Загрожаная мова: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д W перанёс старонку Уцісканая мова у Загрожаная мова паўзьверх перанакіраваньня: асноўны назоў |
Hondurazian (гутаркі | унёсак) Няма апісаньня зьменаў |
||
| Радок 1: | Радок 1: | ||
'''Загрожаная мова'''<ref>{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алесь Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]]|дата публікацыі=|дата доступу=27 сьнежня 2011}}</ref> (''уцісканая мова''<ref>{{Кніга|аўтар=[[Валентына Пашкевіч]].|частка=|загаловак=[[Ангельска-беларускі слоўнік (2006)|Ангельска-беларускі слоўнік]]|спасылка=|адказны=[[Сяргей Шупа]]||месца=Менск|выдавецтва=[[Зьміцер Колас]]|год=2006|старонкі=335|старонак=1028|isbn=985-6783-15-1|наклад=2000}}</ref>) — [[мова]], што выходзіць з ужытку праз спыненьне выкарыстаньня носьбітамі й перадачы наступнаму [[Пакаленьне|пакаленьню]] ды скарачэньне колькасьці галінаў [[Зносіны|зносінаў]] у ёй |
'''Загрожаная мова'''<ref>{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алесь Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны]]|дата публікацыі=|дата доступу=27 сьнежня 2011}}</ref> (''уцісканая мова''<ref>{{Кніга|аўтар=[[Валентына Пашкевіч]].|частка=|загаловак=[[Ангельска-беларускі слоўнік (2006)|Ангельска-беларускі слоўнік]]|спасылка=|адказны=[[Сяргей Шупа]]||месца=Менск|выдавецтва=[[Зьміцер Колас]]|год=2006|старонкі=335|старонак=1028|isbn=985-6783-15-1|наклад=2000}}</ref>) — [[мова]], што выходзіць з ужытку праз спыненьне выкарыстаньня носьбітамі й перадачы наступнаму [[Пакаленьне|пакаленьню]] ды скарачэньне колькасьці галінаў [[Зносіны|зносінаў]] у ёй. У [[2009]] годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] залічыла да такіх моваў [[Беларуская мова|беларускую]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова]].|загаловак=У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=41469|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=21 жніўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-08-21 156 (26514)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/41463/21gni-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=Газэта «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. |
||
== Азначэньне і вымярэньне пагрозы == |
|||
Выразнага парога для ідэнтыфікацыі мовы як загрожанай няма, але звычайна выкарыстоўваюцца тры асноўныя крытэры: |
|||
# Колькасьць носьбітаў мовы |
|||
# Узрост носьбітаў мовы |
|||
# Узровень валоданьня мовай у наймалодшага пакаленьня сукупна з практыкамі навучаньня і перадачы ведаў ад старэйшых носьбітаў мовы |
|||
Ня гледзячы на тое, што на мове (да прыкладу можна ўзяць некаторыя мовы [[Інданэзія|Інданэзіі]]) могуць размаўляць дзясяткі тысяч людзей, яна ўсё адно можа быць загрожанай, калі дзеці больш не вывучаюць яе, а носьбіты пачынаюць аддаваць перавагу [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай]] ( у дадзеным выпадку [[Інданэзійская мова|інданэзійскай]]) перад сваёй лякальнай мовай. Зь іншага боку, мова, на якой размаўляюць 500 чалавек, можа лічыцца жывой, калі яна зьяўляецца асноўнай мовай супольнасьці і першай (ці адзінай) размоўнай для ўсіх дзяцей у вызначанай супольнасьці. |
|||
Грунтуючыся на практыках успадкоўваньня і перадачы моваў ад старэйшых пакаленьняў малодшым, [[ЮНЭСКА]] вылучае чатыры ўзроўні пагрозы:<ref name="Moseley">{{Кніга |
|||
| аўтар=Moseley, Christopher |
|||
| загаловак=Atlas of the World’s Languages in Danger |
|||
| спасылка=http://www.unesco.org/culture/en/endangeredlanguages/atlas |
|||
| выданьне=3-е выд. |
|||
| месца=Paris |
|||
| выдавецтва=UNESCO Publishing |
|||
| год=2010 |
|||
}}</ref> |
|||
:{| width=90% |
|||
| '''Уразьлівая''': Большасьць дзяцей размаўляе на мове, але яе выкарыстаньне абмежаванае пэўнымі сфэрамі (напрыклад, толькі дома). |
|||
|- |
|||
| '''Дакладна загрожаная''': Дзеці не вывучаюць мову ў сям'і як родную. |
|||
|- |
|||
| '''Сур'ёзна загрожаная''': На мове размаўляюць прадстаўнікі старэйшага пакаленьня: дзядулі і бабулі; і хаця пакаленьне бацькоў разумее мову, яе не ўжываюць для зносін адно з адным і зь дзецьмі. |
|||
|- |
|||
| '''На мяжы зьнікненьня''': Мовай валодаюць толькі прадстаўнікі старэйшага пакаленьня, але размаўляюць на ёй параўнальна рэдка альбо ўжываюць толькі некаторыя фразы. |
|||
|} |
|||
== Захады да адновы == |
|||
Вылучаюць два пасьлядоўныя захады да адновы ўстойлівага разьвіцьця мовы: [[Дакумэнтаваньне мовы|дакумэнтаваньне]] і [[Адраджэньне мовы|адраджэньне]]. |
|||
== Крыніцы == |
== Крыніцы == |
||
Вэрсія ад 18:28, 5 чэрвеня 2014
Загрожаная мова[1] (уцісканая мова[2]) — мова, што выходзіць з ужытку праз спыненьне выкарыстаньня носьбітамі й перадачы наступнаму пакаленьню ды скарачэньне колькасьці галінаў зносінаў у ёй. У 2009 годзе Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры залічыла да такіх моваў беларускую[3][4].
