Mozilla Firefox

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Вогнеліс»)

Гэты артыкул або разьдзел утрымлівае застарэлыя зьвесткі.
Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, абнавіўшы яго. (дапамога)

Mozilla Firefox
Firefox 48 на Linux Mint
Распрацоўка Mozilla Foundation
Апошняя вэрсія 117.0.1 (12 верасьня 2023 г.; 16 дзён таму)
АС кросплятформенная
Тып браўзэр
Ліцэнзія MPL/GPL/LGPL
Афіцыйная старонка www.mozilla.com

Mozilla Firefox (па-беларуску: «Вогненая лісіца», «Мазіла Файрфокс», «Вогнеліс»; арыгінальнае вымаўленьне паводле міжнароднага фанэтычнана альфабэту: [moʊˈzɪlə ˈfaɪɹfɑks]), раней вядомы як Phoenix і Firebird — найпапулярнейшы ў Эўропе на 2009 год[1] і другі па папулярнасьці ў сьвеце браўзэр, які распаўсюджваецца пад вольнай ліцэнзыяй. Першы браўзэр з адкрытым зыходным кодам, які дамогся такой папулярнасьці. Firefox зьяўляецца нашчадкам праекту Mozilla. Вызначаецца гнуткай канфігурабельнасьцю, вялікай колькасьцю дадаткаў для вырашэньня розных задачаў карыстальніка. Мае дадаткі для фільтрацыі непажаданага зьместу, он-лайнавага перакладу, вывярэньня правапісу[2], узаемадзеяньня з блог-рухавікамі ды іншыя.

Існуюць вэрсіі для Windows, Mac OS X, Linux, OS/2, FreeBSD, NetBSD, OpenBSD, Solaris і іншых апэрацыйных сыстэмаў.

Хоць Firefox — невялікі паводле памеру браўзэр, ён зьяўляецца адным з найбольш гнуткіх браўзэраў, мае шырокія магчымасьці наладаў: карыстальнік можа ўсталёўваць дадатковыя тэмы, якія зьмяняюць зьнешні выгляд праграмы, і дадаткі, якія дадаюць новую функцыянальнасьць.

Сярод адметных асаблівасьцяў можна вылучыць:

  • блякаваньне выплыўных вокнаў(en);
  • падтрымку ўкладак(en) (некалькі старонак у адным вакне);
  • павышаны клопат пра бясьпеку (толькі калі ў Firefox адбываецца збой, са згоды карыстальніка ў кампанію Mozilla адсылаецца паведамленьне пра непаладку зь зьвесткамі пра наведаную пры збоі старонку, апаратнае забесьпячэньне й апэрацыйную сыстэму кампутара[3]);
  • убудаваную панэль пошуку ў пошукавых машынах і слоўніках;
  • так званыя «Жывыя закладкі» («Live bookmarks») — мэханізм інтэграцыі RSS-струменяў;
  • шырокія магчымасьці па наладзе паводзінаў і зьнешняга выгляду;
  • падтрымку мноства дадаткаў;
  • прылады для вэб-распрацоўніка;
  • аўтаматычнае абнаўленьне як самога браўзэра, так і яго пашырэньняў (пачынаючы з вэрсіі 1.5).

Варта адзначыць, што пералічаныя асаблівасьці зьяўляюцца адметнымі, у першую чаргу, паводле словаў саміх аўтараў Firefox. Правільнасьць найменьня некаторых асаблівасьцяў «адметнымі» (эксклюзіўнымі для гэтага браўзэра, або ўпершыню ўжытыя менавіта ў ім) зьяўляецца чыньнікам спрэчак ды інтэрнэт-дыскусіяў. З убудаваным у браўзэр блякаваньнем усплывальных вокнаў карыстальнікі маглі пазнаёміцца ў Internet Explorer 6 (напрыклад, усталяваўшы абнаўленьне Service Pack 2 для Windows XP) і пры выкарыстаньні Internet Explorer 7. Выкарыстаць укладкі (некалькі старонак у адным акне) можна было яшчэ ў браўзэры Opera, а з дапамогаю дадатковых модуляў і ў Internet Explorer 6, сёмая вэрсія якога таксама забясьпечвае гэтую магчымасьць безь неабходнасьці ўсталёўваць дадатковыя модулі. З ростам папулярнасьці Firefox і павышэньнем цікавасьці хакераў, заяўленая стваральнікамі павышаная бясьпека стала нярэдка аспрэчвацца (зрэшты, некаторыя гучныя заявы на небясьпечнасьць апынуліся фікцыяй). Убудаваная панэль пошуку маецца ў Internet Explorer з вэрсіі 4.0.

