Віктар Амбарцумян
Віктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасьня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізык, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізыкі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Армэніі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны сябра акадэміяў навук многіх краінаў. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946 і 1950 гадоў.
Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасьня 1908 году. Бацька Амбарцумяна быў філёлягам, спрыяў разьвіцьцю здольнасьцяў сына ў галіне матэматыкі і фізыкі. У 1925 годзе ён паступіў на фізыка-матэматычны факультэт Ленінградзкага пэдагагічнага інстытуту. У 1926 годзе, ужо студэнтам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысьвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Расейскага таварыства аматараў сусьветазнаўства, не зьяўляючыся фармальна яго чальцом. Па заканчэньні ўнівэрсытэту паступіў у асьпірантуру пры Пулкаўскай абсэрваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.
У 1930 годзе Амбарцумян пабраўся шлюбам зь Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам зь вёскі Ўсольле, Салікамскага павету, Пермскай губэрні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўны Шайн (першапачаткова была пляменьніцай апошняй).
Пасьля заканчэньня асьпірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградзкім унівэрсытэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР катэдру астрафізыкі. У 1935 годзе без абароны дысэртацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізыка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсэрваторыі Ленінградзкага ўнівэрсытэту. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, узначальваў дасьледчы філіял унівэрсытэту ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуяваныя навуковыя лябараторыі ўнівэрсытэту.
У 1939 годзе Амбарцумян быў абраны чальцом-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.
У 1943 годзе была створаная Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным чальцом і прызначаны яе віцэ-прэзыдэнтам, а прэзыдэнтам стаў Ё. А. Арбелі. У 1947 годзе Амбарцумян быў абраны прэзыдэнтам АН Армянскай ССР, пасьля чаго абіраўся прэзыдэнтам на ўсе тэрміны да 1993 году. З 1993 году стаў ганаровым прэзыдэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Армэнія.
У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізычную абсэрваторыю, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсэрваторыяй да 1988 году.
Амбарцумян быў прэзыдэнтам Міжнароднага астранамічнага саюзу з 1961 па 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзыдэнтам Міжнароднае Рады навуковых саюзаў (1966—1972).
Віктар Амазаспавіч Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 году ў Бюракане, пахаваны там жа непадалёк ад вежы вялікага тэлескопу.
Навуковая дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Аўтар навуковых прац па фізыцы зорак і туманнасьцяў, зорнай дынаміцы, пазагаляктычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізыцы.
Адкрыў і дасьледаваў зорныя сыстэмы новага тыпу (г. зв. зорныя асацыяцыі).
Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Указам прэзыдэнта Армэніі Сэржа Саргсяна заснаваная міжнародная навуковая прэмія імя астрафізыка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізыцы, а таксама ў прылеглых да яе сфэрах фізыкі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасьці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэньня прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысячаў $[14].
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
- ^ Viktor Amazaspovich Ambartsumian
- ^ Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian // Astrophysics — Springer, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328–330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894658
- ^ Kalloghlian A. T. On the 90th birthday of Academician V. A. Ambartsumian, founder of the journal Astrophysics, at Symposium No. 194 of the International Astronomical Union // Astrophysics — Springer, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 325–327. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894657
- ^ Victor Ambartsumian — 2009.
- ^ KNAW Past Members
- ^ Энцыкляпэдыя Бракгаўза
- ^ Store norske leksikon — 1978.
- ^ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia Catalana, 1968.
- ^ Victor Amazaspovitch Ambartsumian
- ^ Litvinov V. G., Medvedev N. G. Some optimal and inverse problems for orthotropic noncircular cylindrical shells // Journal of Optimization Theory and Applications — Springer, 1984. — Vol. 42, Iss. 2. — P. 229–246. — ISSN 0022-3239; 1573-2878 — doi:10.1007/BF00934298
- ^ Armenia famous native sons and daughters
- ^ Halton C. Arp, Astronomer Who Challenged Big Bang Theory, Dies at 86 // The New York Times / D. Baquet — Manhattan, NYC: The New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2014. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
- ^ Viktor Ambartsumian International Prize
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1996. — 552 с.: іл. ISBN 985-11-0036-6
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Героі краіны (рас.)
- Афіцыйная бачына
- Нарадзіліся 18 верасьня
- Нарадзіліся ў 1908 годзе
- Памерлі 12 жніўня
- Памерлі ў 1996 годзе
- Героі Сацыялістычнай Працы
- Кавалеры ордэна Леніна
- Кавалеры ордэна Кастрычніцкай рэвалюцыі
- Кавалеры ордэна Працоўнага Чырвонага Сьцягу
- Кавалеры ордэна «Знак Пашаны»
- Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі Расеі
- Ляўрэаты Сталінскай прэміі
- Нарадзіліся ў Тбілісі
- Дактары фізыка-матэматычных навук
- Акадэмікі АН СССР
- Сапраўдныя акадэмікі Расейскай акадэміі навук
- Акадэмікі Нацыянальнай акадэміі навук Армэніі
- Савецкія астраномы
- Савецкія астрафізыкі
- Савецкія фізыкі
- Савецкія палітыкі
- Армянскія астраномы
- Армянскія астрафізыкі
- Армянскія фізыкі
- Армянскія палітыкі
- Выпускнікі Санкт-Пецярбурскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту
- Выкладчыкі Санкт-Пецярбурскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту
- Расейскія астраномы
- Супрацоўнікі Пулкаўскай абсэрваторыі
- Заслужаныя дзеячы навукі Армянскай ССР
- Заслужаныя дзеячы навукі Грузінскай ССР
- Замежныя чальцы Баўгарскай акадэміі навук
- Чальцы і чальцы-карэспандэнты Нацыянальнай акадэміі навук ЗША
- Замежныя чальцы Лёнданскага каралеўскага таварыства
- Ганаровыя чальцы Акадэміі навук Грузінскай ССР
- Чальцы Акадэміі навук НДР
- Двойчы Героі Сацыялістычнай Працы
- Народныя дэпутаты СССР
- Дэпутаты Вярхоўнага Савету СССР
- Дэпутаты Вярхоўнага Савету Армянскай ССР
- Узнагароджаныя мэдалём Кэтрын Брус
- Ганаровыя грамадзяне Ерэвану