Фэрнан Магелан

Фэрнан Магелан
	Фэрнан Магелан
	Fernão de Magalhães
Род дзейнасьці	мараплавец
Дата нараджэньня	17 кастрычніка 1480
Месца нараджэньня	Саброза, вобласьць Траз-уж-Мантыш, Партугалія
Дата сьмерці	27 красавіка 1521 (40 гадоў)
Месца сьмерці	востраў Мактан, Філіпіны
Прычына сьмерці	загінуў у баі[d]
Месца пахаваньня	невядома;
Занятак	падарожнік-дасьледнік, марак, мараплавец
Сябра ў	Ордэн Сант’яга
Бацька	Руі дэ Магелян[d]
Маці	Аіда дэ Мэскіта[d]
Узнагароды
Подпіс
	Фэрнан Магелан у Вікісховішчы

Фэрнан Магелан (па-партугальску: Fernão de Magalhães, па-гішпанску: Fernando (Hernando) de Magallanes; 17 кастрычніка 1480, Саброза, вобласьць Траз-уж-Мантыш, Партугалія — 27 красавіка 1521, востраў Мактан, Філіпіны) — партугальскі й гішпанскі мараплавец. Прынята лічыць, што ён зьдзейсьніў першае кругасьветнае вандраваньне. Адкрыў праліў, пазьней названы яго імем, стаўшы першым эўрапейцам, прасьледаваўшым з Атлянтычнага акіяна ў Ціхі.

Біяграфія

Магелан па паходжаньні быў партугальцам. Месца ягонага нараджэньня спрэчна, але некаторыя крыніцы паказваюць у якасьці такога горад Саброза ў правінцыі Траз-уж-Мантыш. Аб сям’і мараплаўца таксама вядома няшмат, у прыватнасьці тое, што яна належала да шляхты. Бацькам быў Руй або Радрыга дзі Магальяйнш, альбо Пэдру Алфонсу. Рана асірацеўшы, юнак Магелан стаў пажам пры двары каралевы Леаноры Авіскай, затым вучыўся ў знакамітай мараходнай школе на мысе Сагрэш. Пасталеўшы, паступіў на флёт у якасьці «зьверхштатнага» воіна. Удзельнічаў у бітве пры Канануры ў 1506 годзе. Пад кіраўніцтвам Франсішку дэ Алмэйда ён удзельнічаў у партугальскіх экспэдыцыях у Індыйскі акіян у 1509—1512 гадох, двойчы даходзіў да Малайзіі) — у 1509 і 1511 гадох.

Кругасьветнае плаваньне Магелана

Падрыхтоўка плаваньня

Магелан разам з выбітным партугальскім касмографам таго часу Руем Фалейру распрацаваў праект плаваньня заходнім шляхам да астравоў прыпраў — Малуцкіх астравоў, якія знаходзяцца ў Малайскім архіпэлягу ў Інданэзіі, але ён быў адхілены партугальскім каралём у сувязі з тым, што экспэдыцыя Васка да Гамы адкрыла больш блізкі ўсходні шлях.

Пасьля гэтага Магелан прыняў рашэньне эміграваць у Гішпанію й перайсьці на службу да гішпанскага караля. Ён пасяліўся ў Сэвільлі й ажаніўся з дачкой высокачанага мешчаніна Дыегу Барбозы, таксама партугальца па паходжаньні. Аднак ягоная мэта — знайсьці заходні шлях да Малуцкіх астравоў — заставалася нязьменнай. У гэтым яму, як ні дзіўна, шмат дапамагла неразьвітасьць геаграфіі тых часоў. Тады прыналежнасьць новаадкрытых калёніяў вызначалася па Тардэсільскай дамове: усе землі, якія ляжаць на захад ад мэрыдыяна, які праходзіць ў 370 лігах (каля 1770 км) заходней астравоў Зялёнага мыса, належалі Гішпаніі, а на ўсход — Партугаліі. Памеры зямнога шара былі дрэнна вядомыя, а вымяраць даўгату амаль што ня ўмелі, таму шматлікія картографы лічылі, што Малуцкія выспы павінны належыць Гішпаніі, а не Партугаліі.

На самой справе лінія Тардэсільскай дамовы праходзіла па мэрыдыяне 49° 33' з. д. — 130° 27' у. д., гэта значыць Малуцкія выспы павінны былі належаць Партугаліі. Магелан гэтага ня ведаў альбо рабіў выгляд, што ня ведаў. Паколькі гэта было карысна Гішпаніі, праект Магелана ў 1517 годзе быў зацьверджаны гішпанскім каралём Карлам V. У інструкцыі, дадзенай Магеланаў каралём, было сказана: «Паколькі мне дакладна вядома, што на выспах Малука маюцца вострыя прыправы, я пасылаю вас галоўным чынам на іхныя пошукі, і мая воля такая, каб вы накіраваліся да гэтых астравоў».

