Сафія Кімантайце-Чурлёнене

Сафія Кімантайце-Чурлёнене
Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė
Кімантайце-Чурлёнене ў 1911 годзе
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася	13 сакавіка 1886(1886-03-13) Янішкі, Летува
Памерла	1 сьнежня 1958(1958-12-01) (72 гады) Коўна, Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, СССР
Пахаваная	Пятрашунскія могілкі[d]
Муж	Мікалоюс Канстанцінас Чурлёніс
Дзеці	Данута Кімантайце-Чурлёнене[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	журналістка, паэтка, пісьменьніца
Гады творчасьці	1905—1956
Жанр	п’еса, апавяданьне, верш, артыкул
Мова	летувіская мова
Дэбют	1905
Значныя творы	Komedijėlės (1918), Šventmarė (1937)
Узнагароды
Сафія Кімантайце-Чурлёнене ў Вікісховішчы

Сафíя Кіманта́йце-Чурлёнене (па-летувіску: Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė; 13 сакавіка 1886, Янішкі, Летува, Расейскай імпэрыя ― 1 сьнежня 1958, Коўна, Летувіская ССР) ― летувіская пісьменьніца, паэтка, драматургіня, літаратурная крытыца, перакладніца і грамадзкая дзяячка.

Жыцьцяпіс

Нарадзілася 13 сакавіка 1886 году ў безьзямельнай шляхецкай сям’і Леонаса Кімантаса і Эльжбеты Ярулайціце — ейным бацькам — было цяжка матэрыяльна, таму прыйшлося пераехаць у Кулі да брата маці, ксяндза Вінцэнтаса Ярулайціса.

У 1898 годзе ў Кулях Сафія пазнаёмілася зь сьвятаром Юозасам Тумасам-Вайжгантасам, які стаў ейным першым настаўнікам летувіскай мовы (да таго часу яна ўмела чытаць і пісаць толькі па-польску і крыху па-расейску). Пазьней Сафія Кімантайце навучалася ў Паланскай пачатковай жаночай школе, затым у Санкт-Пецярбургу ў Кацярынінскай гімназіі.

У 1904 годзе скончыла гімназію ў Рызе. У 1904—1907 гадах вывучала мэдыцыну ў Ягелонскім унівэрсытэце ў Кракаве (на той час Аўстра-Вугоршчына), пазьней — філязофію і літаратуру.

Пісьменьніца пазнаёмілася з Мікалоюсам Чурлёнісам на адкрыцьці першай летувіскай мастацкай выставы ў Вільні. Пасябраваўшы, Сафія пачала навучаць кампазітара і мастака летувіскай мове, менавіта зь ёй асацыюецца летуанізацыя М. Чурлёніса. У 1909 годзе выйшла замуж за Мікалоюса Чурлёніса. Пасьля сьмерці мужа у 1911 годзе разам з дачкой Данутай пераехала ў Коўну, дзе на прафэсійных курсах вывучала летувіскую мову.

Сафія Кімантайце была актыўнай удзельніцай грамадзкага жаночага руху — у дваццаць адзін год яна ўдзельнічала ў першым кангрэсе летувіскіх жанчынаў у Коўне, на якім выступіла з дакладам.

Падчас Першай сусьветнай вайны жыла ва ўнутранай Расеі, у Варонежы, дзе працавала настаўніцай у мясцовай летувіскай гімназіі.

На пачатку 1920-х вярнулася ў незалежную Летуву. У 1925—1938 гадах выкладала летувіскую мову і мэтодыку выкладаньня на катэдры гуманітарных навук Унівэрсытэту імя Вітаўта Вялікага ў Коўне. З 1933 па 1934 год рэдагавала газэту «Gimtoji kalba» (Родная мова). Займалася міжнароднай дзейнасьцю: у 1929—1937 гадах была чаліцай летувіскай дэлегацыі ў Лізе Нацыяў, таксама займалася грамадзкімі праектамі.

Пасьля акупацыі Летувы савецкімі войскамі ў 1940 годзе засталася ў Коўне.

Падчас нямецкай акупацыі С. Кімантайце-Чюрлёнене і ейная дачка Данута ратавалі габрэяў — хавалі іх дома і дапамаглі атрымаць дакумэнты. У 1991 годзе была пасьмяротна ўзнагароджаная мэдалём Памяці Праведнікаў народаў сьвету за выратаваньне габрэяў.

