Чан Кайшы

	Чан Кайшы
	па-кітайску: 蔣中正; па-кітайску: 蔣介石; па-кітайску: 蔣志清; па-кітайску: 蔣周泰; мовай у: 蔣介石
	; галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі Кітая, генэралісімус Чан Кайшы. Сакавік 1945
Старшыня Нацыянальнага ўраду Кітайскай рэспублікі
	10 кастрычніка 1928 — 15 сьнежня 1931
Папярэднік:	Тань Янькай
Наступнік:	Лін Сэнь
Старшыня Нацыянальнага ўраду Кітайскай рэспублікі
	10 кастрычніка 1943 — 20 траўня 1948
Папярэднік:	Лін Сэнь
Наступнік:	Пасада скасаваная
Старшыня Выканаўчага Юаня Кітайскай Рэспублікі
	4 сьнежня 1930 — 15 сьнежня 1931
Папярэднік:	Сун Цзывэнь
Наступнік:	Чэнь Міншу
Старшыня Выканаўчага Юаня Кітайскай Рэспублікі
	20 лістапада 1939 — 31 траўня 1945
Папярэднік:	Кун Сянсі
Наступнік:	Сун Цзывэнь
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	31 кастрычніка 1887; Сікоў, павет Фэнхуа, Чжэцзян, каля Нінбо
Памёр:	5 красавіка 1975; Тайбэй, Тайвань
Партыя:	Гаміньдан
Сужэнец:	1) Мао Фумэй; 2) Яо Ечэн; 3) Чэнь Цзежу; 4) Сун Мэйлін
Дзеці:	сыны: Цзян Цзінга і Цзян Вэйга (прыёмны)
Бацька:	Цзян Цзешы[d]
Маці:	Ван Цаюй[d]
Адукацыя:	Ваенная акадэмія Баадзін[d];
Узнагароды:	Order of the Sacred Tripod[d] асоба году паводле часопіса Time[d] (1937)
	Чан Кайшы ў Вікісховішчы

Чан Кайшы (па-кітайску: 蒋介石, 蒋介石, Jiǎng Jièshí, Цьзян Цьзешы; 31 кастрычніка 1887 — 5 красавіка 1975) — вайсковы і палітычны дзяяч Кітаю, які ўзначаліў Гаміньдан у 1925 г. пасьля сьмерці Сунь Ятсэна.

Раньнія гады

Чан Кайшы нарадзіўся ў мястэчку Сікоў павета Фэнхуа правінцыі Чжэцзян, прыкладна ў 40 кілямэтрах ад партовага гораду Нінбо, разьмешчанага паўднёвей за Шанхай. Згодна з запісам ў кнізе сямейнага летапісу, ён належаў да 28-га пакаленьню роду Чан, які бярэ пачатак ад нашчадкаў Чжоў-Гуна (мудрага кіраўніка, якім захапляўся сам Канфуцый). Сям’я Чан Кайшы жыла ў доме, які адначасова зьяўляўся і крамай: яго бацька — тыповы сельскі грамацей з старога кітайскага грамадзтва — быў гаспадаром салянай крамы, ашчадным, строгім і сталым. Ва ўзросьце 6 гадоў бацькі аддалі яго ў прыватную школу, дзе ён пачаў сваю рэгулярную адукацыю пад кіраўніцтвам настаўніка Жэнь Цземая^[1].

У 1895 ў хлопчыка памёр бацька, і сям’я стала выпрабоўваць сур’ёзныя фінансавыя цяжкасьці. У 1899 маці была вымушана адправіць сына ў дом дзеда па матчынай лініі. У 15-гадовым узросьце па патрабаваньні маці ён ажаніўся, яго нявесту звалі Мао Фумэй, яна была на 5 гадоў старэй за жаніха.

