Габрыэля Пузына

Габрыэля Пузына
па-польску: Albina Gabriela Puzynina, па-нямецку: Gabriele Günther von Hildesheim , па-летувіску: Gabrielė Giunterytė-Puzinienė
княгіня Габрыэля Альбіна Пузына з роду Гюнтэраў
«Агінец»
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Габрыэля Альбіна Пузына Гюнтэр фон Гільдэсгайм
Псэўданімы	G.G.
Нарадзілася	24 лістапада 1815 Вільня, Расейская імпэрыя
Памерла	16 жніўня 1869 Гарадзілава, Расейская імпэрыя
Род	Гюнтэры
Бацькі	Адам Гюнтэр Гербу «Гінтэр» Аляксандра з Тызэнгаўзаў Гербу «Буйвал І»
Муж	Тадэвуш Пузына
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэтка, пісьменьніцца, аўтар успамінаў
Гады творчасьці	1838—1869
Кірунак	рэалізм, пазытывізм
Жанр	апавяданьне, аповесьць, раман
Мова	польская мова
Габрыэля Пузына ў Вікісховішчы

Габрыэля Альбіна Гюнтэр, замужам — княгіня Габрыэля Пузына, Габрыэля Пузыня (па-польску: Gabriela Puzynina; 24 лістапада 1815, Вільня — 16 жніўня 1869, Гарадзілава) — польскамоўная паэтэса, пісьменьніца й мэмуарыстка зь Віленшчыны.

Карысталася псэданімам і крыптанімам «G.G.» (г.зн. «Габрыэля Гюнтэр»).

Паходжаньне й сям’я

Габрыэля Альбіна Гюнтэр нарадзілася ў Вільні ў каталіцкай сям’і графа Адама Гюнтэра (1782—1854) уласнага гербу Гінтэр (з Ігуменскага павету Менскай губэрні) і графіні Аляксандры з Тызэнгаўзаў (каля 1790—1843) (з Віленскай губэрні). Род графаў Гюнтэраў паходзіў з Нямеччыны (з палятыната Ніжэйшага Рэйна), прадстаўнік якога Зыгмунт Гюнтэр фон Гэйдэльсгайм асеў у 1518 г. у ВКЛ і асыміляваўся ў мясцовым шляхецкім асяродзьдзі, а ў XVІІІ ст. род ужо адносіўся да карэннай сярэднезаможнай шляхты Новагародзкага ваяводзтва ВКЛ. Прозьвішча «Гюнтэр» (Günter) у польскай і расейскай транскрыпцыі пісалася й чыталася як «Гінтэр» (Gіnter/Гінтэр). Габрыэля была малодшай з трох дачок сваіх бацькоў. У 1851 г. выйшла замуж за князя Тадэвуша Пузыну, шлюб зь якім быў безьдзетным.

Выхаваньне й адукацыя

Да шлюбу жыла ў набытым яе бацькам маёнтку Дабраўляны Сьвянцянскага павету. У Дабраўлянах бывалі Ігнат Ходзька (пазьней ён адрэдагаваў і давёў да друку першы паэтычны зборнік Габрыэлі Пузыны) і Антоні Эдвард Адынец (пазней літаратурны радца й сябра паэтэсы), Ян Дамель, Юльлян Корсак, Ян Рустэм, Андрэй Снядэцкі, Марыя Шыманоўская, Тамаш Зан.

Культурная дзейнасьць

Трымала літаратурны салён у маёнтку мужа Гарадзілава (цяпер Маладэчанскі раён), зьбірала мастацкую калекцыю, бібліятэку. У 1850-я г. гасьцямі літаратурнага салёну Габрыэлі Пузыні былі Уладзіслаў Сыракомля, Станіслаў Манюшка, Эдвард Жалігоўскі, Уладзіслаў Міцкевіч (сын паэта Адама Міцкевіча).

Разам з мужам падарожнічала па Заходняй Еўропе — наведала Нямеччыну й Францыю, у Парыжы завязала цеснае знаёмства з вядомымі польскамоўнымі пісьменнікамі-эмігрантамі — Антоніям Гарэцкім і Багданам Залескім.

