Сафія Кімантайце-Чурлёнене

Сафія Кімантайце-Чурлёнене
Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася	13 сакавіка 1886(1886-03-13) Янішкі, Летува
Памерла	1 сьнежня 1958(1958-12-01) (72 гады) Коўна, Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, СССР
Пахаваная	Пятрашунскія могілкі[d]
Муж	Мікалоюс Канстанцінас Чурлёніс
Дзеці	Данута Кімантайце-Чурлёнене[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	журналістка, паэтка, пісьменьніца
Гады творчасьці	1905—1956
Жанр	п’еса, апавяданьне, верш, артыкул
Мова	летувіская мова
Дэбют	1905
Значныя творы	Komedijėlės (1918), Šventmarė (1937)
Узнагароды	Праведнік народаў сьвету (11 лютага 1991)
Сафія Кімантайце-Чурлёнене ў Вікісховішчы

Сафíя Кіманта́йце-Чурлёнене (па-летувіску: Sofija Kymantaitė-Čiurlionienė; 13 сакавіка 1886, Янішкі, Летува, Расейскай імпэрыя ― 1 сьнежня 1958, Коўна, Летувіская ССР) ― летувіская пісьменьніца, паэтка, драматургіня, літаратурная крытыца, перакладніца і грамадзкая дзяячка.

Жыцьцяпіс

Нарадзілася 13 сакавіка 1886 году ў безьзямельнай шляхецкай сям’і Леонаса Кімантаса і Эльжбеты Ярулайціце — ейным бацькам — было цяжка матэрыяльна, таму прыйшлося пераехаць у Кулі да брата маці, ксяндза Вінцэнтаса Ярулайціса.

У 1898 годзе ў Кулях Сафія пазнаёмілася зь сьвятаром Юозасам Тумасам-Вайжгантасам, які стаў ейным першым настаўнікам летувіскай мовы (да таго часу яна ўмела чытаць і пісаць толькі па-польску і крыху па-расейску). Пазьней Сафія Кімантайце навучалася ў Паланскай пачатковай жаночай школе, затым у Санкт-Пецярбургу ў Кацярынінскай гімназіі.

У 1904 годзе скончыла гімназію ў Рызе. У 1904—1907 гадах вывучала мэдыцыну ў Ягелонскім унівэрсытэце ў Кракаве (на той час Аўстра-Вугоршчына), пазьней — філязофію і літаратуру.

Пісьменьніца пазнаёмілася з Мікалоюсам Чурлёнісам на адкрыцьці першай летувіскай мастацкай выставы ў Вільні. Пасябраваўшы, Сафія пачала навучаць кампазітара і мастака летувіскай мове, менавіта зь ёй асацыюецца летуанізацыя М. Чурлёніса. У 1909 годзе выйшла замуж за Мікалоюса Чурлёніса. Пасьля сьмерці мужа у 1911 годзе разам з дачкой Данутай пераехала ў Коўну, дзе на прафэсійных курсах вывучала летувіскую мову.

Сафія Кімантайце была актыўнай удзельніцай грамадзкага жаночага руху — у дваццаць адзін год яна ўдзельнічала ў першым кангрэсе летувіскіх жанчынаў у Коўне, на якім выступіла з дакладам.

Падчас Першай сусьветнай вайны жыла ва ўнутранай Расеі, у Варонежы, дзе працавала настаўніцай у мясцовай летувіскай гімназіі.

На пачатку 1920-х вярнулася ў незалежную Летуву. У 1925—1938 гадах выкладала летувіскую мову і мэтодыку выкладаньня на катэдры гуманітарных навук Унівэрсытэту імя Вітаўта Вялікага ў Коўне. З 1933 па 1934 год рэдагавала газэту «Gimtoji kalba» (Родная мова). Займалася міжнароднай дзейнасьцю: у 1929—1937 гадах была чаліцай летувіскай дэлегацыі ў Лізе Нацыяў, таксама займалася грамадзкімі праектамі.

Пасьля акупацыі Летувы савецкімі войскамі ў 1940 годзе засталася ў Коўне.

Падчас нямецкай акупацыі С. Кімантайце-Чюрлёнене і ейная дачка Данута ратавалі габрэяў — хавалі іх дома і дапамаглі атрымаць дакумэнты. У 1991 годзе была пасьмяротна ўзнагароджаная мэдалём Памяці Праведнікаў народаў сьвету за выратаваньне габрэяў.