У 1903 у, ва ўзросьце 17 гадоў Цзян Чжунчжэн^[2] паступіў у школу ў павятовым горадзе Фэнхуа, дзе давалі адукацыю па эўрапейскаму ўзору. Там ён пачаў цікавіцца палітычнымі падзеямі, і выбраў свой жыцьцёвы шлях, вырашыўшы стаць вайскоўцам. У 1906 у ён упершыню прыехаў у Японію, дзе пазнаёміўся з рэвалюцыянэрамі, якія групаваліся вакол Сунь Ятсэна. У знак сваёй рашучасьці ўдзельнічаць у антыманархічнай рэвалюцыі Цзян Чжунчжэн ў красавіку 1906, знаходзячыся ў Токіа, зрэзаў сваю касу і адаслаў яе дадому. Ён хацеў паступіць у Японіі ў ваеннае вучылішча, аднак яго пляны сарваліся, і ўзімку ён быў вымушаны вярнуцца на радзіму.

Улетку 1907 Цзян Чжунчжэн прыбыў у Баадзін, дзе, вытрымаўшы вялікі конкурс, паступіў у ваеннае вучылішча на кароткатэрміновыя курсы падрыхтоўкі афіцэраў Нацыянальнай арміі Міністэрства абароны. У канцы году ён пасьпяхова здаў экзамены па японскай мове для тых, хто жадае працягнуць ваеннае навучаньне ў Японіі. У 1908—1909 гадах Цзян навучаўся ў японскім пяхотным вучылішчы Сінбу, у гэты ж час ён па рэкамэндацыі Чэнь Цімэя (адзін з паплечнікаў Сунь Ятсэна) уступіў у Тунмэнхой. Пасьля заканчэньня вучылішча Цзян Чжунчжэн быў прыняты на ваенную службу ў якасьці кадэта 19-га артылерыйскага палка 13й дывізіі японскай арміі.

18 сакавіка 1910 году ў Чан Кайшы зьявіўся першы і адзіны, які афіцыйна лічыцца родным сын, якому ён даў імя Цзінга. У 1935 годзе Цзінга параўся шлюбам зь Цзян Фанлян.

На шляху да ўлады

У 1911, пасьля пачатку Сіньхайскай рэвалюцыі ў Кітаі, Чан Кайшы вярнуўся ў Кітай, дзе стаў дапамагаць Чэнь Цімэю разгортваць ўзброеныя дзеяньні ў Шанхаі і ў Ханчжоў супраць цінскіх уладаў. Камандуючы авангардам, ён праклаў шлях да сталіцы сваёй роднай правінцыі Чжэцзян — гораду Ханчжоў. У ўзнагароду за посьпехі ў гэтай апэрацыі ён быў прызначаны камандзірам палка. Затым ён дапамог Чэнь Цімэю паставіць пад кантроль паўсталых правінцыю Цзянсу.

У 1912 у ў ходзе барацьбы за ўладу Чэнь Цімэй загадаў Чан Кайшы арганізаваць таемнае забойства Тао Чэнчжана — кіраўніка актыўнай у той час у Шанхаі і прылеглай да яго часткі Кітая рэвалюцыйнай арганізацыі. У сувязі са скандалам, які ўтварыўся з-за гэтага, Чан Кайшы быў вымушаны бегчы ў Японію. Там ён стаў выдаваць часопіс «Цзюнь Шэн» («Голас арміі») і заняўся вывучэньнем нямецкай мовы, марачы аб вандроўцы ў Нямеччыну. Аднак узімку ён зноў вярнуўся ў Шанхай, дапамагаў Чэнь Цімэю ў барацьбе супраць Юань Шыкая, а потым зноў паехаў у Японію. У 1914 у ён па загадзе Сунь Ятсэна паспрабаваў арганізаваць выступы супраць Юань Шыкая ў раёне Шанхая і Нанкін, аднак яны апынуліся няўдалымі. Пасьля гэтага Сунь Ятсэн накіраваў Чан Кайшы ў Маньчжурыю. У Харбіне Чан Кайшы накіраваў Сунь Ятсэну памятную запіску аб немінучасьці вайны ў Эўропе, а таксама прапанаваў плян зьвяржэньня ўлады Юань Шыкая. Пасьля пачатку Першай сусьветнай вайны ён вярнуўся ў Японію.