Як паэтэса вядомая з 12-гадовага ўзросту. Пісала толькі на польскай мове. Дэбютавала вершам у 1828 г. у варшаўскім часопісе «Motyl» пад крыптанімам «G. G.» Выдала некалькі зборнікаў лірычных і маралізатарскіх вершаў, пісала апавяданьні, фэльетоны, камэдыі. У 1830−1840-х склалася як адмысловая паэтэса, у Вільні з друку выйшлі некалькі яе паэтычных зборнікаў: у 1843 г. «W imie Boże» («У імя Божае») і ў 1845 г. «Dalej w świat!» («Далей у свет!»). Другое выданне гэтых яе вершаў, дапоўненае новымі творамі, пад назвай «W imie Boże — Dalej w świat!» («У імя Божае — далей у свет!») выйшла ў Вільнюсе ў 1959 г. У 1857 годзе ў Вільне была выдадзена яе кніга «Małe a prawdziwe opowiadania» («Малыя ды праўдзівыя апавяданні»).

У канцы жыцця на падставе дзёньніка, які вяла з юначых гадоў, уласнай перапіскі й дакументаў напісала ўспаміны «Мая памяць», якія скончыла да 1867 г. Рукапіс, багата ілюстраваны малюнкамі, літаграфіямі і фотаздымкамі, уяўляў панараму жыцця ўсіх слаёў грамадзтва паўночна-заходняй Беларусі й Вільні, зьмяшчаў каштоўную інфармацыю пра мастацкае жыцьцё края. У ім шмат звестак пра сем’і Сапегаў, Радзівілаў, Пшаздзецкіх, Тызенгаўзаў, Вайніловічаў, маёнтак Дабраўляны й Дабраўлянскую збраёўню, Паставы, Дзярэчын, Віленскі ўнівэрсытэт, франка-расейскую вайну 1812 г., Лістападаўскае паўстаньне 1830—1831 гг. у літоўска-беларускіх землях. Рукапіс успамінаў быў зьнішчаны падчас вайны у 1944 г. у Варшаве. Часткова выдадзены А. Чарткоўскім і Г. Масціцкім у 1928 г.

Некаторыя дасьледчыкі атаясамляюць з Альбінай Габрыэляй Пузынай Адэлю з Устроні.

Паасобныя вершы Габрыэлі Пузыны перакладзены Ірынай Багдановіч і іншымі.

Бібліяграфія

• Puzynina G. W Wilnie i w dworkach litewskich. Pamiętnik z lat 1815—1843. — Wilno, 1928. (репринт: Kraków : Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. — 400 s).
• Душа лістападу: вершы, пераклады / Багдановіч І.. — Мінск: Кнігазбор, 2012. (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка»; вып.28) — ISBN 978-985-7007-81-3.
• Пузыня Г. Як бы я хацела жыць // Наша вера (Мінск). — 2011. — № 3 (57).
• Пузыня Г. Хросны бацька // Наша вера (Мінск). — 2011. — № 3 (57).
• Пузыня Г. Незабыўная драбніца // Наша вера (Мінск). — 2011. — № 3 (57).
• Пузыня Г. Помста Літвінкі. Прадмова і пераклад Ірыны Багдановіч // Маладосць (Мінск). — 2011, сакавік. — № 3 (688).
• Пузыня Г. Слоўцы люду. Прадмова і пераклад Ірыны Багдановіч // Маладосць (Мінск). — 2011, сакавік. — № 3 (688).

Літаратура

• Puzynina // Polski Słownik Biograficzny. Tom XXIX. Zeszyt 122. Wrocław-Warszawa: Wyd-wo PAN, 1986. S. 503−505.
• Багдановіч І. Загадка Адэлі з Устроні // Працы кафедры гісторыі беларускае літаратуры Белдзяржуніверсітэта: Навуковы зборнік / Пад агульн. рэд. М. Хаўстовіча. Выпуск сёмы. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2006. —С. 53-63. — ISBN 985-6299-79-9.
• Багдановіч І. «Малыя ды праўдзівыя апавяданні» графіні Габрыелі// Наша вера (Мінск). — 2011. — № 3 (57).
• Бурдзялёва, І. Габрыэля Пузыня: святло шчасця // Працы кафедры гісторыі беларускае літаратуры Белдзяржуніверсітэта: Навуковы зборнік / Пад агульн. рэд. М. Хаўстовіча. Выпуск сёмы. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2006. — 204 с ISBN 985-6299-79-9. С. 38-52.
• Пузына Альбіна Габрыеля // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. — С. 5.