Памерла ў 1956 годзе. Пахаваная на Пятрашунскіх могілках у Коўне.

Творчасьць

Творы пачалі друкаваць у 1905 годзе. Пісала вершы, фальклёрныя паэмы, драматычныя творы, апавяданьні, аповесьці, артыкулы, этуды і рэцэнзіі па літаратуразнаўстве і гісторыі літаратуры. Пазьней апублікавала ўспаміны, пераклады твораў замежных пісьменьнікаў: Жана-Батыста Мальера, Гюстава Флябэра. Рэдагавала пераклад «Іліяды» Гамэра.

«Чурлёненевы суботы»

З 1926 г. у доме пісьменьніцы праходзілі суботы ў Сафіі Чурлёнене — «Чурлёненевы суботы», сустрэчы мовазнаўцаў і перакладнікаў. Галоўнай мэтай сустрэчаў было абмеркаваньне і паляпшэньне перакладаў. Ініцыятарамі гэтых сустрэчаў былі Юргіс Талмантас і сама Сафія Чюрлёнене. Пазьней да іх далучыліся Вінцас Мікалайціс-Пуцінас, Мікалас Вайткус, Саламея Нерыс, Ванда і Баліс Сруогі, Віктарас Камантаўскас, Казіс Бізаўскас, Антанас Саліс і іншыя.

Сама Сафія Кімантайце-Чурлёнене часта чытала свае пераклады. Калі ў перакладнікаў не хапала летувіскага слова, яны замест гэтага стварылі новыя словы. Аднак самым вялікім плёнам суботніх сустрэчаў стала зьяўленне газэты «Gimtoji kalba» (Родная мова). Выданьне хутка набыло папулярнасьць і было перададзена толькі што створанаму Таварыству летувіскай мовы, якое выдавала газэту «Sakalo bendrovė».

Творы

• Lietuvoje, kritikos knyga. — Vilnius, 1910.
• Kas ir kaip skaityti, skaitymo vadovėlis. — Vilnius, 1911.
• Iš mūsų literatūros, literatūros kritikos straipsnių rinkinys. — Kaunas, 1913.
• Pinigėliai, pjesė, Kaunas, 1918.
• Vaikų teatras. — Vilnius, 1918.
• Komedijėlės: Cyp… cyp… cyp… Miau… miau… miau… .Grybų barnis. Barbutė piemenėlė. — S. l., 1918.
• Lietuvių literatūros istorijos konspektas. — Voronežas, 1918.
• Kalinys: (tikras Lietuvos istorijos atsitikimas: skiriamas jaunuomenei vaidinti). — Vilnius, 1919.
• Komedijos. — Vilniuje = Kaune, 1920.
• Laiškai kareiviui. — Kaunas, 1920.
• Dolpelis ministerijoje tarnauja: monologas ir laiškai. — Tilžė, 1920.
• Kalėjime: sketch with violin and chimes/ Pilka — Vanagaitis. Knygnešys: monologue. — Camden, 1920.
• Aušros sūnūs, pjesė. — Kaunas, 1923 m., pastatyta 1926.
• Dvylika brolių juodvarniais laksčiusių, pjesė, 1932 m., — Kaunas, 1945.
• Šventmarė, apysaka, 1937 m., — Vilnius, 1969.
• Giria žalioji, poema.
• Vaiva, poema.
• Mūsų jauja, poemaю
• Rinktiniai raštai. — Vilnius, 1956.
• Žemaitiška poema: ištraukos: [plokštelė]. — Ryga, 1980.
• Raštai: penki tomai. — Vilnius, 1986—1988.
• Tie metai: 3 veiksmų ir epilogo tragedijos kronika. — [Kaunas], 1992.
• Giria žalioji: penkių giesmių poema. — Vilnius, 1997.
• Pasijuokime kartu su Stefa Navardaitiene: [albumas]. — Kaunas, 1997.
• Vilniaus skrajojamas teatras «Vaidila»/ Lietuvos teatro, muzikos ir kino muziejus, Lietuvos teatro istorijos ir tradicijų draugija. — Vilnius, 2001.