У 1915—1916 годзе Чан Кайшы прымаў удзел ва ўзброеных выступах супраць улады Юань Шыкая ў Шанхаі. У ходзе іх ён праявіў вялікую мужнасьць, і яго імя набыло вядомасьць сярод прыхільнікаў Сунь Ятсэна. Калі ў 1916 Чэнь Цімэй загінуў ад рукі наёмнага забойцы, Чан Кайшы фактычна замяніў яго ў ролі вядучага ваеннага дзеяча зь ліку прыхільнікаў Сунь Ятсэна ў Шанхаі.

10 верасьня 1916 на сьвятло зьявіўся хлопчык, якога Чан Кайшы пасьля афіцыйна ўсынавіў і назваў Вэйга. Ёсьць вэрсія, што Цзян Вэйга — пазашлюбны сын Чан Кайшы і яго японскай сяброўкі.

У 1918 ў Сунь Ятсэн выклікаў Чан Кайшы ў Гуанчжоў, дзе тады знаходзіўся цэнтар рэвалюцыйных сіл, і прызначыў яго начальнікам апэратыўнага кіраваньня. У кастрычніку 1918 ён стаў камандуючым 2й калёнай гуандунскай арміяй і прыняў удзел у баях гуандунскай арміі супраць фуцьзяньскіх войскаў. У 1919 яму давялося сысьці з камандных пастоў. Ён некаторы час езьдзіў паміж Японіяй і Шанхаем, а затым зьехаў у родныя краі, каб даглядаць за маці. Яго маці памерла ў 1921 ва ўзросьце 58 гадоў. Неўзабаве пасьля гэтага ён быў выкліканы Сунь Ятсэнам і пачаў распрацоўку плянаў Паўночнага паходу- наступу войска з правінцыі Гуандун на поўнач краіны з мэтай пакончыць зь яе раздробленасьцю, аб’яднаць краіну і стварыць цэнтральны ўрад Кітайскай рэспублікі.

У чэрвені 1922 гуандунскі мілітарысты генэрал Чэнь Цзюнмін падняў мяцеж супраць Сунь Ятсэна ў Гуанчжоў. Чан Кайшы разам з Сунь Ятсэнам схаваўся на лодцы «Юнфэн». Факт, што ў цяжкую для Сунь Ятсэна хвіліну Чан Кайшы апынуўся разам зь ім, паслужыў прычынай іх збліжэньня.

Сунь Ятсен падчас візыту ў Акадэмію вамп 16 Чэрвеня 1924 г.. Стаяць, злева направа: Хэ Інцынь, Чан Кайшы і Ван Балін

У лютым 1923 Сунь Ятсэн вярнуўся ў Гуанчжоў і прызначыў Чан Кайшы начальнікам свайго генэральнага штаба, а таксама зрабіў яго сябрам ваеннага камітэта партыі Гаміньдан. Ўстала задача стварэньня ўласных узброеных сілаў партыі Гаміньдан. У сувязі з гэтым, Сунь Ятсэн накіраваў Чан Кайшы ў Маскву. У Маскве Чан Кайшы прапанаваў плян ваенных дзеяньняў у Кітаі, складзены Сунь Ятсэнам, які разьлічваў на значную дапамогу з боку СССР. Замест гэтага Масква прапанавала дапамогу ў стварэньні ўзброеных сіл партыі Гаміньдан на яе ўласнай базе ў Гуанчжоў.

