Сонца
| Сонца | |
| Зорка | |
 | |
| Тып | жоўты карлік |
|---|---|
| Адлегласьць | 1.496×108 км |
| Бачная зорная велічыня (V) | −26.74[1] |
| Астрамэтрыя | |
| Абсалютная зорная велічыня (V) | 4.83[1] |
| Характарыстыкі | |
| Спэктральная кляса | G2V |
| Фізычныя характарыстыкі | |
| Маса |
(1.98855±0.00025)×1030 кг[1] 333000 × Зямля[1] M☉ |
| Радыюс |
696342±65 км[2] 109 × Зямля[3] R☉ |
| Узрост | ≈4.6 млрд[4][5] гадоў |
| Тэмпэратура |
Цэнтр (мадэль): 1.57×107 K[1] Фотасфэра (эфэктыўная): 5778 K[1] Карона: ≈ 5×106 K |
| Сьвяцільнасьць |
3.846×1026 Вт[1] ≈ 3.75×1028 лм ≈ 98 lm/W эфэктыўна L☉ |
Со́нца (сымбаль: .svg){kind=small}
) — пэрыфэрыйная зорка Галяктыкі спэктральнай клясы G2V. Утрымлівае больш за 99,8% масы Сонечнай сыстэмы, зь іх блізу трох чвэртак прыпадае на іянізаваны вадарод (пратоны) і чвэрць — на гель (дакладней, гэтак званыя α-часьцінкі). Бліжэй да паверхні Сонца прысутнічаюць у нязначнай колькасьці, як сьведчыць спэктральны аналіз, і цяжэйшыя элемэнты (прыкладам, золата).
Крыніца сонечнай энэргіі — шматступенная ядравая рэакцыя сынтэзу вадароду ў гель. Узрост Сонца ацэньваюць у 4,6 млрд гадоў; амаль столькі ж, як лічыцца, Сонца праіснуе яшчэ, пераўтвараючыся паволі ў чырвонага гіганта, пакуль ня ўспыхне звышновай і ня сойдзе з галоўнай пасьлядоўнасьці.
Адлегласьць паміж Сонцам і Зямлёй называецца астранамічнай адзінкай і роўная прыблізна 150 млн км. Гэтую адлегласьць выпушчаныя з паверхні Сонца фатоны пралятаюць прыкладна за восем хвілінаў — параўнуйце з 4,6 сьветлавымі гадамі і болей да іншых найбліжэйшых зорак. Пры гэтым радыюс Сонца — усяго 696 тыс. км, але народжаны ў сэрцы Сонца квант можа вандраваць і тысячу гадоў, пакуль, пасьля шматлікіх паглынаньняў ды перавыпусканьняў рэчывам Сонца, не дасягне паверхні — фатасфэры.
Міжнародны астранамічны сымбаль Сонца — кружок з кропкай усярэдзіне. У архаічнай культуры беларусаў і багата якіх іншых народаў у якасьці сонечнага знака выступалі крыж і кола. У пачатку XVII стагодзьдзя адначасова Галілео Галілеем і Ёганам Фабрыцыюсам былі выяўленыя сонечныя плямы.
Агульныя зьвесткі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сонца належыць да першага тыпу зорнага насельніцтва. Адна з распаўсюджаных тэорыяў узьнікненьня Сонечнай сыстэмы мае на ўвазе, што ейнае фармаваньне было выклікана выбухамі адной або некалькіх звышновых зорак[6]. Гэтае дапушчэньне заснавана, у прыватнасьці, на тым, што ў рэчыве Сонечнай сыстэмы ўтрымліваецца анамальна вялікая доля золата і ўрану, якія маглі бы быць вынікам эндатэрмічных рэакцыяў, выкліканых гэтым выбухам, або ядзернага ператварэньня элемэнтаў шляхам паглынаньня нэўтронаў рэчывам масіўнай зоркі другога пакаленьня.
Выпраменьваньне Сонца ёсьць асноўнай крыніцай энэргіі на Зямлі. Ягоная магутнасьць характарызуецца сонечнай пастаяннай — колькасьцю энэргіі, якая праходзіць праз пляцоўку адзінкавай плошчы, пэрпэндыкулярную сонечным прамяням. На адлегласьці ў адну астранамічную адзінку (гэта значыць на арбіце Зямлі) гэтая сталая велічыня роўная прыблізна 1,37 кВт/м².
Праходзячы скрозь атмасфэру Зямлі, сонечнае выпраменьваньне губляе ў энэргіі прыкладна 370 Вт/м², і да зямной паверхні даходзіць толькі 1000 Вт/м² (пры ясным надвор’і й калі Сонца знаходзіцца ў зэніце). Гэтая энэргія можа выкарыстоўвацца ў розных натуральных і штучных працэсах. Гэтак, расьліны, выкарыстоўваючы яе з дапамогай фотасынтэзу, сынтэзуюць арганічныя злучэньні з вылучэньнем кіслароду. Прамое награваньне сонечнымі прамянямі або пераўтварэньне энэргіі з дапамогай фотаэлемэнтаў можа быць выкарыстана для вытворчасьці электраэнэргіі (сонечнымі электрастанцыямі) або выкананьня іншай карыснай працы. Шляхам фотасынтэзу была ў далёкім мінулым атрыманая й энэргія, назапашаная ў нафце й іншых відах выкапнёвага паліва.
