Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Ізраілі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Дзяржаве Ізраіль складаецца з 9 аб’ектаў (на 2018 рок), што складае 0.8 % ад агульнае колькасьці (1121 на 2020[1]). Усе аб’екты ўключаныя ў сьпіс з культурных крытэраў. Акрамя таго, яшчэ адзін аб’ект — Старое места Ерусаліму — афіцыйна не прызнанае ЮНЭСКО як частка Ізраілю. Старое места Ерусаліму і ягоныя муры з 1982 року знаходзяцца ў сьпісе Сусьветнай спадчыны пад пагрозай.

Па стане на 2018 рок яшчэ 18 аб’ектаў на тэрыторыі Ізраілю знаходзяцца ў ліку кандыдатаў на ўключэньне ў сьпіс сусьветнай спадчыны[2]. Дзяржава Ізраіль ратыфікавала Канвэнцыю пра ахову сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны 6 кастрычніка 1999 року[3]. Першыя два аб’екты былі занесеныя ў сьпіс у 2001 року на 25-й сэсіі Камітэту Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО[4].

Сьпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У дадзенай табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Назва Выява Месцазнаходжаньне Час стварэньня Зьвесткі ЮНЭСКО Апісаньне
Масада
(па-габрэйску: מסדה)
Юдэйская пустыня
31°18′58″ пн. ш. 35°21′14″ у. д. / 31.316° пн. ш. 35.354° у. д. / 31.316; 35.354
I стагодзьдзе да н. э. 1040; 2001;
iii, iv, vi
Старажытная крэпасьць, якая знаходзіцца каля ізраільскага места Арад, ля паўднёвага ўзьбярэжжа Мёртвага мора. У 25 годзе да н. э. цар Ірад Вялікі, нашчадак ідумеяў, што прынялі юдаізм, збудаваў сховішча для сябе і сваёй сям’і, значна ўмацаваўшы і дабудаваўшы існую на гэтым месцы крэпасьць хасманэйскага пэрыяду.
Старое места Акі
(па-габрэйску: העיר העתיקה של עכו)
узьбярэжжа Міжземнага мора
32°55′19″ пн. ш. 35°04′12″ у. д. / 32.922° пн. ш. 35.07° у. д. / 32.922; 35.07
1054, XVIII стагодзьдзе 1042; 2001;
ii, iii, v
Першыя згадкі пра Акру датаваныя 1800 р. да н. э. У Бібліі згаданы пад іменем А́ка ў кнізе Судзьдзяў у сувязі з расьсяленьнем калена Ашэра. Сапраўдную вядомасьць Ацы прынесла эпоха крыжовых паходаў. У XVIII стагодзьдзі басьнійскі ўладар Акі Ахмэд Аль-Джазар працягнуў рэстаўрацыю места, збудаваў новыя мячэты на месцы крыжацкіх цэркваў, умацаваў сьцены, узьвёў сабе палац.
Белае Места Тэль-Авіву
(па-габрэйску: העיר הלבנה)
Тэль-Авіў
32°04′41″ пн. ш. 34°46′26″ у. д. / 32.078° пн. ш. 34.774° у. д. / 32.078; 34.774
1930-я — 1950-я 1096; 2003;
ii, iv
Біблійныя курганы Мэгіда (па-габрэйску: תל מגידו), Хацор (па-габрэйску: תל חצור), Бэер-Шэва (па-габрэйску: תל באר שבע) Жалезны век 1108; 2005;
ii, iii, iv, vi
Тэлі (курганы) характэрныя для краінаў Бліжняга Ўсходу. На іхнім месцы існавалі месты, неаднакроць згаданыя ў Бібліі (Танаху).
«Кадзільны шлях»
(па-габрэйску: דרך הבשמים)
пустыня Нэгэў III стагодзьдзе да н. э.II стагодзьдзе да н. э. 1107; 2005;
iii, v
Чатыры старажытныя набатэйскія месты — Галуца, Мамшыт, Аўдат і Шыўта, разам з вакольнымі цьвердзямі і сельскагаспадарчымі відарысамі, разьмешчаныя ўздоўж шляху, па якім перавозілі да Міжземнага мора ладан і спэцыі.
Сьвятыя мясьціны бахаістаў у Хайфе і Заходняй Галілеі
(па-габрэйску: המקומות קדושים לבהאים בחיפה ובגליל המערבי)
Хайфа і Ака XX стагодзьдзе 1220; 2008;
iii, vi
Адміністрацыйны цэнтар і сьвятыя месцы веры бахаі. У Хайфе разьмешчаныя Сусьветны дом справядлівасьці, тэрасныя сады і храм Баба.
За два кілямэтры на поўнач ад Акі разьмешчаны парк, у цэнтры якога — маленькая хатка, унутры якой разьмешчаная магіла Бахаулы — заснавальніка бахайскай рэлігіі.
Помнікі эвалюцыі чалавецтва
(па-габрэйску: נחל מערות)
гара Кармэль Дагістарычная эпоха 1393; 2012;
iii, v
Археалягічныя раскопкі дагістарычных чалавечых культур (сучаснага чалавека і неандэртальскай) у пячорах Табун, Джамаль, эль-Вад і Схуль.
Пячоры Марэшы і Бэт-Гурвіну ў Юдэйскай даліне як мікракосм зямлі пячораў Паўднёвая акруга 1370; 2014;
v
Каля 3500 падземных пячораў пад колішнімі местамі Марэшай і Бэн-Гурвінам. Пячоры былі выразаныя дзеля выкарыстаньня як цыстэрны, лазьні, галубятні, стайні, храмы, сховішчы ці месцы пахаваньняў.
Нэкропаль Бэйт Шэарыму: помнік жыдоўскага адраджэньня Хайфская акруга I стагодзьдзе да н. э. 1471; 2015; ii, iii Нэкропаліс складаецца з катакомбаў, дзе хавалі жыдоў пасьля здушэньня другога паўстаньня супраць Рымскай імпэрыі. Катакомбы — помнік мастацтва з надпісамі па-грэцку, арамэйску, пальмірску і на іўрыце.