У 1924 Сунь Ятсэн прыняў рашэньне аб арганізацыі ў Гуанчжоў на высьпе Хуанпу (на кантонскім дыялекце яго назва вымаўляецца як «вамп») акадэміі вамп — будучай кузьні кадраў для нацыянальнай рэвалюцыйнай арміі, падпарадкоўвальнай кіраўніцтву партыі Гаміньдан. Старшынёй камітэта па падрыхтоўцы да стварэньня гэтай школы быў прызначаны Чан Кайшы, у красавіку ён быў прызначаны начальнікам ваеннай школы вамп і адначасова начальнікам генэральнага штаба. 16 чэрвеня адбылася ўрачыстая цырымонія адкрыцьця. У ліпені Чан Кайшы стаў па сумяшчальніцтве начальнікам крэпасьці Чанчжоў.

12 сакавіка 1925 ў Пэкіне ва ўзросьце 59 гадоў памёр Сунь Ятсэн. У жніўні Чан Кайшы атрымаў пасаду камандуючага 1-й нацыянальнай рэвалюцыйнай арміяй. У верасьні ён быў прызначаны камандуючым войскамі Ўсходняга паходу, які ажыцьцяўляўся з мэтай аб’яднаньня правінцый Гуандун і Гуансі. Такім чынам Чан Кайшы стаў самай моцнай ваеннай фігурай у партыі Гаміньдан. У лістападзе ў выніку шэрагу пасьпяховых ваенных апэрацый уся правінцыя Гуандун апынулася пад уладай Нацыянальнага ўрада.

Паўночны паход

У 1926, на 2-м зьезьдзе партыі Гаміньдан Чан Кайшы быў абраны сябрам Цэнтральнага выканаўчага камітэта (ЦВК), а на пленуме ЦВК — сябрам Пастаяннага камітэта. На зьезьдзе Чан Кайшы выступіў з дакладам аб ваенным становішчы. Ён адстойваў прапанову аб тым, каб урад распачаў Паўночны паход з мэтай аб’яднаньня краіны.

У пачатку 1926 ў Гаміньдана было 2 лідэры: ваенны — Чан Кайшы, і грамадзянскі — Ван Цзінвэй. Аднак у траўні Ван Цзінвэй нечакана, спаслаўшыся на хваробу, зьехаў у Францыю. У чэрвені ў руках Чан Кайшы фармальна засяродзілася партыйная, дзяржаўная, ваенная і фінансавая ўлада. У ліпені па хваробе з пасады старшыні Пастаяннага камітэта ЦВК сышоў Чжан Цзінцзян, і яго месца таксама заняў Чан Кайшы.

9 ліпеня Чан Кайшы ўступіў на пасаду галоўнакамандуючага Нацыянальнай рэвалюцыйнай арміяй, і неадкладна пачаў Паўночны паход. Усяго за паўгода яму ўдалося дамагчыся стабілізацыі становішча ў Паўднёва-Усходнім Кітаі. Да лістапада 1926 армія на чале з Чан Кайшы атрымала верх над дзьвума з трох асноўных праціўнікаў.

У сьнежні ЦВК партыі Гаміньдан пераехаў з Гуанчжоў ў Ухань, дзе ўтварыўся цэнтар улады. Чан Кайшы ў процівагу Ўханю стварыў свой цэнтар ўлады ў Наньчане, дзе разам зь ім апынуліся які вярнуўся да сваіх абавязкаў старшыня ЦВК Чжан Цзінцзян і выконваючы абавязкі старшыні Нацыянальнага ўрада Тань Янькай. Так паўстаў раскол партыі Гаміньдан.

У 1927 войскі Чан Кайшы ўзялі Нанкін, дзе было створаны новы Нацыянальны ўрад. Тады ж Чан Кайшы пачаў адкрытую ўзброеную барацьбу супраць камуністаў пад назвай «кампаніі за навядзенне парадку і чысьціні ва ўласным доме». У красавіку 1927 гады ў выніку змовы паміж Чан Кайшы, кіраўніцтвам замежных канцэсій Шанхая і кіраўніком Зялёнай банды Ду Юэшэнем ў Шанхаі была ўчынены разьня, у выніку якой загінула каля 4 тысячаў камуністаў. У жніўні, у выніку палітычных інтрыг, Чан Кайшы абвясьціў аб сваёй адстаўцы і аб адыходзе ад палітычнай дзейнасьці, пасьля чаго зьехаў спачатку на радзіму, у правінцыю Чжэцзян, а затым у Японію. Аднак пры гэтым ён працягваў актыўную працу па развалу лягера сваіх палітычных апанентаў.

