Гісторыя Новай Мышы

Новая Мыш — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны, колішняя сталіца графства. Мясцовай адметнасьцю зьяўляецца захаваньне гістарычнага пляну і традыцыйнай местачковай забудовы вакол старога Рынку з касьцёлам Перамяненьня Пана (1825) і царквой Сьвятога Спаса (1859).

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мыш упамінаецца ў 1-й палове XV ст. як сяло ў Наваградзкім павеце. У 1563 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў мясьціну за вайсковыя заслугі Яну Хадкевічу. Пад 1566 годам паселішча значыцца ў дакумэнтах як мястэчка.

У XVI—XVII стагодзьдзях у Мышы існаваў замак. У XVII ст. у мястэчку (Новая Мыш) дзейнічалі касьцёл і школа, у двары (Старая Мыш) існаваў кляштар езуітаў. У 2-й чвэрці XVII ст. мясьціна перайшла ў валоданьне Сяняўскіх, потым — Юдзіцкіх.

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) замак і мястэчка зруйнавалі маскоўскія войскі. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару^[1]:

У горадзе Мышы літоўскіх людзей усіх забілі, якіх засьпелі, і языкоў узялі многіх людзей. І мястэчка Мыш выпалілі і з усім спустошылі дашчэнту.

Арыгінальны тэкст (рас.)

В городе Мыши литовских людей всех побили, которых зостали, и языков взяли многих людей. И городок Мышь выжгли и со всем разорили без остатку.

Па вайне спатрэбілася паўтара стагодзьдзі, каб узнавіць былы патэнцыял Мышы. У 2-й палове XVII ст. кашталян наваградзкі М. Юдзіцкі заснаваў езуіцкі калегіюм. У XVIII ст. уладальнікамі мястэчка і двара былі Несялоўскія і Масальскія. У пачатку XVIII ст. апошнія заснавалі тут шкляную гуту. На 1725 год у мястэчку было больш за 100 двароў, дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі школа, шпіталь, карчма і млын. У 1762 годзе адбыўся вялікі пажар, у якім згарэў палац Сапегаў. У 1784 годзе маёнтак наведваў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Новая Мыш апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Слонімскага павету.

У 1860-я ў мястэчку было 132 двары, царква, касьцёл, габрэйскі малітоўны дом, штотыднёвыя таргі, 1 рэгулярны кірмаш. На 1886 год — 162 двары, працавалі школы (у тым ліку 3 жыдоўскія), цагельня, бровар, вятрак, паравы млын, 21 крама. У Першую сусьветную вайну мястэчка занялі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Новая Мыш абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну^[2]. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Баранавіцкага павету.

У 1939 годзе Новая Мыш увайшла ў склад БССР, дзе стала цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году Новая Мыш знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1957 годзе Навамыскі раён ліквідавалі.

У 1996 годзе ў Новай Мышы ў гонар паэта і фальклярыста Яна Чачота быў усталяваны помнік^[3]. На 1998 год у вёсцы быў 691 двор, на 2000 год — 691.

Галерэя

Мястэчка на старых здымках
Агульны выгляд, 1916 год
Рынак. Касьцёл і царква, да 1919 году
Рынак. Касьцёл і царква, да 1919 году
Касьцёл, каля 1900 году

Царква, каля 1900 году
Касьцёл, 1916 год
Царква, 1916
Царква, 1917 год

Карчма, 1918 год
Вуліца Слонімская, 1915 год
Вуліца Слонімская, 1916 год
Капліца могілкавая, 1914 год

Альтанка, да 1919 году
Лазарэт, 1916 год
Вуліца ад лазарэта ў бок царквы, да 1919 году
Вайсковыя могілкі, 1917 год

Крыніцы

^ «Государев поход» 1655 // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Ляшук В. Я., Снітко Г. М. Літаратурная Берасцейшчына: краязнаўчыя нарысы, партрэты, артыкулы / В. Я. Ляшук, Г. М. Снітко. — Мінск: Литература и Искусство, 2008. — С. 111. — 320 с. — ISBN 978-985-6720-29-4

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.

[1] «Государев поход» 1655 // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

[at-2] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[3] Ляшук В. Я., Снітко Г. М. Літаратурная Берасцейшчына: краязнаўчыя нарысы, партрэты, артыкулы / В. Я. Ляшук, Г. М. Снітко. — Мінск: Литература и Искусство, 2008. — С. 111. — 320 с. — ISBN 978-985-6720-29-4

[1]

[2]

[3]