Ерусалім[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ерусалім мае асаблівы статус як месца разьмяшчэньня сьвятыняў юдаізму, хрысьціянства і ісламу. Як Ізраіль, так і Палестынская аўтаномія афіцыйна лічаць яго сваёй сталіцай, не прызнаючы такога права за іншым бокам. Ізраільскі сувэрэнітэт над усходняй часткаю места афіцыйна ня быў прызнаны ААН, ЮНЭСКО і значнай часткаю міжнароднае супольнасьці. У Ерусаліме знаходзяцца Кнэсэт і ўсе дзяржаўныя і ўрадавыя ўстановы Ізраілю. Органы ж улады Палестынскай аўтаноміі ніколі ў ім не разьмяшчаліся.

Ерусалім як аб’ект сусьветнае спадчыны быў прапанаваны Ярданіяй.

Назва Выява Месцазнаходжаньне Час стварэньня Зьвесткі ЮНЭСКО Апісаньне
Старое места і сьцены Ерусаліму
(па-габрэйску: העיר העתיקה בירושלים וחומותיה)
Ерусалім Больш за 4000 гадоў таму 148; 1981;
ii, iii, vi
Ерусалім зьяўляецца калыскаю трох рэлігій — юдаізму, хрысьціянства і ісламу. Тут разьмешчаныя сьвятыні гэтых рэлігій — Сьцяна плачу (Заходняя сьцяна Ерусалімскага храму), Храм Труны Гасподняй, мячэты Амара і Аль-Акса. Агулам налічваецца 220 гістарычных манумэнтаў і збудаваньняў.

Кандыдаты ў сьпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У дадзеным сьпісе зьмешчаныя аб’екты, прапанаваныя ўрадам Ізраілю ў якасьці кандыдатаў на ўлучэньне ў сьпіс Сусьветнай спадчыны. У табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс кандыдатаў.