Азначэньне і вымярэньне пагрозы
Выразнага парога для ідэнтыфікацыі мовы як загрожанай няма, але звычайна выкарыстоўваюцца тры асноўныя крытэры:
- Колькасьць носьбітаў мовы
- Узрост носьбітаў мовы
- Узровень валоданьня мовай у наймалодшага пакаленьня сукупна з практыкамі навучаньня і перадачы ведаў ад старэйшых носьбітаў мовы
Ня гледзячы на тое, што на мове (да прыкладу можна ўзяць некаторыя мовы Інданэзіі) могуць размаўляць дзясяткі тысяч людзей, яна ўсё адно можа быць загрожанай, калі дзеці больш не вывучаюць яе, а носьбіты пачынаюць аддаваць перавагу дзяржаўнай ( у дадзеным выпадку інданэзійскай) перад сваёй лякальнай мовай. Зь іншага боку, мова, на якой размаўляюць 500 чалавек, можа лічыцца жывой, калі яна зьяўляецца асноўнай мовай супольнасьці і першай (ці адзінай) размоўнай для ўсіх дзяцей у вызначанай супольнасьці.
Грунтуючыся на практыках успадкоўваньня і перадачы моваў ад старэйшых пакаленьняў малодшым, ЮНЭСКА вылучае чатыры ўзроўні пагрозы:[5]
Уразьлівая: Большасьць дзяцей размаўляе на мове, але яе выкарыстаньне абмежаванае пэўнымі сфэрамі (напрыклад, толькі дома). Дакладна загрожаная: Дзеці не вывучаюць мову ў сям'і як родную. Сур'ёзна загрожаная: На мове размаўляюць прадстаўнікі старэйшага пакаленьня: дзядулі і бабулі; і хаця пакаленьне бацькоў разумее мову, яе не ўжываюць для зносін адно з адным і зь дзецьмі. На мяжы зьнікненьня: Мовай валодаюць толькі прадстаўнікі старэйшага пакаленьня, але размаўляюць на ёй параўнальна рэдка альбо ўжываюць толькі некаторыя фразы.
Захады да адновы
Вылучаюць два пасьлядоўныя захады да адновы ўстойлівага разьвіцьця мовы: дакумэнтаваньне і адраджэньне.
Крыніцы
- ^ Сяргей Запрудзкі, Алена Анісім, Уладзімер Кошчанка, Сяргей Кручкоў, Адам Мальдзіс, Алесь Таболіч, Генадзь Цыхун. Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі // Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны Праверана 27 сьнежня 2011 г.
- ^ Валентына Пашкевіч. Ангельска-беларускі слоўнік / Сяргей Шупа. — Менск: Зьміцер Колас, 2006. — С. 335. — 1028 с. — 2000 ас. — ISBN 985-6783-15-1
- ^ Ілона Іванова. У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы // Зьвязда : газэта. — 21 жніўня 2009. — № 156 (26514). — С. 1. — ISSN 1990-763x.
- ^ Газэта «Салідарнасьць». Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы // Белазар, 23 лютага 2009 г. Праверана 10 красавіка 2013 г.
- ^ Moseley, Christopher Atlas of the World’s Languages in Danger. — 3-е выд.. — Paris: UNESCO Publishing, 2010.
Вонкавыя спасылкі
- Яўген Валошын. Бітва за роднае слова (часткі 1, 2, 3) // Зьвязда : газэта. — 28-30 сьнежня 2010. — ISSN 1990-763x.
 |
Гэта — накід артыкула па лінгвістыцы. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |