Віктар Амбарцумян

Віктар Амбарцумян
	Віктар Амбарцумян
	па-армянску: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэньня	5 (18) верасьня 1908
Месца нараджэньня	Тыфліс, Тыфліская губэрня[d], Расейская імпэрыя;
Дата сьмерці	12 жніўня 1996[…] (87 гадоў)
Месца сьмерці	Бюракан[d], Арагацотн, Армэнія;
Месца пахаваньня	Бюракан[d];
Месца вучобы	Расейскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя А. І. Герцэна[d] (1925); Фізыка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту[d] (1928); Пулкаўская абсэрваторыя[d] (1931);
Занятак	астрафізык, палітык, астраном
Навуковая сфэра	астрафізыка[d] і астраномія
Месца працы	Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт; Yelabuga branch of Kazan Federal University[d]; Ерэванскі дзяржаўны ўнівэрсытэт; Бюраканская астрафізычная абсэрваторыя;
Вядомы як	адзін з стваральнікаў тэарэтычнай астрафізыкі
Сябра ў	Лёнданскае каралеўскае таварыства, Акадэмія навук НДР[d], Нямецкая акадэмія навук Леапальдына[d], Расейская акадэмія навук, Акадэмія навук СССР[d], Балгарская акадэмія навук[d], Вугорская акадэмія навук, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d], Француская акадэмія навук, Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук[d], Індыйская нацыянальная акадэмія навук[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Арменія[d] і Міжнародны астранамічны зьвяз
Навуковая ступень	доктар фізыка-матэматычных навук[d] (1935)
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Апалонавіч Белапольскі[d]
Вучні	Viktor Sobolev[d]
Бацька	Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці	Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян[d]
Узнагароды	; ; ; ; ; Прэмія Жуля Жансэна[d] (1956) медаль Кэтрын Брус[d] (1960) Ганаровы грамадзянін Ерэвану[d] Вялікі залаты мэдаль імя Ламаносава[d] (1971) Мэдаль Гельмгольца[d] (1971) мэдаль Катэніюса[d] (1974) медаль Жансена[d] (1956) сябра Амэрыканскай акадэміі мастацтваў і навук[d] замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (24 красавіка 1969) Ганаровы навуковец Армэніі[d] Дзяржаўная прэмія Армянскай ССР[d] (1988) ганаровы доктар Парыскага ўнівэрсытэту[d] (1965)
Сайт	ambartsumian.ru
	Віктар Амбарцумян у Вікісховішчы

Ві́ктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасьня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізык, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізыкі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Армэніі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны сябра акадэміяў навук многіх краінаў. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946 і 1950 гадоў.

Жыцьцяпіс

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасьня 1908 году. Бацька Амбарцумяна быў філёлягам, спрыяў разьвіцьцю здольнасьцяў сына ў галіне матэматыкі і фізыкі. У 1925 годзе ён паступіў на фізыка-матэматычны факультэт Ленінградзкага пэдагагічнага інстытуту. У 1926 годзе, ужо студэнтам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысьвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Расейскага таварыства аматараў сусьветазнаўства, не зьяўляючыся фармальна яго чальцом. Па заканчэньні ўнівэрсытэту паступіў у асьпірантуру пры Пулкаўскай абсэрваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 годзе Амбарцумян пабраўся шлюбам зь Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам зь вёскі Ўсольле, Салікамскага павету, Пермскай губэрні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўны Шайн (першапачаткова была пляменьніцай апошняй).

Пасьля заканчэньня асьпірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградзкім унівэрсытэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР катэдру астрафізыкі. У 1935 годзе без абароны дысэртацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізыка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсэрваторыі Ленінградзкага ўнівэрсытэту. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, узначальваў дасьледчы філіял унівэрсытэту ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуяваныя навуковыя лябараторыі ўнівэрсытэту.

У 1939 годзе Амбарцумян быў абраны чальцом-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створаная Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным чальцом і прызначаны яе віцэ-прэзыдэнтам, а прэзыдэнтам стаў Ё. А. Арбелі. У 1947 годзе Амбарцумян быў абраны прэзыдэнтам АН Армянскай ССР, пасьля чаго абіраўся прэзыдэнтам на ўсе тэрміны да 1993 году. З 1993 году стаў ганаровым прэзыдэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Армэнія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізычную абсэрваторыю, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсэрваторыяй да 1988 году.

Амбарцумян быў прэзыдэнтам Міжнароднага астранамічнага саюзу з 1961 па 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзыдэнтам Міжнароднае Рады навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 году ў Бюракане, пахаваны там жа непадалёк ад вежы вялікага тэлескопу.

Навуковая дзейнасьць

Аўтар навуковых прац па фізыцы зорак і туманнасьцяў, зорнай дынаміцы, пазагаляктычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізыцы.

Адкрыў і дасьледаваў зорныя сыстэмы новага тыпу (г. зв. зорныя асацыяцыі).

Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна

Указам прэзыдэнта Армэніі Сэржа Саргсяна заснаваная міжнародная навуковая прэмія імя астрафізыка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізыцы, а таксама ў прылеглых да яе сфэрах фізыкі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасьці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэньня прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысячаў $^[10].

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г Армянская савецкая энцыкляпэдыя (арм.) / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Հայկական համառոտ հանրագիտարան (арм.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 3.
^ Massevitch A. G. Viktor Ambartsumian // Viktor Amazaspovich Ambartsumian (анг.)
^ Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328—330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894658
^ Kalloghlian A. T. On the 90th birthday of Academician V. A. Ambartsumian, founder of the journal Astrophysics, at Symposium No. 194 of the International Astronomical Union (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 325—327. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894657
^ The Modern Physics of Compact Stars — Volkswagen Foundation.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
^ ^а ^б Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49360.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
^ Viktor Ambartsumian International Prize

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — ISBN 985-11-0036-6

Вонкавыя спасылкі

Героі краіны (рас.)
Афіцыйная бачына

[_22e01a43b241455b-1] а ^б ^в ^г Армянская савецкая энцыкляпэдыя (арм.) / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_f12579c70a10fcce-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Հայկական համառոտ հանրագիտարան (арм.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 3.

[_8606d311ce487f78-3] Massevitch A. G. Viktor Ambartsumian // Viktor Amazaspovich Ambartsumian (анг.)

[_27187d885e485ee3-4] Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328—330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894658

[_b31c3a4256965a93-5] Kalloghlian A. T. On the 90th birthday of Academician V. A. Ambartsumian, founder of the journal Astrophysics, at Symposium No. 194 of the International Astronomical Union (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 325—327. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894657

[_f0761023929dcab2-6] The Modern Physics of Compact Stars — Volkswagen Foundation.

[_0c1663952c3bd3c5-7] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

[_e71e233dd31edcf9-8] а ^б Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[_2792ab56d57ed271-9] ttp://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49360.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12

[10] Viktor Ambartsumian International Prize

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]