Назва Выява Месцазнаходжаньне Час стварэньня Зьвесткі ЮНЭСКО Апісаньне
Трохаркавая брама Дану і вытокі Ярдану Паўночная акруга 1469; 2000;
iv, vi, vii, x
Трохаркавая брама ў старажытным месьце Дан і вытокі Ярдану
Старажытныя сынагогі ў Галілеі Паўночная акруга Ад рымскага пэрыяду 1470; 2000;
iii, vi
Сынагогі Мэрон, Гуш-Халаў, Наварын, Бар-Ам, Бэйт-Альфа, Каразім і Капэрнаум
Галілейскія падарожжы Ісуса і апосталаў Паўночная акруга I стагодзьдзе 1471; 2000;
iii, vi
Улучае такія месцы, як Назарэт, Тыбэрыя, Кафр-Кана і Капэрнаўм
Галілейскае мора і старажытныя месцы Паўночная акруга 1473; 2000;
зьмяшаныя
Галілейскае мора — адно з найніжэйшых мясьцін на Зямлі (210 м ніжэй за ўзровень мора). Плошча возера складае 168 км², а пэрымэтр — 55 км. Старажытныя месты, разьмешчаныя ў гэтым раёне — Тыбэрыя, Хамат-Гадэр, Каразім, Курсі, Капэрнаўм і Табгха.
Палац Харват Міньнім Паўночная акруга 705—715 1474; 2000;
iv
Хірбат аль-Мінья быў збудаваны як арабскі палацавы комплекс падчас кіраваньня амеядзкага каліфа аль-Валіда I. Раскапаны ў 1932 року.
Арбэль (Арбэль, Набі Шуайб, Рогі Хатына) Паўночная акруга часы Першага храму 1475; 2000;
зьмяшаныя
Старажытнае паселішча Бэйт Арбэль згаданае ў Бібліі ў пэрыяд Першага храму. Вядомае таксама ўнікальнымі ўмацаванымі пячорамі. Побач знаходзіцца месца пахаваньня Ётра, цесьця Майсеева, месца пілігрымак. Яшчэ адно значнае месца — г.зв. «Рогі Хіціма» — месца вялікай бітвы між арабамі і крыжакамі ў 1187 року, якое атрымала назву з-за двух гораў, разьмешчаных па бакі даліны Хіцім.
Дэганія і Нахаляль паўночны Ізраіль 1910 і 1921 адпаведна 1478; 2000;
v, vi
Дэганія Алеф — першы кібуц, заснаваны жыдоўскімі сіяністамі ў Палестыне. У 1921 року частка жыхароў кібуцу заснавалі першае паселішча з новай формай уласнасьці — машаў Нахаляль. Правобразам ідэяў, увасобленых у паселішчах, стаў твор Томаса Мора «Ўтопія» (1516).
Бэт Шэан Паўночная акруга VIV стагодзьдзе да н. э. 1479; 2000;
ii, iv, v, vi
Бэт Шэан — адзінае места з Дэкаполісу, разьмешчанае на захад ад Ярдану, адно з найстарэйшых на Блізкім Усходзе, на скрыжаваньні дарог да Ўрадлівага паўмесяцу.
Кесарыя узьбярэжжа Міжземнага мора 2513 да н. э. 1480; 2000;
ii, iv, v, vi
Збудаваная як партовае места царом Юдэі Ірадам, які назваў яе ў гонар свайго патрона цэзара Актавіяна Аўгуста. Пасьля разбурэньня Ерусаліму Кесарыя стала самым значным горадам краіны. Умацаваная сьценамі ў VI, IX і XIII стагодзьдзях.
Белы мячэт у Рамле Рамла 720; 1268 1482; 2000;
ii, iv
Збудаваны ў 715—720 роках мячэт быў разбураны землятрусам у 1034. Па сканчэньні крыжацкай акупацыі ён быў перабудаваны, пасьля яшчэ раз у XIV стагодзьдзі пасьля чарговага землятрусу. Захаваўся толькі мінарэт.
Ерусалім (пашырэньне) Больш за 4000 гадоў таму 1483; 2000;
i, ii, iii, iv, v, vi
Прапанаванае Ізраілем пашырэньне да ўжо існуючага аб’екту «Старое места і сьцены Ерусаліму». У 2001 року прыняцьце рашэньня па гэтым аб’екце было прыпыненае да высьвятленьня статусу Ерусаліму паводле міжнароднага права, або да тае пары, калі абодва бакі (Ізраіль і Палестынская аўтаномія) пададуць супольную заяўку.
Гара Карком пустыня Нэгэў верхні палеаліт 1488; 2000;
iii, v
Падчас раскопак на гары быў выяўлены буйны культавы помнік са шматлікімі алтарамі, кромлехамі, менгірамі і больш за 40 000 наскальных малюнкаў. Некаторыя дасьледнікі высунулі вэрсію, што Карком (араб. Джабаль-Ідэйд‎) — біблійная гара Сынай.
Даліна Тымна пустыня Араба, на поўнач ад Акабскай затокі 1489; 2000;
зьмяшаныя
Тымна здаўна была месцам здабычы мінэралаў і выплаўкі руды. Тут знаходзяцца паклады меднай руды, малахіту, халькацыту з дамешкамі азурыту, купрыту і паратакаміту. У ніжэйшым слоі, недасяжным для антычнае цывілізацыі, выяўленыя руды хрызакольнай групы.