Памерла ў 1956 годзе. Пахаваная на Пятрашунскіх могілках у Коўне.

Творчасьць

Творы пачалі друкаваць у 1905 годзе. Пісала вершы, фальклёрныя паэмы, драматычныя творы, апавяданьні, аповесьці, артыкулы, этуды і рэцэнзіі па літаратуразнаўстве і гісторыі літаратуры. Пазьней апублікавала ўспаміны, пераклады твораў замежных пісьменьнікаў: Жана-Батыста Мальера, Гюстава Флябэра. Рэдагавала пераклад «Іліяды» Гамэра.

«Чурлёненевы суботы»

З 1926 г. у доме пісьменьніцы праходзілі суботы ў Сафіі Чурлёнене — «Чурлёненевы суботы», сустрэчы мовазнаўцаў і перакладнікаў. Галоўнай мэтай сустрэчаў было абмеркаваньне і паляпшэньне перакладаў. Ініцыятарамі гэтых сустрэчаў былі Юргіс Талмантас і сама Сафія Чюрлёнене. Пазьней да іх далучыліся Вінцас Мікалайціс-Пуцінас, Мікалас Вайткус, Саламея Нерыс, Ванда і Баліс Сруогі, Віктарас Камантаўскас, Казіс Бізаўскас, Антанас Саліс і іншыя.

Сама Сафія Кімантайце-Чурлёнене часта чытала свае пераклады. Калі ў перакладнікаў не хапала летувіскага слова, яны замест гэтага стварылі новыя словы. Аднак самым вялікім плёнам суботніх сустрэчаў стала зьяўленне газэты «Gimtoji kalba» (Родная мова). Выданьне хутка набыло папулярнасьць і было перададзена толькі што створанаму Таварыству летувіскай мовы, якое выдавала газэту «Sakalo bendrovė».

Творы

• Lietuvoje, kritikos knyga. — Vilnius, 1910.
• Kas ir kaip skaityti, skaitymo vadovėlis. — Vilnius, 1911.
• Iš mūsų literatūros, literatūros kritikos straipsnių rinkinys. — Kaunas, 1913.
• Pinigėliai, pjesė, Kaunas, 1918.
• Vaikų teatras. — Vilnius, 1918.
• Komedijėlės: Cyp… cyp… cyp… Miau… miau… miau… .Grybų barnis. Barbutė piemenėlė. — S. l., 1918.
• Lietuvių literatūros istorijos konspektas. — Voronežas, 1918.
• Kalinys: (tikras Lietuvos istorijos atsitikimas: skiriamas jaunuomenei vaidinti). — Vilnius, 1919.
• Komedijos. — Vilniuje = Kaune, 1920.
• Laiškai kareiviui. — Kaunas, 1920.
• Dolpelis ministerijoje tarnauja: monologas ir laiškai. — Tilžė, 1920.
• Kalėjime: sketch with violin and chimes/ Pilka — Vanagaitis. Knygnešys: monologue. — Camden, 1920.
• Aušros sūnūs, pjesė. — Kaunas, 1923 m., pastatyta 1926.
• Dvylika brolių juodvarniais laksčiusių, pjesė, 1932 m., — Kaunas, 1945.
• Šventmarė, apysaka, 1937 m., — Vilnius, 1969.
• Giria žalioji, poema.
• Vaiva, poema.
• Mūsų jauja, poemaю
• Rinktiniai raštai. — Vilnius, 1956.
• Žemaitiška poema: ištraukos: [plokštelė]. — Ryga, 1980.
• Raštai: penki tomai. — Vilnius, 1986—1988.
• Tie metai: 3 veiksmų ir epilogo tragedijos kronika. — [Kaunas], 1992.
• Giria žalioji: penkių giesmių poema. — Vilnius, 1997.
• Pasijuokime kartu su Stefa Navardaitiene: [albumas]. — Kaunas, 1997.
• Vilniaus skrajojamas teatras «Vaidila»/ Lietuvos teatro, muzikos ir kino muziejus, Lietuvos teatro istorijos ir tradicijų draugija. — Vilnius, 2001.