Ультрафіялетавае выпраменьваньне Сонца мае антысэптычныя ўласьцівасьці, якія дазваляюць выкарыстоўваць яго для дэзінфэкцыі вады й розных прадметаў. Яно таксама выклікае загар і мае іншыя біялягічныя эфэкты — напрыклад, стымулюе вытворчасьць у арганізьме вітаміну D. Узьдзеяньне ўльтрафіялетавай частцы сонечнага спэктру моцна аслабляецца азонавым слоем у зямной атмасфэры, таму інтэнсіўнасьць ультрафіялетавага выпраменьваньня на паверхні Зямлі моцна зьмяняецца з шыратой. Кут, пад якім Сонца стаіць над гарызонтам апоўдні, ўплывае на многія тыпы біялягічнай адаптацыі — напрыклад, ад яго залежыць колер скуры чалавека ў розных рэгіёнах зямнога шара[7].
Назіраны зь Зямлі шлях Сонца па нябеснай сфэры зьмяняецца на працягу году. Шлях, што апісваецца на працягу году тым пунктам, які займае Сонца на небе ў вызначаны зададзены час, называецца аналемай і мае форму лічбы 8, выцягнутай уздоўж восі поўнач—поўдзень. Самая прыкметная варыяцыя ў бачным становішчы Сонца на небе — ягонае ваганьне ўздоўж напрамку поўнач—поўдзень з амплітудай 47° (выкліканае нахіленьнем плоскасьці экліптыкі да плоскасьці нябеснага экватару, роўным 23,5°). Існуе таксама іншая кампанэнта гэтай варыяцыі, накіраваная ўздоўж восі ўсход—захад і выкліканая павелічэньнем хуткасьці арбітальнага руху Зямлі пры ейным набліжэньні да пэрыгелія і памяншэньнем — пры набліжэньні да афэлія. Першы з гэтых рухаў (поўнач—поўдзень) зьяўляецца прычынай зьмены пораў году.
Зямля праходзіць праз пункт афэлія на пачатку ліпеня й аддаляецца ад Сонца на адлегласьць 152 млн км, а праз пункт пэрыгелія — на пачатку студзеня й набліжаецца да Сонца на адлегласьць 147 млн км[8]. Бачны дыямэтар Сонца паміж гэтымі двума датамі зьмяняецца на 3 %[9]. Паколькі розьніца ў адлегласьці складае прыкладна 5 млн км, то ў афэліі Зямля атрымлівае прыкладна на 7 % менш цяпла. Такім чынам, зімы ў паўночным паўшар’і трохі цяплейшыя за паўднёвыя, а лета трохі больш прахалоднае.
Сонца — магнітаактыўная зорка. Яна валодае моцным магнітным полем, напружанасьць якога зьмяняецца з часам. Яно зьмяняе кірунак прыблізна кожныя 11 гадоў, падчас сонечнага максымуму. Варыяцыі магнітнага поля Сонца выклікаюць разнастайныя эфэкты, сукупнасьць якіх называецца сонечнай актыўнасьцю і ўключае ў сябе такія зьявы, як то сонечныя плямы, сонечныя ўспышкі, варыяцыі сонечнага ветру і г. д., а на Зямлі выклікае палярныя зьзяньні ў высокіх і сярэдніх шыротах і геамагнітныя буры, якія нэгатыўна адбіваюцца на працы сродкаў сувязі, сродкаў перадачы электраэнэргіі, а таксама нэгатыўна ўзьдзейнічаюць на жывыя арганізмы (выклікаюць галаўны боль і дрэннае самаадчуваньне ў людзей, адчувальных да магнітных бур)[10][11]. Мяркуецца, што сонечная актыўнасьць гуляла вялікую ролю ў фармаваньні й разьвіцьці Сонечнай сыстэмы. Яна таксама аказвае ўплыў на структуру зямной атмасфэры.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в г д е ё Williams, D. R. (1 July 2013) Sun Fact Sheet. NASA Goddard Space Flight Center. Праверана 12 жніўня 2013 г.
- ^ Emilio, M.; Kuhn, J. R.; Bush, R. I.; Scholl, I. F. (2012). "Measuring the Solar Radius from Space during the 2003 and 2006 Mercury Transits". The Astrophysical Journal 750 (2): 135. arXiv:1203.4898. Bibcode:2012ApJ...750..135E. doi:10.1088/0004-637X/750/2/135.
- ^ Solar System Exploration: Planets: Sun: Facts & Figures. NASA. Архіўная копія
- ^ Bonanno, A.; Schlattl, H.; Paternò, L. (2008). "The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS". Astronomy and Astrophysics 390 (3): 1115–1118. arXiv:astro-ph/0204331. Bibcode:2002A&A...390.1115B. doi:10.1051/0004-6361:20020749.
- ^ The Absolute Chronology and Thermal Processing of Solids in the Solar Protoplanetary Disk. Science 338 (6107): 651–655. 2 November 2012. Bibcode:2012Sci...338..651C. doi:10.1126/science.1226919. Retrieved 17 March 2014.(registration required)
- ^ Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H. Are supernovae sources of presolar grains? Nature. pp. 700—701 (1977)
- ^ Barsh G. S., 2003, What Controls Variation in Human Skin Color?, PLoS Biology, v. 1, p. 19.
- ^ Windows to the Universe
- ^ Перигелий и афелий Астронет Архіўная копія ад 2011-08-11 г.
- ^ Магнитные бури: природа и влияние на человека РИА Новости
- ^ Бреус Т. К. Космическая и земная погода и их влияние на здоровье и самочувствие людей. В книге «Методы нелинейного анализа в кардиологии и онкологии. Физические подходы и клиническая практика». Университет Книжный дом, Москва 2010
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу] | |
Зьвязаныя артыкулы: астранамічны аб’ект, зорка, плянэта, карлікавая плянэта, малыя целы і плянэтная сыстэма Глядзіце таксама сьпіс астэроідаў, сьпіс пэрыядычных камэтаў |