікаў «наркамаўкі», а таму яны надумалі аддзяліцца і стварыць асобны праект Вікіпэдыі. Праз пэўны час — у сакавіку 2007 году — Беларуская Вікіпэдыя была падзеленая на дзьве — з клясычным і з афіцыйным правапісам, а 26 сакавіка 2007 году згодна з пастановай моўнага падкамітэту фундацыі Wikimedia разьдзел Вікіпэдыі клясычным правапісам быў перайменаваны з паддамэну трэцяга ўзроўню «be», які стала займаць Вікіпэдыя афіцыйным правапісам, у «be-x-old», што выклікала скандал у Беларускай Вікіпэдыі.

Разьвіцьцё інтэрнэту

У Беларусі кошт інтэрнэт-паслуг значна вышэй, чым у шматлікіх краінах сьвету.

Паводле праведзенага ў кастрычніку 2008 году дасьледаваньня агенцтва FactumBel (партнэр Gemius у Беларусі) сярод 1504 жыхароў Беларусі ў веку з 15 да 74 гадоў (асабістае апытаньне паводле месца жыхарства) 32,8% апытаных выходзілі ў інтэрнэт не радзей, чым раз на месяц. Гэты вынік на 15% вышэйшы за зафіксаваны ў чэрвені. Кожны дзень інтэрнэтам карысталіся 14% удзельнікаў апытаньня, яшчэ 14% бывалі ў інтэрнэце штотыдзень^[12].

Аўтарскае права

Праявай вандалізму можна лічыць і масавую публікацыю інфармацыі, і загрузку выяваў, абароненых аўтарскім правам, хоць у гэтым выпадку вандалізм часам не прызнаецца. Нягледзячы на пэўнасьць (у большасьці выпадкаў) такіх артыкулаў, публікацыя падобных тэкстаў можа прывесьці да юрыдычных праблемаў Вікіпэдыі. Паводле гэтага чыньніку падобныя артыкулы выдаляюцца, што таксама запавольвае разьвіцьцё Вікіпэдыі.

Узнагароды

2011 — прэмія «Люблю Беларусь»^[13]
Ганаровая адзнака Improvement Awards першай ступені за значнае паляпшэньне рэйтынгу ў сьпісе Вікіпэдыяў паводле наяўнасьці і велічыні артыкулаў зь сьпісу істотных (1 студзеня 2011)^[14]
Ганаровая адзнака Improvement Awards першай ступені за значнае паляпшэньне рэйтынгу ў сьпісе Вікіпэдыяў паводле наяўнасьці і велічыні артыкулаў зь сьпісу істотных (1 сьнежня 2010)^[14]

Глядзіце таксама

Вікіпэдыя:Прэса пра Вікіпэдыю

Крыніцы

^ Вэрсія ад 19:49, 27 студзеня 2004 // Вікіпэдыя
^ У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам, Generation.by
^ Юра Сідун, Абедзьве беларускія вікіпэдыі цяпер маюць болей чым па 10 тысяч артыкулаў, Generation.by, 3 чэрвеня 2008 г.
^ У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам, Generation.by, 17 чэрвеня 2009 г.
^ Вікіпэдыя:Гісторыя#2015
^ Міхаіл Палазьнякоў, «Мэдыязона». Захоп акаўнта, істотныя праўкі, крымінальная справа. Што вядома пра затрыманага рэдактара «Вікіпэдыі» Паўла Пернікава // Партал «Наша ніва», 29 сакавіка 2022 г. Праверана 7 красавіка 2022 г.
^ Рэдактара Вікіпэдыі асудзілі да двух гадоў калёніі за «дыскрэдытацыю Беларусі» // Праваабарончы цэнтар «Вясна», 7 красавіка 2022 г. Праверана 7 красавіка 2022 г.
^ Штомесячны агляд Беларускай Вікіпэдыі тарашкевіцай за апошнія 12 месяцаў (студзень—сьнежань 2022 году) (анг.) // Статыстыка «Вікімэдыі», 1 студзеня 2023 г. Праверана 30 студзеня 2023 г.
^ Прызналі «экстрэмісцкімі» суполкі аматараў беларускамоўнай Вікіпедыі, Наша Ніва, 17 жніўня 2024 г.
^ Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Page Views Per Wikipedia Language — Breakdown (анг.)
^ Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Wikipedia Page Views Per Country — Trends
^ Некаторыя вынікі другой хвалі ўсталявальнага дасьледаваньня Gemius (рас.)
^ «Молодой фронт» вручил премии «Люблю Беларусь» БелаПАН
^ ^а ^б List of Wikipedias by sample of articles/Growth (анг.)

Вонкавыя спасылкі

Галоўная старонка беларускай Вікіпэдыі

[1] Вэрсія ад 19:49, 27 студзеня 2004 // Вікіпэдыя

[gen_created-2] У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам, Generation.by

[3] Юра Сідун, Абедзьве беларускія вікіпэдыі цяпер маюць болей чым па 10 тысяч артыкулаў, Generation.by, 3 чэрвеня 2008 г.

[4] У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам, Generation.by, 17 чэрвеня 2009 г.

[5] Вікіпэдыя:Гісторыя#2015

[6] Міхаіл Палазьнякоў, «Мэдыязона». Захоп акаўнта, істотныя праўкі, крымінальная справа. Што вядома пра затрыманага рэдактара «Вікіпэдыі» Паўла Пернікава // Партал «Наша ніва», 29 сакавіка 2022 г. Праверана 7 красавіка 2022 г.

[7] Рэдактара Вікіпэдыі асудзілі да двух гадоў калёніі за «дыскрэдытацыю Беларусі» // Праваабарончы цэнтар «Вясна», 7 красавіка 2022 г. Праверана 7 красавіка 2022 г.

[8] Штомесячны агляд Беларускай Вікіпэдыі тарашкевіцай за апошнія 12 месяцаў (студзень—сьнежань 2022 году) (анг.) // Статыстыка «Вікімэдыі», 1 студзеня 2023 г. Праверана 30 студзеня 2023 г.

[9] Прызналі «экстрэмісцкімі» суполкі аматараў беларускамоўнай Вікіпедыі, Наша Ніва, 17 жніўня 2024 г.

[wikistats-10] Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Page Views Per Wikipedia Language — Breakdown (анг.)

[11] Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Wikipedia Page Views Per Country — Trends

[12] Некаторыя вынікі другой хвалі ўсталявальнага дасьледаваньня Gemius (рас.)

[13] «Молодой фронт» вручил премии «Люблю Беларусь» БелаПАН

[Improvement_Awards-14] а ^б List of Wikipedias by sample of articles/Growth (анг.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]