За выключэньнем адладчыка DOM, здольнага паведаміць карыстальніку пра памылку ў сынтаксісе загружанае старонкі і паказаць нумар радка, якая зьмяшчае памылку, прыладаў для вэб-распрацоўніка ў базавай канфігурацыі Firefox няма. Аднак, існуе мноства пашырэньняў, якія рэалізуюць неабходную функцыянальнасьць для вэб-распрацоўнікаў. У прыватнасьці:

  • JSONView — дадатак для прагляду зьнешніх файлаў старонкі
  • Html Validator — дадатак для праверкі кода на адпаведнасьць стандартам W3C
  • View Source Chart(недаступная спасылка) — дадатак для зручнае візуалізацыі разьметкі старонкі
  • FireBug(недаступная спасылка) — шматфункцыянальны дадатак, які ўключае ў сябе адладчык, DOM-навігатар і JavaScript-кансоль
  • Web Developer — дадатак, які прапануе мноства функцыяў для адладкі старонкі (існуе таксама для Chrome).

Карыстальніку інтэрнэт, у якога зьявілася цікавасьць да загрузкі і ўсталёўкі Firefox на сваім кампутары, варта назваць ня толькі плюсы, але і мінусы гэтай праграмы, якія ёсьць у яго гэтаксама, як і ў любой іншай праграмы, нават калі рэкляма сьцьвярджае зваротнае. У параўнаньні з галоўным яго канкурэнтам — Internet Explorer — у Firefox ёсьць як моцныя, так і слабыя бакі. Адлюстраваньне кантэнту адразу дазваляе камфортна працягваць сэрфінг нават пры няпоўнай загрузцы старонкі, што асабліва прыкметна пры марудным злучэньні і вялікай колькасьці ўкаранёных аб’ектаў. Пры распрацоўцы Firefox адмысловая ўвага надавалася падтрымцы стандартаў W3C.

Адкрыты зыходны код прадукта дае яму дадатковыя плюсы для карыстальніка — напрыклад магчымасьць упэўніцца (пры наяўнасьці пэўнага досьведу) у адсутнасьці «закладкаў», перарабіць браўзэр «пад сябе», і нават самастойна выправіць памылкі.

Рухавік Gecko[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Першапачаткова рухавік Gecko прызначаўся для браўзэра Netscape 6 у якасьці замены старога рухавіка Netscape Communicator 4, які выкарыстоўваўся з 1997 году. Для адладкі рухавіка была створаная адкрытая праграма Mozilla Suite, на якой і адладжвалі Gecko. У 2004 годзе Mozilla Suite была разабраная на браўзэр Mozilla Firefox, кліент электроннае пошты Mozilla Thunderbird, WYSIWYG HTML рэдактар NVU, каляндар Sunbird і IRC-кліент Chatzilla, які быў выпушчаны ў выглядзе дадатку да браўзэра Mozilla Firefox. На сёньняшні дзень стабільнай зьяўляецца вэрсія рухавіка Gecko 34.0, яе нумар адпавядае вэрсіям Mozilla Firefox, Mozilla Thunderbird і SeaMonkey 2.30, і вядзецца распрацоўка рухавіка новага пакаленьня Gecko 31.0.

Выданьні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Першае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Напярэдадні рэлізу вэрсіі 1.0 9 лістапада 2004 году браўзэр атрымаў ухвалу ад шматлікіх мэдыявыданьняў, у тым ліку «Форбс»[4] і «The Wall Street Journal»[5]. У першыя 99 дзён пасьля выпуску Firefox, яго спампавалі больш як 25 мільёнаў чалавек, пасьля чаго Firefox стаў адным з самых папулярных вольных прыкладаньняў з адкрытым кодам, асабліва сярод хатніх карыстальнікаў. 19 кастрычніка 2005 году Firefox быў загружаны ў стомільённы раз, усяго толькі праз 344 дня пасьля выпуску вэрсіі 1.0. Па стане на лістапад 2005 Firefox займаў ужо 9,4% на сусьветным рынку інтэрнэт-браўзэраў, а да сярэдзіны 2006 году доля Mozilla Firefox складала, паводле розных зьвестак, ад 11 да 15%, моцна пацясьніўшы пазыцыі браўзэра Internet Explorer, які выкарыстоўвае большасьць карыстальнікаў.

30 лістапада 2005 году выйшаў Firefox 1.5. Прыхільнікі Firefox сьцьвярджаюць, што ў адрозьненьне ад самага распаўсюджанага на пачатак 2005 браўзэра Internet Explorer шостай вэрсіі, убудаванага ў Windows, Firefox забясьпечвае больш высокі ўзровень бясьпекі карыстальніка, здольны абараняць яго ад дакучлівае рэклямы, валодае шэрагам новых магчымасьцяў.

