Сяргей Шупа

	Сяргей Шупа; лац. Siarhiej Šupa
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	2 кастрычніка 1961 (63 гады); Менск, БССР, СССР;
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	перакладнік, журналіст
Мова	беларуская мова
Узнагароды	Прэмія імя Алеся Адамовіча (ПЭН-цэнтар) (2000) Прэмія імя Карласа Шэрмана (2019) Мэдаль Францыска Скарыны[d]

Сярге́й Шу́па (нар. 2 кастрычніка 1961 году, Менск) — беларускі перакладнік і журналіст, жыве ў Чэхіі, грамадзянін Летувы^[2].

Біяграфія

Закончыў сярэднюю школу № 86 г. Менску (1968—1978), перакладніцкі факультэт Менскага дзяржаўнага інстытуту замежных моваў (1978—1983, кваліфікацыя — перакладнік францускай мовы). Працаваў рэдактарам выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1987—1991), навуковым супрацоўнікам Нацыянальнага навукова-асьветніцкага цэнтру імя Ф. Скарыны (1991).

З 1991 году ў Вільні — браў удзел у выданьні газэты «Наша Ніва»; потым займаўся перакладам, рэдагаваньнем кніг, карэктурай. Укладальнік выданьня Архіваў БНР. Працуе на радыё «Свабода» з 1996 году.

Творчасьць

Пераклады

Хорхэ Люіс Борхэс
- «Бабілёнская бібліятэка»
Барыс Віян
- «Сюрпрыз-вечарынка ў Леабіля»
Міленка Ергавіч
- «Асаг»
- «Гурбэт»
- «Другі пацалунак Гіты Данон»
Этгар Керэт
- «Бліскучыя вочы»
- «Бутэлька»
- «Рабін памёр»
- «Твой чалавек»
Вітаўт Кіпель
- «Беларусы ў ЗША»
Ленэ Маер-Скуманц
- «Якаб і Катарына»
Гі дэ Мапасан
- «Вечар»
- «Горны гатэль»
- «Ён»
- «Знак»
- «Каля нябожчыка»
- «Месячнае святло»
- «Страх»
- «Тамтэй»
- «Шалёная»
Праспэр Мэрымэ
- «Локіс. Рукапіс прафэсара Вітэмбаха»
Оскар Мілаш
- «Фрагмэнты»
Джордж Орўэл
- «Ферма»
- «1984»
Міларад Павіч
- «Хазарскі слоўнік»
Эдгар Алан По
- «Авальны партрэт»
- «Маска Чырвонае Сьмерці»
- «Чалавек натоўпу»
Мікалай Крыштоф Радзівіл
- «Пэрэгрынацыя, або Паломніцтва Ясна Асьветленага Князя Ягамосьці Мікалая Крыштофа Радзівіла ў Сьвятую Зямлю»
Фрыдэбэрт Туглас
- «Коньнікі ў небе»
- «Попі і Хуху»
Бруна Шульц
- «Манэкены»
- «Трактат аб манэкенах, або Другая кніга быцьця»
- «Трактат аб манэкенах. Працяг»
- «Трактат аб манэкенах. Заканчэньне»
- «Вуліца кракадзілаў»
Базэн Эрвэ
- «Сумленны ўчынак»
Аво Юпрус
- «Кахай»

Крытыка

У артыкуле, апублікаваным на сайце Радыё Свабода 20 лютага 2020 году, разам зь Вінцуком Вячоркам крытыкуе ўжываньне прыметніка летувіскі (замест якога заклікае ўжываць «літоўскі»), называючы яго «словам-калекам» на падставе таго, што ў гэтым слове «канчатак становіцца суфіксам»^[3]. Аднак лінгвіст Зьміцер Санько даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў беларускай мове. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з грэцкай (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з лаціны (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія^[4]. Такім парадкам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы^[4]. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі латышоў, таксама ўзыходзіць да саманазвы (лат. latviešy, latvietis, ад назвы ракі Late)^[5] і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай (балтыйская моўная група). Тым часам назвы «літош», «літашы» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах^[6].

У тым жа супольным зь Вінцуком Вячоркам артыкуле сьцьвярджае, што «мовазнаўцы, якія зьберагалі міжваенную клясычную традыцыю, не сумняваліся, што Літвою завецца і суседняя дзяржава» з спасылкай на выдадзены ў 2006 годзе (па сьмерці аўтаркі і пад рэдакцыяй самога Сяргея Шупы) ангельска-беларускі слоўнік Валянтыны Пашкевіч, тым часам у фундамэнтальным двухтомным падручніку «Беларуская мова» (Таронта, 1978 год) — першай практычнай граматыцы беларускай мовы па-ангельску — Валянтына Пашкевіч падкрэсьлівала: «літоўская мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага… наш край праз больш, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — ліцьвінамі»^[7], што дадаткова сьцьвярджала ў пададзеным пры падручніку слоўніку: «Лятува [Летува] — present-day Lithuania; Літва — Lithuania (old name of present-day Byelorussia [Belarus]); Жамойць — Samogitia — old name (lasting almost until the end of the 19th c.) of present-day Lithuania»^[8].

Нэалягізмы

Сьцьвярджае, што ўвёў у беларускую мову словы «смачна есьці!» (у 1985 годзе) і «сеціва» (1998)^[9]

Крыніцы

^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ Сяргей Шупа, Наткнуўся, Радыё Свабода, 15 студзеня 2015 г.
^ Вячорка В., Шупа С. Чаму Літва, а не «Летува», Радыё Свабода, 20 лютага 2020 г.
^ ^а ^б Санько З. І ўсё ж — Літва ці Летува?, Радыё Свабода, 2 сакавіка 2020 г.
^ ЭСБМ. Т. 5. — Мн., 1989. С. 256.
^ Назвы людзей па месцы пражывання // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — Менск: Беларуская навука, 2006. ISBN 985-08-0715-6.
^ Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26.
^ Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26, 251, 271—272.
^ Шупа С. Сапраўдны пераклад — гэта пераклад прозы // ПрайдзіСвет. № 3.

Вонкавыя спасылкі

[_12d9f22125a80804-1] Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[2] Сяргей Шупа, Наткнуўся, Радыё Свабода, 15 студзеня 2015 г.

[3] Вячорка В., Шупа С. Чаму Літва, а не «Летува», Радыё Свабода, 20 лютага 2020 г.

[Sanko-4] а ^б Санько З. І ўсё ж — Літва ці Летува?, Радыё Свабода, 2 сакавіка 2020 г.

[5] ЭСБМ. Т. 5. — Мн., 1989. С. 256.

[6] Назвы людзей па месцы пражывання // Чалавек: Тэматычны слоўнік. — Менск: Беларуская навука, 2006. ISBN 985-08-0715-6.

[7] Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26.

[8] Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26, 251, 271—272.

[9] Шупа С. Сапраўдны пераклад — гэта пераклад прозы // ПрайдзіСвет. № 3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]