Вільня (паэма)

Вільня
ווילנע
Яўген Казіміроўскі, Панарама Вільні, 1916 год
Жанр:	паэма
Аўтар:	Мойшэ Кульбак
Мова арыгіналу:	ідыш
Год напісаньня:	1926
Публікацыя:	1926
Пераклад на беларускую:	Беларускі пераклад у томе паэзіі Мойшэ Кульбака
Электронная вэрсія

«Ві́льня» (на ідышы: ווילנע‎) — паэма Мойшэ Кульбака, напісаная ў 1926 годзе. Лічыцца адным з найпрыгажэйшых лірічных апісаньняў Вільні. Паэма складаецца з шасьці вершаў, у якіх апяваецца прыгажосьць і рамантычнасьць шматнацыянальнай Вільні.

Гісторыя паэмы

Паэма была напісана Мойшэ Кульбакам у 1926 годзе, калі паэт жыў у Вільні. Шматлікія дасьледнікі творчасьці Мойшэ Кульбака лічаць віленскі пэрыяд самым пасьпяховым і шчасьлівым. Калі ў 1928 г. Мойшэ Кульбак вырашыў пераехаць у Менск, ґазэта «Vilner Tog» («Віленскі дзень») пісала:

	«Вільня губляе натхнёнага паэта, які апяваў прыроду Літвы, і асабліва Вільні, у чароўных вершах і паэмах. Паэма Кульбака «Вільня» — самы глыбокі й прыгожы твор пра наша места».

Перадумовы ўзьнікненьня твора

Выкарыстоўваючы далікатнае элегічнае шматслоўе, нечаканыя мэтафары, сьмелыя абагульненьні, паэт малюе сьціслую й выразную карціну Вільні. Гэта горад, які глыбока ўкараніўся ў сэрцы габрэяў, пранік у метафізычныя глыбіні іх духу. Гэтае шляхетнае духоўнае места на працягу многіх стагодзьдзяў было цэнтрам талмудычнай навукі, якая вызначала ўсё рэлігійнае жыцьцё габрэяў. Нават найвялікшы знаўца Талмуду ўсіх часоў віленскі гаон(en) — рабін Эліяху ня быў выпадковай зьявай. Ён, нібы сымбаль, сьведчыў аб сіле й моцы габрэйскай культуры, што вырасла тут. Вільня — цэнтар рэлігійнага й сьвецкага габрэйскага жыцьця, калыска новай пісьменнасьці на іўрыце й ідышы, радзіма мадэрных грамадзкіх рухаў габрэяў (тут зарадзіліся сіянізм і бундаўскі рух), навуковыя й адукацыйныя інстытуты, друкарні, бібліятэкі, тэатры, сьвятыні, лякарні, прытулкі, малітвы канглямэрат дамоў і дабрачынных арганізацый. Нягледзячы на ​​тое, што Варшава, Бэрлін і іншыя эўрапэйскія гарады таксама сталі буйнымі цэнтрамі габрэйскага жыцьця, ніякі іншы горад не атрымаў ганаровае імя Ерусалім — толькі Вільня.

Зьмест паэмы

Габрэйскі народ за доўгія гады выгнаньня, поўных гора й пакут, ня мог зьмірыцца з думкай, што яго зямля й сталіца страчаны. Смуткуючы дух стварыў легенду пра іншы Ерусалім, які ня быў разбураны, а перасяліўся на неба й будзе жыць там, пакуль не наступіць гадзіна збавеньня, а потым сыдзе на зямлю. Падобныя містычныя нарацыі прасочваюцца й у паэме Мойшэ Кульбака, дзе адлюстроўваецца другая прарадзіма габрэяў на поўначы — «літоўскі Ерусалім» ці «Паўночны Ерусалім». Гэта дазваляе аўтару апісаць Вільню як псалом, як горад малітваў і мэлёдый, дзе радасьць і сум мяняюцца месцамі, пераплятаюцца, дзе беднасьць набывае іншы, больш высокі, сэнс быцьця. І ў самотным і сонным горадзе, дзе на варце стаіць кабаліст, паўстаюць ключавыя пытаньні экзыстэнцыі чалавека й Быцьця. Жах паэта дасягае вяршыні, калі наведаўшы места анёл не прыносіць ані рашэньня, ані суцяшэньня. У вобразе псаломшчыка паэт падкрэсьлівае моц рэлігійнага ідэалізму, які не зруйнуецца ані галечай, ані пакутамі. Але душа, зьнясіленая ў выгнаньні, часам замыкаецца ў сабе й ужо не заўважае зьнешняй прыгажосьці. І ў той момант становіцца відавочным журботны кантраст паміж цудоўнай віленскай прыродай з ракой Вяльлёй і «празрыстай прыгажосьцю» са сьляпымі вокнамі гета. Нарэшце, аўтар праходзіць у сваіх думках цэлы шлях і зноў паўтарае матыў Вільні, як талісмана. Вільня — гэта адраджэньне й абарона ад усяго злога й паганага, гэта талісман, усталяваны ў Літве, як каштоўны камень у пярсьцёнку. Пасьля гэтага зьнікаюць сумненьні ў душы, зьнікае мяжа, якая адзьдзяляе чалавека ад навакольнага сьвету і апошнім радку вуснамі паэта гучыць: «Я — горад!». У апошнім вершы перад чытачом паўстае вобраз вадавоза, што стаіць на даху старой сынагогі й лічыць зоркі.

Ушаваньне памяці

Пры стварэньні Рамуальдасам Квінтасам(lt) скульптуры «Ваданос», што знаходзіцца на тэрыторыі былога віленскага гета, у Старым Месьце. на перакрыжаваньні Кейданскай (па-летувіску: Kėdainių gatvė) і Лідзкай (па-летувіску: Lydos gatvė) вуліцаў, скульптар натхняўся паэмай Мойшэ Кульбака.

Пераклад

Паэму на беларускую мову пераклаў Сяргей Шупа. У 2022 годзе паэма выйшла ў двухтомніку Мойшэ Кульбака. Першы том быу выдадзены на ідыш, мове арыгіналу; у другі том уключылі лацінскую трансьлітарацыю вершаў ды іх пераклад на беларускую мову Сяргея Шупы.

На летувіскую мову верш пераклаў летувіскі паэт і перакладнік Альфонсас Букантас(lt).

У 2023 годзе летувіскае выдаўніцтва «Žara» выдала паэму на мове арыгіналу — ідышы, а таксама летувіскі, ангельскі, францускі, нямецкі, польскі, расейскі пераклады паэмы.