Мальбарк

Мальбарк
польск. Malbork
Замак крыжакоў. Выгляд з заходняга боку
Герб Мальбарку Сьцяг Мальбарку
Дата заснаваньня:	XIII стагодзьдзе
Горад з:	1286
Былая назва:	Марыенбург
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Паморскае
Павет:	Мальбарскі
Гміна:	Мальбарк
Плошча:	17,15 км²
Вышыня:	6—30 м н. у. м.
Насельніцтва (2009)
колькасьць:	38 179 чал.
шчыльнасьць:	2226,18 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 55
Паштовыя індэксы:	82-200 — 82-210
Нумарны знак:	GMB
Геаграфічныя каардынаты:	54°1′42.46″ пн. ш. 19°2′39.66″ у. д.
Мальбарк на мапе Польшчы Мальбарк
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
www.malbork.pl

Ма́льбарк (па-польску: Malbork, па-нямецку: Marienburg, па-лацінску: Civitas Beatae Virginis) — места ў Паморскім ваяводзтве паўночнай Польшчы, у дэльце Віслы. Цэнтар Мальбарскага павету.

Гісторыя

Палац вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну

Каля 1274 року крыжакі пачалі ўзводзіць моцна фартыфікаваны замак у ніжнім цячэньні Ногату. Будаваны замак і ягоныя ваколіцы атрымалі назву Марыенбург, ці места Марыі, па імю патронкі Ордэну.

У 1286 паселішча вакол замку атрымала мескія правы ад краёвага магістру Конрада фон Тырбэрга-малодшага.

У 1309—1457 роках Мальбарк быў сядзібай вялікага магістру крыжацкага ордэну і сталіцай ордэнскай дзяржавы. Падчас Трынаццацігадовай вайны Мальбарскі замак быў перададзены Ордэнам пад заклад сваім жаўнерам з Багеміі. Тыя замест вяртаньня прадалі яго ў 1457 року каралю польскаму Казіміру IV. Насельнікі места, што паўстала вакол замку, пратэставалі супраць далучэньня да польскай дзяржавы. Тры гады ягоныя жыхары на чале з бурмістрам Барталямэем Блюмэ змагаліся з палякамі. Пасьля авалоданьня Марыенбургам палякі павесілі і чацьвяртавалі Блюмэ, яшчэ 14 чыноўнікаў і 3 рыцары былі кінутыя ў сутарэньні, дзе й памерлі. У 1864 року Барталямэю Блюмэ быў пастаўлены помнік.

Паводле ўмоваў Торунскага міру 1466 року ў складзе польскай правінцыі Каралеўская Прусія. У 1466—1772 роках — сталіца Мальбарскага ваяводзтва Рэчы Паспалітай.

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай у 1772 року адышоў да Каралеўства Прусія.

З 1871 року — у складзе Нямецкай імпэрыі.

Па ўмовах Вэрсальскай дамовы для насельнікаў Усходняе Прусіі быў праведзены плебісцыт па пытаньні далучэньня іх да Польшчы. 9 641 жыхар Мальбарку выказаўся за тое, каб застацца ў складзе Нямеччыны, і 165 жыхароў за ўваход у склад Польшчы. Па выніках рэфэрэндуму места ўвайшло ў склад адміністратыўнага рэгіёну Марыенвэрдэр Усходняй Прусіі.

Падчас Другой сусьветнай вайны ў Мальбарку разьмяшчаўся авіяцыйны завод «Фокэ-Вульф», двойчы бамбаваны амэрыканскімі самалётамі. Напрыканцы вайны места было абвешчанае адной з, амаль усе цывільныя жыхары (акрамя 4000 чалавек) эвакуяваныя. У пачатку 1945 року Мальбарк стаўся полем жорсткіх бітваў і быў амаль цалкам зруйнаваны. Змаганьне скончылася 9 траўня 1945 року захопам Мальбарку Чырвонай Арміяй. Пасьля гэтага ўсё астатняе цывільнае насельніцтва зьехала ці зьнікла бязь вестак. У чэрвені 1945 места было перададзенае ў кіраваньне польскім уладам.

У 1975—1998 роках уваходзіў у склад Эльблёнскага ваяводзтва.

Славутасьці

• Замак вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну — найвялікшы ў сьвеце цагляны замак. У 1997 року ўлучаны ў сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.
• Мальбарская ратуша.
• Касьцёл Сьв. Яна II паловы XIV ст.
• Ерусалімскі шпіталь XVI—XVII стагодзьдзяў (улучаны ў сьпіс Сусьветнага фонду помнікаў у 2006 року).
• Касьцёл Сьв. Ежы (альбо Маткі Боскай Нястомнай Дапамогі).

Рэлігійныя суполкі

На тэрыторыі места дзеюць:

• каталікі
• хрысьціяне-эвангелісты
• будысты

Гарады-пабрацімы

• Нордгарн (Нямеччына) (з 1995)
• Трокі (Летува) (з 1997)
• Сёльвэсборг (Швэцыя) (з 1999)
• Марньі-ле-Камп’ень (Францыя) (з 2004)
• Мангайм-на-Райне (Нямеччына) (з 2005)

• 
  Зьлева направа Salza, Feuchtwangen, Kniprode, Hohenzollern
• 
  Гатычны касьцёл Сьв. Яна
• 
  Замак і фрагмэнт сярэднявечнага места
• 
  Касьцёл Сьв. Яна Хрысьціцеля