Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў (Бяроза): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 12:52, 23 чэрвеня 2019

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў
Бярозаўскі картускі кляштар
Краіна	Беларусь
Горад	Бяроза
Каардынаты	52°32′00″ пн. ш. 24°57′34″ у. д. / 52.533333° пн. ш. 24.95944° у. д. / 52.533333; 24.95944Каардынаты: 52°32′00″ пн. ш. 24°57′34″ у. д. / 52.533333° пн. ш. 24.95944° у. д. / 52.533333; 24.95944
Канфэсія	Каталіцкая царква
Архітэктурны стыль	барока
Аўтар праекту	Джавані Батыста Джызлені^[d]
Заснавальнік	Казімер Леў Сапега і Леў Сапега
Дата заснаваньня	XVII ст.
Дата скасаваньня	1864
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў
Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў на Вікісховішчы

Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў — помнік архітэктуры XVII ст. у Бярозе. Знаходзіцца на паўночнай ускраіне горад, на гістарычнай Кляштарнай вуліцы^[a]. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Бярозаўскі кляштар — адзін з трох картускіх кляштараў у Рэчы Паспалітай, нэкропаль чарэйска-ружанскай лініі роду Сапегаў. Галоўная славутасьць Бярозы Картускай, выяўленая на сучасным гарадзкім гербе. Комплекс складаўся з касьцёла, жылых карпусоў, бібліятэкі, шпіталя, аптэкі і шматлікіх гаспадарчых пабудоваў, аточаных замкавым мурам зь вежамі, капліцай і брамай. Побач з кляштарам стаяў палац Сапегаў. У 2-й палове XIX ст. расейскія ўлады зруйнавалі большую частку помніка. Да нашага часу захаваліся рэшткі яго паўднёвай і заходняй частак.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Закладка нарожнага каменя кляштару зь вялікай урачыстасьцю адбылася ў 1648 годзе. На ёй прысутнічалі фундатар Казімер Леў Сапега, біскуп луцкі ксёндз Андрэй Гембінскі і рымскі нунцыюш ксёндз Ян дэ Торэс. Пад будаваньне комплексу абралі месца, дзе калісьці ў пушчы быў знойдзены драўляны крыж з выяваю Ісуса Хрыста. З гэтай прычыны кляштар асьвяцілі ў гонар сьвятога Крыжа. Будаваньне скончылася ў 1689 годзе.

Некаторыя дасьледнікі выказваюць думку, што архітэктарам комплексу быў італьянскі майстар Джаваньні Батыста Джысьлені, які цягам 40 гадоў працаваў у Рэчы Паспалітай, але гэтая тэорыя ня мае дакумэнтальных пацьверджаньняў. Асноўным фундатарам выступіў Казімер Леў Сапега (сын вядомага дзяржаўнага дзеяча Льва Сапегі), які пазьней спачыў у падземнай крыпце кляштарнага касьцёла. Агулам у крыпце захоўваліся парэшткі 15 прадстаўнікоў роду Сапегаў і 42 іншых сьвецкіх асобаў.

У 1661 годзе скончылася будаваньне касьцёла, асьвечанага ў 1666 годзе. Работы з ўпрыгожваньня касьцёла працягваліся да XVIII ст., у выніку ён стаў адным з найпрыгажэйшых у Райнскай правінцыі картускага ордэну, да якога належала Вялікае Княства Літоўскае.

Неўзабаве кляштар стаў уладальнікам вялікай зямельнай маёмасьці. Крыніцамі яго прыбытку былі апэрацыі зь зямлёй, падарункі магнатаў і шляхты ўзамен за права быць пахаванымі ў крыпце касьцёлу. Кляштар займаўся крэдытаваньнем, актыўна ўдзельнічаў у мясцовым гандлі і рамёствах. Ён манапалізаваў у рэгіёне гандаль сольлю, гарэлкай, віном, півам, мёдам і хлебам. Уласнасьцю кляштару былі 2 цагляныя заводы, 2 лесапілкі, скураны завод, 5 млынаў, 8 вінакурняў, 7 корчмаў. Колькасьцю манахаў кляштар быў невялікім (усяго 14—16 манахаў), але меў у валоданьні каля 2,5 тыс. сялянаў.

За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) пад Бярозай ішлі баі паміж швэдзкімі і расейскімі войскамі, кляштар быў разрабаваны.