Другое[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 кастрычніка 2006 году выйшаў Firefox 2.0, які ў 2008 годзе заняў 18% сусьветнага рынка браўзэраў[6]. Ён быў пабудаваны на базе ўдасканаленага рухавіка Firefox 1.5 — Gecko 1.8.1. Першапачаткова плянавалася дадаць сучасную сыстэму закладак пад назовам Places, але з-за цяжкасьцяў у яе адладцы яе ўлучылі толькі ў Firefox 3.0. Другое выданьне выйшла зь перакладам на 35 моваў[7] (у тым ліку на беларускую) і наступнымі дасканаленьнямі:

  1. папярэджаньне пры запыце старонкі, адкрыцьцё якой прыводзіць да вывуджваньня (фішынгу) асабістых дадзеных (Beta 1; распрацоўка кампаніі Google);
  2. прапановы пры ўводзе тэкста ў поле пошуку;
  3. падтрымка ўзнаўленьня ўкладак, зачыненых пры выхадзе з азіральніка, пры наступным яго запуску;
  4. вывярэньне правапісу пры ўводзе тэксту ў вэб-форму;
  5. абнаўленьне падказак да закладак;
  6. мажлівасьць перамяшчаць укладкі;
  7. аднаўленьне зачыненае ўкладкі (спалучэньнем клявішаў Ctrl+Shift+T)[8];
  8. кнопка зачыненьня на кожнае ўкладцы (з Beta 2)[9];
  9. падтрымка стваральнікаў, паўтаральнікаў, сьпісавых выразаў, блёкавых вобласьцяў і разьбіральнага прысвойваньня ў яваскрыптах вэрсіі 1.7;
  10. падтрымка разьмяшчэньня тэкста крывой лініяй у двухвымернае графіцы[10];
  11. падтрымка стужкі навінаў (з Alpha 1).

Мазіла спыніла падтрымку другога выданьня 19 сьнежня 2008 году[11].

Трэцяе[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гэта вэрсія выйшла 17 чэрвеня 2008 году. За першыя суткі праграму загрузілі 8 002 530 чалавек, што сталася сусьветным рэкордам, які засьведчылі прадстаўнікі выданьня «Сусьветныя рэкорды Гінэса»[12]. Колькасьць запамповак выданьня 3.0.11 за першыя суткі, 16 чэрвеня 2009 году, пераваліла за 150 мільёнаў[13]. Для новае вэрсіі значна перапрацавалі рухавік, на зьмену Gecko 1.8.1 прыйшла вэрсія 1.9, якая праходзіць тэст Acid2. У новай вэрсіі:

  1. зьменены мэтад высновы фрэймаў;
  2. рэалізаванае выкананьне блёкаў object без атрыбуту type;
  3. спыненая падтрымка апэрацыйных сыстэмаў Windows 9x, а таксама апэрацыйнае сыстэмы Mac OS X 10.2;
  4. падтрымка дадаваньня пашыраных фільтраў у закладкі;
  5. адбор дадзеных па ключавых словах, тэгах і тэмах;
  6. доступ да нядаўна наведаных сайтаў (сыстэма Places);
  7. магчымасьць дадаваць сайты ў закладкі адной клявішай;
  8. дапампоўка ў выпадку абрыву злучэньня;
  9. аўтаматычны ўвод дадзеных (лагінаў, пароляў, адрэсаў электроннай пошты і іншыя рэквізыты) у формы;
  10. блякаваньне сайтаў інтэрнэт-ашуканцаў, што зьмяшчаюць вірусы й траяны[14].

30 чэрвеня 2009 году Мазіла выпусьціла Firefox 3.5 зь перакладам на 65 моваў і наступнымі зьменамі:

  1. падтрымка перадачы відэа і гуку паводле HTML5;
  2. падтрымка адасобленага азіраньня, што дазваляе пазьбегнуць захаваньня на кружэлцы вестак аб наведаных сайтах[15];
  3. рухавік вырысоўваньня сеціўных старонак Gecko 1.9.1, што ўдвая павысіла хуткасьць адлюстраваньня старонак параўнальна з Firefox 3.0;
  4. яваскрыпт-рухавік TraceMonkey;
  5. падтрымка месцавызначэньня карыстальніка;
  6. падтрымка «роднага» аб’ектнага запісу ў JavaScript;
  7. падтрымка пампаваных шрыфтоў;
  8. падтрымка сэлектараў чаргі JavaScript-запытаў;
  9. падтрымка трансфармацыяў двухвымернай графікі[16];
  10. мажлівасьць захаваньня відэа[17].

