Гісторыя Новай Мышы

Новая Мыш — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны, колішняя сталіца графства. Мясцовай адметнасьцю зьяўляецца захаваньне гістарычнага пляну і традыцыйнай местачковай забудовы вакол старога Рынку з касьцёлам Перамяненьня Пана (1825) і царквой Сьвятога Спаса (1859).

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мыш упамінаецца ў 1-й палове XV ст. як сяло ў Наваградзкім павеце. У 1563 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў мясьціну за вайсковыя заслугі Яну Хадкевічу. Пад 1566 годам паселішча значыцца ў дакумэнтах як мястэчка.

У XVI—XVII стагодзьдзях у Мышы існаваў замак. У XVII ст. у мястэчку (Новая Мыш) дзейнічалі касьцёл і школа, у двары (Старая Мыш) існаваў кляштар езуітаў. У 2-й чвэрці XVII ст. мясьціна перайшла ў валоданьне Сяняўскіх, потым — Юдзіцкіх.

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) замак і мястэчка зруйнавалі маскоўскія войскі. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару:

У горадзе Мышы літоўскіх людзей усіх забілі, якіх засьпелі, і языкоў узялі многіх людзей. І мястэчка Мыш выпалілі і з усім спустошылі дашчэнту.

Арыгінальны тэкст  (рас.)  

В городе Мыши литовских людей всех побили, которых зостали, и языков взяли многих людей. И городок Мышь выжгли и со всем разорили без остатку.

Па вайне спатрэбілася паўтара стагодзьдзі, каб узнавіць былы патэнцыял Мышы. У 2-й палове XVII ст. кашталян наваградзкі М. Юдзіцкі заснаваў езуіцкі калегіюм. У XVIII ст. уладальнікамі мястэчка і двара былі Несялоўскія і Масальскія. У пачатку XVIII ст. апошнія заснавалі тут шкляную гуту. На 1725 год у мястэчку было больш за 100 двароў, дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі школа, шпіталь, карчма і млын. У 1762 годзе адбыўся вялікі пажар, у якім згарэў палац Сапегаў. У 1784 годзе маёнтак наведваў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Новая Мыш апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Слонімскага павету.

У 1860-я ў мястэчку было 132 двары, царква, касьцёл, габрэйскі малітоўны дом, штотыднёвыя таргі, 1 рэгулярны кірмаш. На 1886 год — 162 двары, працавалі школы (у тым ліку 3 жыдоўскія), цагельня, бровар, вятрак, паравы млын, 21 крама. У Першую сусьветную вайну мястэчка занялі нямецкія войскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Новая Мыш абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Баранавіцкага павету.

У 1939 годзе Новая Мыш увайшла ў склад БССР, дзе стала цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году Новая Мыш знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1957 годзе Навамыскі раён ліквідавалі.

У 1996 годзе ў Новай Мышы ў гонар паэта і фальклярыста Яна Чачота быў усталяваны помнік. На 1998 год у вёсцы быў 691 двор, на 2000 год — 691.

Галерэя

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Агульны выгляд, 1916 год
• 
  Рынак. Касьцёл і царква, да 1919 году
• 
  Рынак. Касьцёл і царква, да 1919 году
• 
  Касьцёл, каля 1900 году

• 
  Царква, каля 1900 году
• 
  Касьцёл, 1916 год
• 
  Царква, 1916
• 
  Царква, 1917 год

• 
  Карчма, 1918 год
• 
  Вуліца Слонімская, 1915 год
• 
  Вуліца Слонімская, 1916 год
• 
  Капліца могілкавая, 1914 год

• 
  Альтанка, да 1919 году
• 
  Лазарэт, 1916 год
• 
  Вуліца ад лазарэта ў бок царквы, да 1919 году
• 
  Вайсковыя могілкі, 1917 год

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.