Уражваюць геалягічныя формы тутэйшых скалаў (Саламонавы слупы, скала-грыб, шматлікія аркі) і пясок — ён можа быць чырвоны, жоўты, аранжавы, шэры, цёмна-карычневы, чорны і нават сьветла-зялёны ці сіні побач зь меднымі пакладамі.

Крыжацкія цьвердзі Арсуф, Атліт, Бэльвуар, Манфор XII—XV стагодзьдзі 1491; 2000;
iv, v, vi
Цьвердзі былі цэнтрамі ўлады і адміністрацыі крыжакоў, яскравымі прыкладамі пасяленьняў тае эпохі, прыкладамі эўрапейскай архітэктуры на Ўсходзе. Кожная зь іх рэпрэзэнтуе розныя рыцарскія ордэны — тэўтонаў, гаспітальераў, тампліераў.
Махтэшым пустыня Нэгэў 1486; 2001;
зьмяшаныя
У непаўторным геалягічным ляндшафце пустыні Нэгэў прысутнічаюць пяць далінаў, абмежаваных крутымі вапняковымі і даламітавымі схіламі, якія зьнізу завяршаюцца крохкім пескавіком. Гэта так званыя «эразійныя кратэры», якія вядомыя ва ўсім сьвеце паводле габрэйскага тэрміну «махтэш» (мн. «махтэшым»). Найвялікшы зь іх — Рамон — мае даўжыню 38 км, шырыню 6 км і глыбіню 450 м.
Вялікая рыфтавая даліна Даліна Хула 1886; 2004;
зьмяшаныя
Даліна Хула служыць прыстанкам для птушак падчас пералётаў між Афрыкай, Эўропай і Азіяй. Шторок празь яе пралятаюць каля 500 мільёнаў птушак. У 1950 балоты былі асушаныя з мэтай барацьбы з малярыяй. У пачатку 1990-х частка даліны ізноў наводненая дзеля аднаўленьня экасыстэмы.
Ліфта (Мэй Нафтаах) — традыцыйная горная вёска Ерусалімская акруга 6061; 2015;
ii, iii, v
Закінутая палестынская вёска з арыгінальнымі пабудовамі, ляском, сельскагаспадарчымі надзеламі. Захаваліся археалягічныя заклады ранейшых пэрыядаў.
Эйн Карэм, вёска і ейны культурны ляндшафт Ерусалімская акруга 6062; 6062;
ii, iii, v, vi
Старадаўняя горная вёска, дзе здабывалі камень на пабудову Другога Храму. У хрысьціянстве вядомая як месца сустрэчы цяжарных маці Ісуса Хрыста і Яна Хрысьціцеля.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ World Heritage List (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана доступу 21 ліпеня 2018 г.
  2. ^ Tentative Lists (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана 21 ліпеня 2018 г.
  3. ^ The States Parties — Israel (анг.). UNESCO World Heritage Centre. Праверана 16 кастрычніка 2012 г.
  4. ^ World Heritage Committee Inscribes 31 New Sites on the World Heritage List (анг.). UNESCO World Heritage Centre (13 сьнежня 2001). Праверана 16 кастрычніка 2012 г.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]