Чацьвёртае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Новая кнопка Firefox, якая зьявілася ў вэрсіі 4.0

Наступнай галоўнай вэрсіяй пасьля 3.6 стала вэрсія 4.0, якая была выпушчаная 22 сакавіка 2011 г.[18]

  • Падтрымка больш за 80 моваў
  • Уведзены новы рухавік для JavaScript — JägerMonkey, які працуе ў шэсьць разоў хутчэй за рухавік вэрсіі 3.6
  • Падтрымка загалоўку «не адсочваць» (па-анґельску: Do Not Track («DNT»)), якая дапамагае карыстальнікам пазьбегнуць кантэкстнай рэклямы
  • Па змоўчваньні ўключаецца мэханізм сынхранізацыі («Firefox Sync»), які дапамагае бясьпечна праводзіць сынхранізацыю паміж некалькімі кампутарамі і мабільнымі прыладамі
  • Шэраг апэрацыяў прамалёўкі графікі цяпер ажыцьцяўляецца з дапамогай апаратнага паскарэньня Direct3D 9 у Windows XP, Direct3D 16 у Windows Vista ды OpenGL на Mac OS
  • Апаратнае паскарэньне Direct2D цяпер па змоўчваньні ўключанае толькі ў Windows 7
  • Уключэньне WebGL на ўсіх плятформах, якія маюць графічную карту з абноўленымі драйвэрамі.
  • Убудаваная падтрымка відэа фармату HD HTML5 WebM з апаратным паскарэньнем, калі яно магчымае
  • У Windows Vista ды Windows 7 новы выгляд кнопкі Firefox
  • Рэжым «укладкі наверсе»[19]
  • Зьявілася магчымасьць шукаць ды пераключацца на адчыненую ўкладку ў Разумнай Location Панэлі
  • Кнопкі спыненьня і перазагрузкі аб’яднаныя ў адну ў Windows, Mac OS X ды Linux
  • Панэль закладак па змоўчваньні замененая на кнопку закладак
  • Абарона ад падзеньняў у Windows, Linux ды Mac OS X, калі падзеньне выкліканае плагінамі Adobe Flash, Apple Quicktime ці Microsoft Silverlight
  • Можна ператварыць любую ўкладку ў «Праграмную ўкладку»
  • Абноўлены дызайн хатняй старонкі

Пятае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

21 чэрвеня 2011 году выйшла Mozilla вэрсіі 5.0[20]. Гэта была першая вэрсія г. зв. паскоранага цыклю выпускаў (па-анґельску: Rapid release)[21]. У гэтай вэрсіі дадалася падтрымка анімацыі CSS, загалоўвак «не адсочваць» быў зьменены, каб палепшыць магчымасьць выяўленьня, наладжаная лёгіка пасіўнага злучэньня па пратаколе HTTP для паскарэньня хуткадзейнасьці, паляпшэньне прамалёўкі канвы, працы з JavaScript, памяцьцю ды сецівам. Палепшаная падтрымка стандартаў HTML5, XHR, MathML, SMIL ды канвы. Палепшаная праверка правапісу для некаторых моваў. Палепшаная інтэграцыя з асяродзьдзем у Linux. Забароненая магчымасьць кантэнту, які выкарыстоўвае тэхналёгію WebGL, загружаць тэкстуры з чужых дамэнаў. Для фонавых укладак значэньне парамэтраў setTimeout ды setInterval зьмененае да 1000 мс для паляпшэньня хуткадзейнасьці. Выпраўленыя некалькі праблем са стабільнасьцю.

Шостае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Firefox вэрсіі 6 выйшаў 16 жніўня 2011[22]. У шостай вэрсіі пачаў падсьвечвацца дамэн у адрасным радку. Паменшаны час запуску з выкарыстаньнем Panorama.

Сёмае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Firefox вэрсіі 7.0 выйшаў 27 верасьня 2011[23]. Палепшаная апрацоўка памяці. Дададзены новы мэханізм рэндэрынгу для паскарэньня апэрацыяў з канвой у сыстэмах, якія працуюць пад Windows. Зьмены закладак ды пароляў цяпер амаль імгненна сынхранізуюцца, калі выкарыстоўваецца Firefox Sync. Цяпер прэфікс http:// URL па змоўчаньні схаваны. Дададзеная падтрымка для text-overflow: ellipsis. Дададзеная падтрымка для спэцыфікацыі Web Timing. Палепшаная падтрымка MathML. Пратакол WebSocket абноўлены ад вэрсіі 7 да вэрсіі 8. Дададзеная сыстэма добраахвотнай перадачы інфармацыі пра хуткадзейнасьць Mozilla для паляпшэньня наступных вэрсіяў Firefox. Выпраўленыя некалькі праблем са стабільнасьцю.