У XVIII ст. кляштарная бібліятэка налічвала 39 рукапісных кніг, 2314 друкаваных тамоў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793) касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць, аднак колькасьць манахаў скарацілася да 6, улады Расейскай імпэрыі пачалі адбіраць кляштарную маёмасьць. Па закрыцьці картускіх кляштараў у Польшчы Бярозаўскі кляштар застаўся апошнім дзейным кляштарам ордэну на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай. Расейскія ўлады актыўна дамагаліся ліквідацыі кляштару. У 1823 годзе манахаў зьвінавацілі ўва ўдзеле ў паўстаньні Тадэвуша Касьцюшкі (праз 30 гадоў па здушэньні паўстаньня), але не змаглі знайсьці дастаткова пацьверджаньняў.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) улады Расейскай імпэрыі гвалтоўна зачынілі кляштар на падставе таго, што ягоная прыслуга далучылася да аддзелу Ц. Пуслоўскага^[1]. Кляштарную маёмасьць перадалі кадэцкаму корпусу ў Полацку. Бярозу Картускую перайменавалі ў Бярозу-Казённую. Памяшканьні былога кляштару сталі выкарыстоўваць у якасьці кашараў. Кляштарная інфраструктура — батанічны сад і стаў — прыходзілі ў заняпад. Па здушэньні наступнага нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) расейскія ўлады пачалі разьбіраць муры і карпусы кляштару, будаваць зь іх кашары. У гэты ж час практычна цалкам зьнішчылі касьцёл.

Найноўшы час

Расейскія кашары, збудаваны з кляштарнай цэглы

У 1930-я гады ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі ператварылі былыя расейскія кашары ў канцэнтрацыйны лягер для камуністаў, украінскіх нацыяналістаў і ваеннапалонных.

За савецкім часам у мурах кляштару разьмясьцілі вайсковую частку. Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады зруйнавалі дом садоўніка і капліцу.

У пачатку 1990-х гадоў кляштар улучылі ў сьпіс гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі. Існаваў праект аднаўленьня комплексу. У верасьні 2014 году завяршылася аднаўленьне кляштарнай брамы.

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — 3-нэфавая базыліка з трыма гранёнымі апсыдамі і гранёным тамбурам пры ўваходзе. Да сярэдняй апсыды далучалася 8-гранная шмат'ярусная вежа-званіца з купалам-баняй, якая фармавала сылюэт ансамбля. Яна стаяла ўнутры прастакутнага панадворку і мела магутныя сьцены і вузкія вокны-байніцы. Ярусы, прыстасаваныя да гарматаў, зьвязваліся вітымі ўсходамі ў тоўшчы муроў.

Інтэр'ер упрыгожвалі 13 алтароў, аздобленых стукавай лепкай і разьбой па дрэве, паліхромнымі з пазалотай скульптурамі, карцінамі мясцовых і італьянскіх майстроў. Дах быў зь ліставой медзі, падлога — з швэдзкага мармуру.

Кляштар

Карпусы кельляў радавых манахаў, дапаможных і гаспадарчых службаў утваралі замкнёны ўнутраны двор. Другі прастакутны двор утваралі калідоры-галерэі, што злучалі 2-павярховыя карпусы кельляў манахаў-самотнікаў з касьцёлам. Кельлі вылучаліся ў самастойныя жылыя ячэйкі з маленькімі ўнутранымі дворыкамі. Дэкаратыўнае аздабленьне — пілястры, гарызантальныя і вэртыкальныя падзелы, глыбокія нішы, фігурныя франтоны^[2].

Брама

Брама — абарончы будынак з байніцамі. Яна вяла ў двор, прызначаны пад гаспадарчыя патрэбы і абслугоўваньне наведвальнікаў.

