Варшаўскі пазытывізм

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Пазытывізм у Польшчы»)

Варшаўскі пазытывізм — сацыяльна-культурны рух, які вызначыў прагрэсіўную думку ў літаратуры і іншых відах мастацтва падзеленай Польшчы пасьля згубнага Студзеньскага паўстаньня 1863—1864 гадоў супраць царскай Расеі да пачатку XX стагодзьдзя і наступленьня нэарамантычнага мастацкага руху Маладая Польшча.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З уступленьнем на трон у 1855 годзе Аляксандра II у расейскім грамадзтве пачаўся непрацяглы пэрыяд адлігі. Лібэралізацыя кранула і асьвятленьне жыцьця Польшчы, яе культуры і літаратуры. Аднак пасьля Студзеньскага паўстаньня 1863—1864 гадоў сытуацыя рэзка зьмянілася, што вылілася ў афіцыйную палітыку ўладаў імпэрыі на русіфікацыю палякаў. Былі зачыненыя польскія школы і ўжываньне польскай мовы ў дзяржаўных установах Расеі было забароненае[1].

Пасьля задушэньня Студзеньскага паўстаньня шмат палякаў пакінулі свае спадзяваньні на аднаўленьня незалежнасьці ад краінаў-удзельніцаў падзелаў Рэчы Паспалітай. Разам з гэтымі надзеямі, яны, часам неахвотна, часткова адклалі ў бок стыль рамантычнай эпохі[2].

Ува ўмовах узмоцненых антыпольскіх настрояў у расейскім грамадзтве напрыканцы 60-х — пачатку 70-х гг. зьявілася мноства публіцыстычных, паэтычных і празаічных твораў, якія клеймавалі «польскую інтрыгу»[1]. Да антыпольскай кампаніі далучыўся і адзін з найталенавіцейшых расейскіх пісьменьнікаў Мікалай Ляскоў[3].

Да канца 70-х гг. варожасьць у дачыненьні да Польшчы ў асяродзьдзі расейскіх пісьменьнікаў аслабевае. Адным з найважнейшых фактараў перамены ў настроях шматлікіх расейскіх літаратараў стаў варшаўскі пазытывізм, які быў успрыняты ў Расеі не як філязоўскае вучэньне, а як ідэалягічны рух, які садзейнічаў узаемапаразуменьню Расеі і Польшчы[3]. Польскі пазытывізм пазычыў сваю назву зь філязоўскіх поглядаў француза Агюста Конта, але шмат са сваёй ідэалёгіі таксама і з твораў брытанскіх гуманітарыяў і навукоўцаў, уключаючы Гербэрта Спэнсэра і Джона Сьцюарта Міла. Польскія пазытывісты прапагандавалі выкарыстаньне розуму перад эмоцыямі. Яны сьцьвярджалі, што незалежнасьці, калі яна мусіць быць адноўленая, трэба дамагацца паступова, шляхам «будаўніцтва з-пад асноваў» (ствараючы матэрыяльную інфраструктуру і адукоўваючы людзкія масы) і цераз «арганічную работу», якая дазволіць польскаму грамадзтву ўзаемадзейнічаць як цэльны «сацыяльны арганізм» (канцэпт сацыяльнага арганізму пазычаны ў Гербэрта Спэнсэра)[4]. Варшаўскі пазытывізм і яго літаратурная творчасьць былі высока ацэненыя перадусім расейскімі лібэраламі, праграмма якіх у большасьці супадала з тэзамі польскіх пазытывістаў[3]. У меншай ступені цікавіліся сучаснай польскай літаратурай толькі публіцысты славянафільскага толку. У 90-я гады ў шэрагу са шматлікімі перакладамі на расейскую мову сучасных польскіх пісьменьнікаў у расейскай прэсе сустракаюцца нямала высокіх ацэнак іх твораў, якія часта супастаўляліся з творчасьцю расейскіх пісьменьнікаў[5]. Высокая ацэнка публіцыстычнай і мастацкай дезйнасьці польскіх пазытывістаў большасьцю расейскіх літаратараў захавалася і ў наступныя гады[5].

Вядучы польскі журналіст, аўтар апавяданьняў і раманаў Балеслаў Прус абвяшчаў сваім суайчыньнікам, што месца Польшчы ў сьвеце будзе вызначацца ўкладам, які яна зробіць у навуковы, тэхналягічны, эканамічны і культурны сусьветны прагрэс[6].

Адмысловыя сацыяльныя пытаньні, адрэсаваныя польскім пазытывістам уключалі зацьвярджэньне раўнапраўя для ўсіх чальцоў грамадзтва, уключаючы вяскоўцаў і жанчынаў; асыміляцыю польскай габрэйскай меншасьці і абарону польскага насельніцтва ў падуладнай Нямеччыне Польшчы супраць «Культуркампфа» і выцясьненьня палякаў нямецкімі асаднікамі[7].

Пазытывісты лічылі работу, а не паўстаньні, сапраўдным шляхам, каб падтрымаць польскую нацыянальную ідэнтычнасьць і дэманстраваць канструктыўны патрыятызм[8].

Аўтары[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пісьменьнікі

Драматургі

  • Адам Аснык
  • Міхал Балуцкі (1837-1901)
  • Юзаф Блізінскі (1827-1893)
  • Фэліц'ян Флэньскі (1825-1910)
  • Эдвард Любоўскі (1837-1923)
  • Юзаф Нажымскі (1839-1872)
  • Зыгмунт Сарнэцкі (1837-1922)
  • Юзаф Шуйскі (1835-1883)
  • Аляксандар Сьвентахоўскі (1849-1938)
  • Казімер Залеўскі (1849-1919)

Крытыкі, філёзафы

  • Францішак Крупінскі (1836–98)
  • Адольф Дыгасінкі (1839–1902)
  • Балеслаў Прус (1847-1912)
  • Пётар Хмелоўскі (1848-1904)
  • Аляксанндар Сьвентахоўскі (1849-1938)
  • Уладыслаў Мечыслаў Казлоўскі (1858–1935)
  • Юліян Ахаровіч (1850–1917)
  • Мар'ян Масонюс (1862–1945)

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Виктор Хорев. Варшавский позитивизм в оценке русской критики XIX-начала XX вв. // Творчасць Элізы Ажэшкі і беларуская культура: Зб. навук. прац / Пад. рэд. С. П. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 2002. — С. 10
  2. ^ Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, p. 283.  (пол.)
  3. ^ а б в Виктор Хорев. Варшавский позитивизм в оценке русской критики XIX-начала XX вв. // Творчасць Элізы Ажэшкі і беларуская культура: Зб. навук. прац / Пад. рэд. С. П. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 2002. — С. 11
  4. ^ Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, pp. 283-84.  (пол.)
  5. ^ а б Виктор Хорев. Варшавский позитивизм в оценке русской критики XIX-начала XX вв. // Творчасць Элізы Ажэшкі і беларуская культура: Зб. навук. прац / Пад. рэд. С. П. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 2002. — С. 15
  6. ^ Edward Pieścikowski, Bolesław Prus, p. 49.  (пол.)
  7. ^ Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, p. 284.  (пол.)
  8. ^ Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, p. 285.  (пол.)

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, 2nd edition, Berkeley, University of California Press, 1983, ISBN 0-520-04477-0, pp. 281–321.
  • Edward Pieścikowski, Bolesław Prus, 2nd edition, Warsaw, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, ISBN 83-01-05593-6.
  • Jan Zygmunt Jakubowski, ed., Literatura polska od średniowiecza do pozytywizmu (Polish Literature from the Middle Ages to Positivism), Warsaw, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-00201-8, pp. 543–692.