Восьмае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Выйшла 8 лістапада 2011[24]. Адключаная падтрымка ад-онаў, усталяваных іншымі праграмамі, па змоўчваньні.

Падтрымка беларускай мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З 2 лістапада 2003 году, ад выданьня 0.7, ажыцьцяўляўся саматужны пераклад праграмы на беларускую мову[25]. З чэрвеня 2007 году, ад выданьня 2.0.0.4, яна афіцыйна падтрымліваецца па-беларуску[26]. З студзеня 2017 году, ад выданьня 51.0, яна афіцыйна не падтрымліваецца па-беларуску[27].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Firefox 3 стаў самым папулярным браўзэрам у Еўропе// Беларускія навіны ІТ. 31 сакавіка 2009
  2. ^ Беларускі клясычны слоўнік 0.1.1(недаступная спасылка) // Дадаткі да Вогнеліса. Дата доступу: 19 жніўня 2009
  3. ^ «Цікаўныя» браўзэры шпіёняць за карыстачамі// Беларускія навіны ІТ. 24 красавіка 2009
  4. ^ (анг.)Arik Hesseldahl. Better Browser Now The Best// Форбс. 29 верасьня 2004
  5. ^ How to Protect Yourself From Vandals, Viruses If You Use Windows (анг.).
  6. ^ Firefox хутка зойме 20% рынка вэб-браўзэраў// Беларускія навіны ІТ. 6 чэрвеня 2008
  7. ^ (анг.)Judi Palmer, Alex Guerra. Mozilla Releases Major Update to Firefox and Raises the Bar for Online Experience// Мазіла. 24 кастрычніка 2006
  8. ^ (анг.)Robert Vamosi. Mozilla Firefox 2// Computer Networks Australia. 25 кастрычніка 2006
  9. ^ (анг.)Brian Krebs. Mozilla Releases Firefox 2.0// Вашынгтон Пост. 25 кастрычніка 2006
  10. ^ (анг.)Mozilla Firefox 2 Release Notes// Мазіла. Дата доступу: 16 верасьня 2009
  11. ^ Павел Міхайлаў. Mozilla выпусціла Firefox 3.0.5 і восем патчаў для Firefox 2.0.0.19// Беларускія навіны ІТ. 19 сьнежня 2008
  12. ^ Mozilla ўручаны афіцыйны сертыфікат, які сведчыць пра трапленне Mozilla Firefox у Кнігу Рэкордаў Гінэса// Беларускія навіны ІТ. 14 ліпеня 2008
  13. ^ Колькасьць загрузак Firefox 3.0.11 за першыя суткі перавысіла 150 млн // Беларускія навіны ІТ. 16 чэрвеня 2009
  14. ^ Выйшла фінальная версія Firefox 3// Беларускія навіны ІТ. 18 чэрвеня 2008
  15. ^ Mozilla выпусціла браўзэр Firefox 3.5// Беларускія навіны ІТ. 30 чэрвеня 2009
  16. ^ Адбыўся фінальны рэліз вэб-браўзэра Firefox 3.5// Беларускія навіны ІТ. 1 ліпеня 2009
  17. ^ Адбыўся рэліз Mozilla Firefox 3.5// Беларускія навіны ІТ. 2 ліпеня 2009
  18. ^ Mozilla Firefox 4 Release Notes (Заўвагі да выпуску Mozilla Firefox вэрсіі 4)(анг.)
  19. ^ Alex Faaborg. Why Tabs are on Top in Firefox 4(анг.)
  20. ^ Mozilla Firefox Release Notes(анг.)
  21. ^ Johnathan Nightingale (18 ліпеня 2011) Every Six Weeks(анг.) Firefox Channels
  22. ^ Mozilla Firefox Release Notes(анг.)
  23. ^ Mozilla Firefox Release Notes(анг.)
  24. ^ Mozilla Firefox Release Notes(анг.)
  25. ^ Загрузка змесцавання Жар-Ліса// Мазіла па-беларуску. Дата доступу: 22 жніўня 2009
  26. ^ Ягор Шумскі. Firefox па-беларуску// Наша Ніва. 25 чэрвеня 2007
  27. ^ Mozilla Firefox Release Notes(анг.)

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Mozilla_Firefox&oldid=2391214»