Райн: розьніца паміж вэрсіямі
→Вонкавыя спасылкі: Commons |
Няма апісаньня зьменаў |
||
| Радок 21: | Радок 21: | ||
|левыя_прытокі = |
|левыя_прытокі = |
||
|правыя_прытокі = |
|правыя_прытокі = |
||
|лацінка=Rajn}} |
|||
}} |
|||
'''Райн''' ({{мова-de|Rhein}} [райн], {{мова-fr|Rhin}} [рэ<sup>н</sup>], {{мова-nl|Rijn}} [рэйн]) — буйная [[рака]] ў Заходняй [[Эўропа|Эўропе]]. Працякае па тэрыторыі [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Ліхтэнштайн]]у, [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]. Даўжыня ракі складае 1230 км, плошча басэйна — 185 тысячаў км². |
'''Райн''' ({{мова-de|Rhein}} [райн], {{мова-fr|Rhin}} [рэ<sup>н</sup>], {{мова-nl|Rijn}} [рэйн]), ці '''Рэн'''<ref>https://be.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%BA_(1926)/%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%96%D1%87%D0%B0%D0%BA_%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%BD%D1%8F%D1%9E</ref> — буйная [[рака]] ў Заходняй [[Эўропа|Эўропе]]. Працякае па тэрыторыі [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Ліхтэнштайн]]у, [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]. Даўжыня ракі складае 1230 км, плошча басэйна — 185 тысячаў км². |
||
Райн бярэ свой пачатак у [[Альпы|Альпах]], працякае праз [[Бодэнскае возера]], перасякае адгор’і [[Юра (горы)|Юры]] і [[Шварцвальд]]а, пасьля чаго цячэ па [[Верхнярайнская нізіна|Верхнярайнскай нізіне]]. У сярэдняй плыні прарываецца праз [[Райнскія Сланцавыя горы]]. Ніжняя плынь — у межах [[Сярэднеэўрапейская раўніна|Сярэднеэўрапейскай раўніны]], дзе рэчышча шмат дзе агароджанае [[дамба]]мі. Упадае ў [[Паўночнае мора]], утвараючы складаную [[дэльта|дэльту]]. Асноўнымі [[прыток]]амі ракі зьяўляюцца [[Нэкар (рака)|Нэкар]], [[Майн (рака)|Майн]], [[Рур (рака)|Рур]] (правыя), [[Аарэ (рака)|Аарэ]], [[Мозэль (рака)|Мозэль]] (левыя). У левы рукаў дэльты ўпадае рака [[Маас]]. У вярхоўях — вяснова-летняя [[паводка]], у сярэдняй і ніжняй плыні шматводзьдзе на працягу ўсяго году. Сярэдні расход — 2500 м³/з, гадавы сьцёк дасягае каля 79 км³. |
Райн бярэ свой пачатак у [[Альпы|Альпах]], працякае праз [[Бодэнскае возера]], перасякае адгор’і [[Юра (горы)|Юры]] і [[Шварцвальд]]а, пасьля чаго цячэ па [[Верхнярайнская нізіна|Верхнярайнскай нізіне]]. У сярэдняй плыні прарываецца праз [[Райнскія Сланцавыя горы]]. Ніжняя плынь — у межах [[Сярэднеэўрапейская раўніна|Сярэднеэўрапейскай раўніны]], дзе рэчышча шмат дзе агароджанае [[дамба]]мі. Упадае ў [[Паўночнае мора]], утвараючы складаную [[дэльта|дэльту]]. Асноўнымі [[прыток]]амі ракі зьяўляюцца [[Нэкар (рака)|Нэкар]], [[Майн (рака)|Майн]], [[Рур (рака)|Рур]] (правыя), [[Аарэ (рака)|Аарэ]], [[Мозэль (рака)|Мозэль]] (левыя). У левы рукаў дэльты ўпадае рака [[Маас]]. У вярхоўях — вяснова-летняя [[паводка]], у сярэдняй і ніжняй плыні шматводзьдзе на працягу ўсяго году. Сярэдні расход — 2500 м³/з, гадавы сьцёк дасягае каля 79 км³. |
||
Вэрсія ад 23:59, 25 лістапада 2023
| Райн лац. Rajn | |
 Райн у Дусэльдорфу | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Выток | Tomasee[d] |
| Вусьце | Паўночнае мора[1] |
| Краіны басэйну | Нямеччына, Аўстрыя, Швайцарыя, Францыя, Нідэрлянды, Ліхтэнштайн |
| Вобласьці | Граўбюндэн, Паўднёвая Галяндыя, Базэль-Штат, Санкт-Гален, Цюрых, Ааргаў, Шафгаўзэн, Тургаў, Базэль-Лянд, Паўночны Райн — Вэстфалія, Гэсэн, Бадэн-Вюртэмбэрг і Райнлянд-Пфальц |
| Даўжыня | 1233 км |
| Плошча басэйну | 185 000 км² |
| Месцазнаходжаньне | |
| |
| Райн зьяўляецца адной з важных рэкаў у Эўропе | |
Райн (па-нямецку: Rhein [райн], па-француску: Rhin [рэн], па-нідэрляндзку: Rijn [рэйн]), ці Рэн[2] — буйная рака ў Заходняй Эўропе. Працякае па тэрыторыі Швайцарыі, Ліхтэнштайну, Аўстрыі, Нямеччыны, Францыі, Нідэрляндаў. Даўжыня ракі складае 1230 км, плошча басэйна — 185 тысячаў км².