1 сьнежня 1927 адбылося шлюб Чан Кайшы і Сун Мэйлін (малодшая сястра жонкі Сунь Ятсэна). Першая жонка Чан Кайшы — Мао Фумэй — добраахвотна выступіла ініцыятарам разводу, на які Чан Кайшы пагадзіўся.

4 студзеня 1928 Чан Кайшы вярнуўся на пасаду галоўнакамандуючага Нацыянальнай рэвалюцыйнай арміяй і быў прызначаны камандуючым сіламі Паўночнага паходу, які пасьпяхова завяршыў у ліпені таго ж году. 10 кастрычніка 1928 а Чан Кайшы стаў старшынёй Нацыянальнага ўрада Кітайскай рэспублікі.

У барацьбе зь Японіяй

У 1931 Японія пачала адкрытую інтэрвенцыю з мэтай захопу Маньчжурыі. Чан Кайшы апынуўся адначасова перад трыма праціўнікамі: зьнешняй японскай агрэсіяй, выступамі спарадычна характару з боку мясцовых цэнтраў ўлады ўнутры самога Кітая, і актыўнай узброенай барацьбой Камуністычнай партыі Кітая за ўладу ў краіне. Некалькі гадоў яму ўдавалася лавіраваць паміж гэтымі трыма пошасьцямі, аднак у канцы 1936, у выніку «Сіаньскага інцыдэнту», ён быў вымушаны пайсьці на стварэньне з КПК адзінага фронту барацьбы супраць японскіх захопнікаў.

Імкнучыся наладзіць супрацоўніцтва зь вядучымі дзяржавамі таго часу ў барацьбе супраць Японіі, Чан Кайшы разьвівае супрацоўніцтва адначасова з СССР і зь Нямеччынай. Цзян Цзінга адпраўляецца на вучобу ў Маскву, а Цзян Вэйга — у Мюнхэн, пасьля служыць у танкавых войсках вэрмахта.

7 ліпеня 1937 японскія войскі абстралялі мост Лугаўцяо (Мост Марка Пола) у ваколіцах Пэкіна: так пачалася Японска-Кітайская вайна 1937-45. Рашэньнем нацыянальнага ўрада Чан Кайшы быў прызначаны гэнералісімусам Кітайскай рэспублікі. У канцы 1938 Ван Цзінвэй зьбег да японцаў і стаў кіраўніком марыянеткавага кітайскага ўрада; Чан Кайшы прыйшлося ваяваць ня толькі супраць японскай арміі, але і супраць армій, складзеных з кітайцаў і падпарадкоўваючыхся праяпонскім урадам.

Пасьля капітуляцыі Японіі 2 верасьня 1945 г. і няўдалых перамоваў з КПК аб стварэньні кааліцыйнага ўрада зь ліпеня 1946 г. Чан Кайшы кіраваў барацьбой Гаміньдана з КПК у грамадзянскай вайне.

Рэлігійныя погляды

Насуперак антыхрысьціянскім настроям у Гаміньдане, жадаючы ажаніцца на Сун Мэйлін, гэнерал Чан Кайшы пагадзіўся з умовай, пастаўленай яе маці — прыняць хрысьціянства. Вясельле адбылася 1 сьнежня 1927, аднак хрышчэньне ў метадысцкай царквы Чан Кайшы прыняў толькі па сканчэньні амаль трох гадоў — 23 кастрычніка 1930, перад гэтым старанна дасьледаваўшы хрысьціянскае веравучэньне.^[3]. Пасьля ён рэгулярна выступаў з пропаведзямі ў радыёзвароце на хрысьціянскія тэмы.

