Станіслаў Лем
Станіслаў Лем | |
Stanisław Lem | |
Асабістыя зьвесткі | |
---|---|
Нарадзіўся | 12 верасьня 1921 Львоў, Польшча |
Памёр | 27 сакавіка 2006 (84 гады) Кракаў, Польшча |
Пахаваны | |
Бацькі | Samuel Lem[d] |
Сужэнец | Barbara Lem[d] |
Дзеці | Томаш Лем[d] |
Літаратурная дзейнасьць | |
Род дзейнасьці | пісьменьнік, філёзаф |
Гады творчасьці | 1946 — 2006 |
Жанр | фэнтэзі |
Мова | ангельская мова, польская мова[1][2], расейская мова[3] і нямецкая |
Дэбют | «Чалавек з Марсу» |
Прэміі | Эўрапейская літаратурная прэмія (1986) |
Узнагароды | Прэмія Франца Кафкі[d] (1991) Гран-пры дэтэктыўнай літаратуры[d] (1979) Ганаровы грамадзянін Кракава[d] (2003) Аўстрыйская дзяржаўная прэмія па эўрапейскай літаратуры (1985) Прэмія «Гефрэн»[d] (2003) ганаровы доктар Ягелонскага ўнівэрсытэту[d] Kraków Book of the Month[d] (1999) Polish PEN Club Award Jan Parandowski[d] (1995) Seiun Awards[d] (1977)
|
Подпіс | |
Афіцыйны сайт |
Станіслаў Херман Лем (па-польску: Stanisław Herman Lem; 12 верасьня 1921 — 27 сакавіка 2006) — польскі пісьменьнік, сатырык, філёзаф, фантаст і футуроляг.
Лічыцца польскім пісьменьнікам, творы якога перакладаюць найчасьцей, а ў пэўныя часы быў найбольш чытаным неангельскамоўным пісьменьнікам навуковай фантастыкі. Значная частка яго пісьменьніцкай працы займае філязофія і футуралёгія, прысьвечаных разважаньням на тэмы тэхналёгіі, прыроды інтэлігенцыі, цяжкасьцям у пераказе інфармацыі і ўзаемным паразуменьні інтэлігэнтных істот, абмежаванасьці чалавека і месцы чалавека ў Сусьвеце. Вялікая частка тых разважаньняў зьмешчана ў навукова-фантастычных творах, што робіць больш цяжкім іх разуменьне. Адначасова гэткі спосаб пераказу філязофскіх думак палягчае іх паразуменьне. Таму часта ў сусьветнай літаратуры Лем бываў недаацэнены як філёзаф і лічыцца галоўным чынам аўтарам навуковай фантастыкі. Уплыў Лема на сусьветную навукова-фантастычную літаратуру крытыкі параўноўваюць зь дзейнасьцю такіх клясыкаў як Гэрбэрт Джордж Ўэлз ці Олаф Стэплдон[4].
Жыцьцяпіс
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Лем паходзіць з жыдоўскай сям’і лекара, якая жыла ў Львове. Сабіна Волер і Самуэль Лем (ці Лехм) заручыліся яшчэ напярэдадні І Сусьветнай вайны. Шлюбам пабраліся толькі пасьля вайны. Пад час вайны бацька быў патрапіў да расейскага палону, зьмешчанага ў крэпасьці Перамышль, а пасьля ў лягэр ваеннапалонных у Сярэдняй Азіі. Па вяртаньні з вайны ў Львоў Самуэль стаў асыстэнтам у Мэдыцынскім унівэрсытэце Яна Казімера, а пасьля ларынголягам. Станіслаў Лем вучыўся ў Львоўскім мэдычным інстытуце ад 1939 да 1941 году, скончыў мэдычны факультэт Ягелонскага ўнівэрсытэту ў Кракаве (1948).
Сьмерць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Станіслаў Лем хварэў на сэрца. Памёр у клінічным шпіталі Collegium Medicum Ягэлёнскага ўнівэрсытэту ў Кракаве, маючы 84 гады. Згодна зь яго воляю урна з парэшткамі была пахавана 4 красавіка 2006 году на Сальваторскіх могілках ў Кракаве. Была праведзена каталіцкая імша пахаваньня па жаданьні сям’і[5][6][7].
Прозьвішча пісьменьніка атрымаў Астэроід Лем, а ў Кракаве імя пісьменьніка нададуць адной з вуліцаў[8][9][10].
Творчасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Уступ
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Польскі аўтар, якога найчасьцей перакладаюць. Яго кнігі перакладзены на 41 мову, агульным накладам больш 30 мільёнаў асобнікаў[11] (паводле іншых зьвестак — 27 млн асобнікаў[12]). Сам аўтар сьцьвярджаў пра 44 мовы (некаторыя пераклады — пірацкія) і лічбу адзінкавых выданьняў паміж 1350 ды 1400[13].