Райн бярэ свой пачатак у Альпах, працякае праз Бодэнскае возера, перасякае адгор’і Юры і Шварцвальда, пасьля чаго цячэ па Верхнярайнскай нізіне. У сярэдняй плыні прарываецца праз Райнскія Сланцавыя горы. Ніжняя плынь — у межах Сярэднеэўрапейскай раўніны, дзе рэчышча шмат дзе агароджанае дамбамі. Упадае ў Паўночнае мора, утвараючы складаную дэльту. Асноўнымі прытокамі ракі зьяўляюцца Нэкар, Майн, Рур (правыя), Аарэ, Мозэль (левыя). У левы рукаў дэльты ўпадае рака Маас. У вярхоўях — вяснова-летняя паводка, у сярэдняй і ніжняй плыні шматводзьдзе на працягу ўсяго году. Сярэдні расход — 2500 м³/з, гадавы сьцёк дасягае каля 79 км³.
Рака суднаходная на 952 км, да швайцарскага места Базэль і па Бодэнскім возеры. Агульная даўжыня водных шляхоў у басэйне Райна каля 3000 км. Райн злучаны каналамі з Ронай, Марнай, Вэзэрам, Эльбай. Найбольш буйнымі гарадамі на Райне ёсьць нідэрляндзкі Арнэм, нямецкія Дусэльдорф, Кёльн, Бон, Майнц, Мангайм, Вормс, францускі Страсбург і швайцарскі Базэль. Літаральна назоў ракі перакладаецца з кельцкае мовы як «Плынь».
Па Райне і Дунаі фармавалася вялікая частка паўночнай сухапутнай мяжы Рымскай імпэрыі і, з тых часоў, Райн меў выключнае значэньне, бо зьяўляючыся суднаходнай ракой, па ёй транспартаваліся тавары ўглыб кантынэнту. Райн таксама служыў у якасьці абарончае перашкоды і стаў асновай для стварэньня рэгіянальных і міжнародных межаў. Шматлікія замкі і дагістарычныя ўмацаваньні ўздоўж ракі сьведчаць аб ейнай важнасьці як воднага шляху.
1 лістапада 1986 году на Райне адбылася адна з самых буйных у Эўропе экалягічных катастрофаў. Пажар на хімічным заводзе фірмы «Сандас» (Sandoz) у швайцарскім Базэлі прывёў да скіду ў раку 30 тонаў пэстыцыдаў, ртуці і іншых сельскагаспадарчых хімікатаў. Райн набыў чырвоны колер, людзям у раёне ракі было забаронена выходзіць з хаты, у некаторых гарадох ФРН былі зачыненыя вадаправоды, замест якіх выкарыстоўвалася прывазная вада ў цыстэрнах. На працягу 10 дзён забруджваньня дасягнулі Паўночнага мора. У выніку па некаторых адзнаках загінула паўмільёна рыбаў, некаторыя віды цалкам зьніклі.
Пасьля бурнай рэакцыі грамадзкасьці ўжо ў 1987 годзе была прынятая «Праграма дзеяньняў — Райн», разьлічаная да 2000 году. Па-іншаму яна звалася «Ласось-2000», бо была нацэленая на вяртаньне да гэтага тэрміну гэтай адчувальнай да забруджваньняў рыбы ў раку. У выніку актыўных дзеяньняў уладаў колькасьць нітратаў і фосфару, якія скідваліся ў раку, паменшылася на 50%, а памяншэньне некаторых іншых забруджваньняў знаходзілася ў межах ад 80 да 100%. Ласось вярнуўся ў раку на 3 гады раней, у 1997 годзе. Цяпер праграма Райн-2020 нацэленая на тое, каб зрабіць раку досыць чыстай для плаваньня.
Літаратура
- Географический энциклопедический словарь. М., 1986.
Вонкавыя спасылкі
- ^ http://www.lanuv.nrw.de/fileadmin/lanuv/wasser/pdf/Gewaesserverzeichnis%20GSK3C.xls
- ^ https://be.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%BA_(1926)/%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%96%D1%87%D0%B0%D0%BA_%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%BD%D1%8F%D1%9E