Гісторыя Рагачова

Рагачоў — старажытнае места гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся рэнэсансавы замак каралевы Боны.

Раньняе Сярэднявечча

Першы пісьмовы ўпамін пра Рагачоў зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1142, калі паселішча ўваходзіла ў Тураўскае княства. Аднак шэраг археалягічных зьвестак, а таксама інфармацыя іншых летапісных крыніцаў аспрэчваюць знаходжаньне Рагачова ў складзе Тураўскага княства.

Тагачаснае насельніцтва займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, рыбнай лоўляй, апрацоўкай жалеза, каляровых мэталаў, косьці, дрэва. Выгаднае геаграфічнае становішча Рагачова спрыяла разьвіцьцю гандлю і рамёстваў, места было важным пунктам на дняпроўскім водным шляху паміж Смаленскам, Магілёвам і Кіевам. Былі разьвітыя гандлёвыя зьвязкі з Валыньню.

Вялікае Княства Літоўскае

У кан. ХІІІ стагодзьдзя Рагачоў як уладаньне князя Даўмонта далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага^[1]. У канцы XIV ст. вялікі князь Ягайла перадаў Скіргайлу ваколіцы места. У XIV—XVІІІ стагодзьдзях места было цэнтрам староства. З кан. XV ст. Рагачоў знаходзіўся ў валоданьні князёў Яраславічаў. У 1535 маскоўскія войскі захапілі і разрабавалі места^[2].

У XVІ ст. у Рагачове на месцы старажытнага гарадзішча збудавалі замак і палац, званы ў народзе «замкам каралевы Боны» (у 1654 яго спалілі маскоўскія захопнікі). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) места ўвайшло ў склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва, да гэтага яно ўваходзіла ў склад Рагачоўскае воласьці, што разам зь іншымі т.зв. Падняпроўскімі валасьцямі была беспасярэдне падначаленая тагачаснаму Віленскаму ваяводзтву.

У 1730 на паўночнай ускраіне Рагачова пачалося будаваньне слабады, дзе ў 1743 было дазволена збудаваць царкву Сьвятога Міхала Арханёла. На 1765 места было цэнтрам староства, якое аб’ядноўвала 27 вёсак з 609 дварамі і знаходзілася ў валоданьні Пацаў. У 2-й палове XVIII ст. тут збудавалі драўляны касьцёл Сьвятога Антонія.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Рагачоў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Магілёўскай губэрні. 16 жніўня 1781 места атрымала герб: «у залатым полі чорны бараноў рог»^[3]. У гэты час тут працавала 6 дробных прадпрыемстваў. У 1788 у Рагачове пачала працаваць паштовая кантора. У 1801 адкрылася павятовая, у 1819 — прыходзкая вучэльні. На 1850 у месьце было 18 вуліцаў і завулкаў, 375 будынкаў, у тым ліку 6 скарбовых, дзейнічалі 3 царквы, працавалі 2 пошты, 46 крамаў і 23 карчмы.

У 1864 у Рагачове працавалі 24 мануфактуры, 5 гарбарняў, 5 маслабойняў, 4 цагельні, ганчарны завод, 4 бровары, 5 крупарушак, 132 рамесьнікі. Увесну 1873 адбылася закладка мескага саду. На 1880 у Рагачове было каля 560 дамоў, працавалі 2 цагельні, канатны, піваварны, мылаварны і гарбарныя заводы. У 1884 дзейнічалі лякарня і аптэка. На 1896 — 948 двароў. У 1900 у месьце было 1157 жылых дамоў, 210 газавых ліхтароў, працавалі аптэка, бібліятэка, жаночая гімназія, з 1909 настаўніцкая сэмінарыя, 2 кнігарні, 2 друкарні, 5 канатных фабрык. У 1902 праз Рагачоў прайшла чыгунка Магілёў — Жлобін. На 1913 у месьце было 50 прадпрыемстваў з 185 працоўнымі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Рагачоў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[4], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 Рагачоў вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну (з 1938 у Гомельскай вобласьці). На 1934 у Рагачове працавалі лесапільня (з 1901), кардонная фабрыка (1913), ільнозавод (1932), электрастанцыя (1918), цагельня (1912), друкарня, электрычны млын, кавальская (1930), кравецкая (1927), шавецкая (1928), бандарная, кошыкавая і сталярна-мэблевыя майстэрні, цукеркавая арцель (1931), смалакурня (1929), хлебапякарня, 2 конныя крупарушкі і сьлясарня. Дзейнічалі настаўніцкі інстытут (у 1940 — 610 студэнтаў), школа мэдычных сясьцёр, 4 сярэднія і 7-гадовая школы, лякарня, паліклініка, 2 аптэкі. У Другую сусьветную вайну з 14 жніўня 1941 да 24 лютага 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

У 1971 у Рагачове знайшлі манэтны скарб памерам у 1 тыс. старажытных манэтаў. 19 красавіка 2010 места ўзнагародзілі вымпэлам «За мужнасьць і стойкасьць у гады Вялікай Айчыннай вайны»^[5].

Галерэя

Агульны выгляд

Панарамы места
1905
1915
да 1918
да 1918
да 1918
да 1918

Замак

Замак каралевы Боны
1905
да 1918
да 1918
да 1918
1920-я
1926
1926
1941

Сакральная архітэктура

Сакральныя будынкі
Царква, да 1918
Царква, да 1918
Царква, да 1918
Касьцёл, да 1918

Грамядзянская архітэктура

Грамадзкія будынкі
Тэатар, да 1918 г.
Тэатар, 1914 г.
Тэатар, да 1918 г.

Вучэльня, да 1918 г.
Вучэльня, да 1918 г.
Управа, 1914 г.

Вуліцы і пляцы

Вуліцы і пляцы
Бабруйская
Рог Быхаўскай і Бабруйскай
Рог Бабруйскай і Васільеўскай
Быхаўская
Быхаўская
Быхаўская
Быхаўская
Быхаўская
Быхаўская
Набярэжная
Папоўская
Рынак

Крыніцы

^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 482.
^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 223.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Указ прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 189 ад 19 красавіка 2010 г. «Аб узнагароджанні некаторых населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь вымпелам „За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны“»(недаступная спасылка)

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.

[1] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 482.

[2] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[3] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 223.

[at-4] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[5] Указ прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 189 ад 19 красавіка 2010 г. «Аб узнагароджанні некаторых населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь вымпелам „За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны“»(недаступная спасылка)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]