Флятылія Магелана складалася з наступных караблёў: «Трынідад» водазьмяшчэньнем 110 тонаў пад кіраўніцтвам адмірала Магелана; «Сан-Антоніё», 120 тонаў — капітанам быў інспэктар флёту Хуан дэ Картахена; «Кансэпцыён», 90 тонаў — капітан Гаспар дэ Кесада; «Вікторыя», 85 тонаў — капітан, скарбнік флёту Люіс дэ Мэндоса й «Сант’яга», 75 тонаў — капітан Жуан Сэрану. Экіпаж ўсіх гэтых судоў складаў 237 чалавек.

Каб пасьпяхова весьці ў адкрытым акіяне такую флятылію, Магеланам была распрацавана спэцыяльная мова сьветлавых сыгналаў. Капітан-генэрал «патрабаваў няўхільнага выкананьня правілаў аб сыгналах і вахтах усімі караблямі, каб гэтым забясьпечыць найбольш спрыяльныя ўмовы для плаваньня». Улічваючы неабходнасьць вельмі доўгага аўтаномнага плаваньня ўдалечыні ад цывілізацыі, флятылія, была забясьпечана ўсім неабходным. У якасьці правізіі былі ўзятыя на борт сухары, віно, аліўкавы алей, воцат, салёная рыба, вяленая сьвініна, фасоля й бабы, мука, сыр, мёд, міндаль, анчоўсы, разынкі, чарнасьліў, цукар, айвовае варэньне, капэрсы, гарчыца, ялавічына й рыс зь разьлікам на многія месяцы маршруту. На выпадак вельмі верагодных узброеных сутыкненьняў матросы былі цудоўна ўзброеныя, а на караблях было разьмешчана ў агульнай колькасьці шэсьцьдзясят гармат.

У якасьці перакладчыка Магелан ўзяў свайго раба-малайца Энрыке; веданьнем жа тубыльных моваў Бразыліі валодалі некалькі афіцэраў флятыліі, у тым ліку суайчыньнікі Магелана Жуан Сэрану й Жуан Карвалью.

Пачатак экспэдыцыі

20 верасьня 1519 году флятылія на чале з Магеланам выйшла з порта Санлюкар-дэ-Барамэда ў вусьці ракі Гвадальквівір на пошукі паўднёва-заходняга праліва з Атлянтычнага акіяна у адкрытае ў 1513 годзе канкістадорам Васка Нуньес дэ Бальбоа «Паўднёвае мора».

Праз два месяцы караблі дасягнулі берагоў Бразыліі і накіраваліся на поўдзень уздоўж Амэрыканскага мацерыка. У сакавіку 1520 году яны спыніліся на зімоўку ў бухце Сан-Хуліан. Тут Магелан зь цяжкасьцю здолеў спыніць мяцеж часткі каманды, якая хацела вярнуцца ў Гішпанію.

У верасьні 1520 году экспэдыцыя на чатырох караблях («Сант’яга» пацярпеў крушэньне ў выведцы 22 траўня) выйшла ў акіян і ўзяла курс на поўдзень. У канцы кастрычніка 1520 году яны дасягнулі праліва, якому пасьля было прысвоена імя ягонага першаадкрывальніка — Магеланавы праліў. Пераход па праліву зь незнаёмым фарватэрам быў вельмі цяжкім; акрамя таго, «Сан-Антоніё», які ішоў наперадзе, выйшаўшы з праліва, павярнуў на поўдзень і, абмінуўшы паўднёвы ўскраек Амэрыкі, самавольна вярнуўся ў Гішпанію.

Ціхі акіян

Экспэдыцыя мінула праліў і накіравалася да берагоў Азіі. «Паўднёвае мора» Магеллан назваў Ціхім акіянам, «таму што, — як паведамляе адзін з удзельнікаў, — мы ні разу не патрапілі ні ў які шторм». Больш трох месяцаў працягваўся гэты пераход, за час якога частка экіпажа, моцна пакутвала ад голаду і смагі, некаторыя караблі былі гатовыя распачаць мяцеж.

У гонар Магелана названыя

Магеланавы аблокі
Магеланаў праліў
Падводнае ўзвышша Магелана ў Ціхім акіяне, поруч Маршалавых астравоў
Магелан (касьмічны апарат, 1990)

Вонкавыя спасылкі

Жыцьцё за плаваньне вакол сьвету (рас.)