У 1951 Чан Кайшы і яго жонка Сун Мэйлін прынялі ўдзельнікаў місіянерскай канфэрэнцыі, якая пасьля гэтага стала рэгулярнай. Урад Гаміньдана цесна супрацоўнічаў з хрысьціянскімі місіянэрамі, выкарыстоўваючы іх друк, радыёстанцыі і школы для антыкамуністычнай прапаганды^[4].

Да гэтага часу на Тайвані карыстаецца папулярнасьцю кніга «Салодкая крыніца ў пустыні» ( Хуанмо ганьцюань), якая ўяўляе сабой пераклад кнігі Летта Каўман «Streams in the Desert» з камэнтарамі «ананімнага кітайскага хрысьціяніна», аўтарам якіх зьяўляецца Чан Кайшы, які чытаў яе зь ліпеня 1944 ^[3].

Тайванскі пэрыяд

Пасьля паразы Гаміньдана ў 1949 Чан Кайшы ўзначаліў урад і Гаміньдан на Тайвані. Прэзыдэнт (1950) і Вярхоўны галоўнакамандуючы ўзброеных сіл Кітайскай Рэспублікі (як афіцыйна называецца дзяржава на Тайвані). Да пачатку 1970-х гадоў карыстаўся падтрымкай ЗША і шматлікіх (але далёка не ўсіх) іх саюзьнікаў як адзіны законны кіраўнік усяго Кітая. Доўгі час прадстаўнікі рэжыму Чан Кайшы займалі ў Савеце Бясьпекі ААН кітайскае месца, аднак 25 кастрычніка 1971 у Савет Бясьпекі быў уведзены прадстаўнік КНР.

Памёр 5 красавіка 1975 г. на Тайвані, дзе правёў апошнія 26 гадоў свайго жыцьця. У сваім палітычным завяшчаньні Чан Кайшы заклікаў сваіх суайчыньнікаў працягваць ажыцьцяўляць 3 народных прынцыпы Сунь Ятсена: дамагацца аздараўленьня і вяртаньня да жыцьця кантынентальнай часткі Кітая, адраджаць нацыянальную культуру і рашуча абараняць дэмакратыю. Перад сваёй сьмерцю ён прасіў, каб яго астанкі былі перавезены на мацярык ў Нанкін для пастаяннага пахаваньня на гары Цзыцзіньшань, дзе знаходзіцца труна зь целам Сунь Ятсэна ^[5]. Сын Чан Кайшы — Цзян Цзінга — стаў новым кіраўніком тайванскай адміністрацыі.

Крыніцы

^ Чан (Цзян) Кайшы (Чжунчжэн) / Chiang Kai-shek
^ Сам Чан Кайшы аддаваў перавагу, каб яго называлі Цзян Чжунчжэн. Чан Кайшы: выгнаннік і трыумфатар
^ ^а ^б Партал-Credo.Ru — Кс <! — Загаловак дададзены ботам ->
^ Партал-Credo. Ru — Кс <! — Загаловак дададзены ботам ->
^ Кайшы: гісторыя кітайскага Банапарта — Вялікая Эпоха (The Epoch Times) — Актуальныя навіны і фотарэпартажы з усяго свету. Эксклюзіўныя навіны з Кітая(недаступная спасылка)

[1] Чан (Цзян) Кайшы (Чжунчжэн) / Chiang Kai-shek

[2] Сам Чан Кайшы аддаваў перавагу, каб яго называлі Цзян Чжунчжэн. Чан Кайшы: выгнаннік і трыумфатар

[r2176-3] а ^б Партал-Credo.Ru — Кс <! — Загаловак дададзены ботам ->

[4] Партал-Credo. Ru — Кс <! — Загаловак дададзены ботам ->

[5] Кайшы: гісторыя кітайскага Банапарта — Вялікая Эпоха (The Epoch Times) — Актуальныя навіны і фотарэпартажы з усяго свету. Эксклюзіўныя навіны з Кітая(недаступная спасылка)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]