Галерэя

Гістарычная графіка

Старая графіка
1660
Эпітафія Паўлу Яну Сапегу, 1680
1743
Касьцёл, 1750
XVIII ст.
Касьцёл, 1837
Касьцёл, 1837
Н. Орда, 1861
Паводле Н. Орды, 1875
Б. Падбельскі, 1861
Б. Падбельскі, 1861
1915

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
Каля 1900
1906
1906

1906
Шпіталь, 1906
Дом садоўніка, 1906
Зруйнаваны касьцёл, 1906
1915
Дом садоўніка, 1915

Дом садоўніка, 1915
Дом садоўніка, 1915

Дом садоўніка, 1915
1925
Дом садоўніка, 1925

Дом садоўніка, 1925
Брама, 1925
Вежа, 1925
Вежа, 1925
Вежа, 1925

Вежа, 1925
Капліца, 1925
Інтэр'ер, 1925
да 1939
да 1939
Капліца, да 1939

Капліца, да 1939

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
Адноўленая брама
Адноўленая брама
Рэшткі касьцёла
Руіны шпіталя
Гаспадарчыя памяшканьні
Вежа
Абарончы мур

Заўвагі

^ Цяперашняя афіцыйная назва — вуліца Пушкіна

Крыніцы

^ Ярашэвіч А. Бярозаўскі кляштар картэзіянцаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. 365.
^ Чартурыя У., Габрусь Т. Бярозаўскі касцёл і кляштар картэзіянцаў // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 101.

Літаратура

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; фатограф А. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2008. — 488 с.: іл. ISBN 978-985-11-0395-5.

Вонкавыя спасылкі

Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў (Бяроза) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Цяперашняя афіцыйная назва — вуліца Пушкіна

[2] Ярашэвіч А. Бярозаўскі кляштар картэзіянцаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. 365.

[3] Чартурыя У., Габрусь Т. Бярозаўскі касцёл і кляштар картэзіянцаў // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 101.

[a]

[1]

[2]

@@ Радок 5: / Радок 5: @@
 |Подпіс выявы             = Бярозаўскі картускі кляштар
 |Краіна                   = Беларусь
-|Назва месцазнаходжаньня  = [[Горад|Места]]
+|Назва месцазнаходжаньня  = [[Горад]]
 |Месцазнаходжаньне        = [[Бяроза (горад)|Бяроза]]
 |Канфэсія                 =
@@ Радок 27: / Радок 27: @@
 |Сайт                     =
 }}
-'''Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў''' — помнік архітэктуры XVII ст. у [[Бяроза (горад)|Бярозе]]. Знаходзіцца на паўночнай ускраіне [[горад|места]], на гістарычнай Кляштарнай вуліцы{{Заўвага|Цяперашняя афіцыйная назва — ''вуліца Пушкіна''}}. Твор архітэктуры [[барока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].
+'''Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў''' — помнік архітэктуры XVII ст. у [[Бяроза (горад)|Бярозе]]. Знаходзіцца на паўночнай ускраіне [[горад]], на гістарычнай Кляштарнай вуліцы{{Заўвага|Цяперашняя афіцыйная назва — ''вуліца Пушкіна''}}. Твор архітэктуры [[барока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].
-Бярозаўскі кляштар — адзін з трох [[картузы|картускіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], нэкропаль чарэйска-ружанскай лініі роду [[Сапегі|Сапегаў]]. Галоўная славутасьць Бярозы Картускай, выяўленая на сучасным [[Герб Бярозы|мескім гербе]]. Комплекс складаўся з касьцёла, жылых карпусоў, бібліятэкі, шпіталя, аптэкі і шматлікіх гаспадарчых пабудоваў, аточаных замкавым мурам зь вежамі, капліцай і брамай. Побач з кляштарам стаяў палац Сапегаў. У 2-й палове XIX ст. [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскія ўлады зруйнавалі большую частку помніка]]. Да нашага часу захаваліся рэшткі яго паўднёвай і заходняй частак.
+Бярозаўскі кляштар — адзін з трох [[картузы|картускіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], нэкропаль чарэйска-ружанскай лініі роду [[Сапегі|Сапегаў]]. Галоўная славутасьць Бярозы Картускай, выяўленая на сучасным [[Герб Бярозы|гарадзкім гербе]]. Комплекс складаўся з касьцёла, жылых карпусоў, бібліятэкі, шпіталя, аптэкі і шматлікіх гаспадарчых пабудоваў, аточаных замкавым мурам зь вежамі, капліцай і брамай. Побач з кляштарам стаяў палац Сапегаў. У 2-й палове XIX ст. [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|расейскія ўлады зруйнавалі большую частку помніка]]. Да нашага часу захаваліся рэшткі яго паўднёвай і заходняй частак.
 == Гісторыя ==