Пачаткі кар’еры пісьменьніка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Першымі творам Лема былі апавяданьні і вершы пра акупацыю, якія друкаваліся ў 1946 на старонках «Kuźnicy», «Żołnierza Polskiego» і «Tygodnika Powszechnego». Як аўтар фантастыкі дэбютаваў у «Tygodniku Powszechnym» апавяданьнямі Obcy і Dzieje jednego odkrycia. Раман «Нязгублены час» (1955 г). Дэтэктыўны раман «Вынік» (1959 г.). Аўтабіяграфічны раман «Высокі замак» (1966 г.). Філязофска-сацыялягічнага дасьледаваньне «Сума тэхналёгій» (1967 г.).
Пераклады на беларускую мову
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Мастацкая
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Казка пра караля Мудраса[14] (зборнік Байкі Робатаў) — пер. Валеры Буйвал
- Прыгоды Піркса — пер. Анатоль Бутэвіч (пад пс. Максім Валошка), Менск: Мастацкая літаратура, 1992, ISBN 5-340-00755-3
- Салярыс — пер. Анатоль Бутэвіч (пад пс. Максім Валошка), Менск, 1994
- Уранавыя вушы (зборнік Байкі Робатаў) — пер. Руслан Равяка //Наша Ніва 31 сакавіка 2006
- Непераможаны (раман), 2011, 2578 ст., пер. Анатоль Бутэвіч [15]
- Сябар
- 137 секунд
- Цемра і цьвіль
- Казка пра вылічальную машыну, якая з цмокам змагалася
- Зорныя дзённікі / Станіслаў Лем. — Мінск : А. М. Янушкевіч, 2021. — 353, [2] с.
- Свет Станіслава Лема: цытаты, афарызмы / цытаты з твораў Станіслава Лема выбраў і склаў Віктар Язневіч. — Мінск : Галіяфы, 2022. — 246, [1] с.
- Зорныя дзённікі. З успамінаў Іёна Тыхага: апавяданні ; Футуралагічны кангрэс: раман / Станіслаў Лем. — Мінск : Галіяфы, 2022. — 370, [2] с.
Філязофія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Стварэньне сьвету. Спроба другая [Эсэ] (З польск. пер. А. Кудраўцаў) Крыніца № 11-12 (26) 1996
- Сыльвічныя разважаньні XL (часопіс Odra, № 2 (408), 1995)— зборнік Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам. Сучаснае польскае мысьленьне
- Фэнамэналягічная тэорыя твору (зборнік Філязофія выпадку. Літаратура ў сьвеце эмпірыі) — зборнік Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам. Сучаснае польскае мысьленьне
Фільмы па творах
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Салярыс (1972)
Узнагароды
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Ордэн Белага арла (1996)
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
- ^ Lem, Stanisław // CONOR.SI
- ^ Gosteleradiofond
- ^ The Times, 2006-03-28
- ^ Пра пахаваньне пісьменьніка ў Wprost 2006-04-04
- ^ Пра пахаваньне пісьменьніка ў Gazecie Wyborczej 2006-04-04
- ^ Фрагмэнт трасьляцыі з пахваньня на радыё RMF FM (mp3)
- ^ Polska.pl, 2007-03-21
- ^ UCHWAŁA NR VIII/122/07 Rady Miasta Krakowa z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie nazw ulic. Par.1, pkt.1
- ^ Ruszyła budowa ulicy Stanisława Lema
- ^ FAQ. Tłumaczenia i nakłady. Lem.pl. 2009-01-28.
- ^ Старонка аўтара
- ^ Stanisław Lem. Opowieści Hoffmanna. «Tygodnik Powszechny». 45 (2939)
- ^ http://www.bielarus.net/archives/2004/12/20/116
- ^ Станіслаў Лем па-беларуску. Новае выданне(недаступная спасылка)
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Афіцыйная старонка
- Адвярнуўшыся ад будучыні // Інтэрвію для часапісу «Focus» №25/1999, 21 чэрвеня
- Я нікуды не належу, бо я ніадкуль — гутарка Лема з Станіславам Бэрэсь
- Сямён Букчын. Лем бурчыць (да 80-цігодзьдзя) // Наша Ніва №39-2001
- Салатавы мэрсэдэс Станіслава Лема знайшоў пакупніка Беларуская праграма Польскага Радыё
- Творы Лема ў перакладзе на розных мовах
- Нарадзіліся 12 верасьня
- Нарадзіліся ў 1921 годзе
- Памерлі 27 сакавіка
- Памерлі ў 2006 годзе
- Пахаваныя на Сальваторскіх могілках у Кракаве
- Узнагароджаныя ордэнам штандару Працы II клясы
- Узнагароджаныя залатым мэдалём «За заслугі ў культуры Глёрыя Артыс»
- Узнагароджаныя Залатым Крыжам Заслугі
- Узнагароджаныя крыжам камандорскім ордэна Адраджэньня Польшчы
- Узнагароджаныя крыжам афіцэрскім ордэна Адраджэньня Польшчы
- Ляўрэаты Аўстрыйскай дзяржаўнай прэміі па эўрапейскай літаратуры
- Дактары honoris causa Ягелонскага ўнівэрсытэту
- Нарадзіліся ў Львове
- Польскія літаратары
- Памерлі ў Кракаве