Віктар Амбарцумян

Віктар Амбарцумян
	Віктар Амбарцумян
	па-армянску: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэньня	5 (18) верасьня 1908
Месца нараджэньня	Тыфліс, Тыфліская губэрня[d], Расейская імпэрыя;
Дата сьмерці	12 жніўня 1996[…] (87 гадоў)
Месца сьмерці	Бюракан[d], Арагацотн, Армэнія;
Месца пахаваньня	Бюракан[d];
Месца вучобы	Расейскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя А. І. Герцэна[d] (1925); Фізыка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту[d] (1928); Пулкаўская абсэрваторыя[d] (1931);
Занятак	астрафізык, палітык, астраном
Навуковая сфэра	астрафізыка[d] і астраномія
Месца працы	Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт; Yelabuga branch of Kazan Federal University[d]; Ерэванскі дзяржаўны ўнівэрсытэт; Бюраканская астрафізычная абсэрваторыя;
Вядомы як	адзін з стваральнікаў тэарэтычнай астрафізыкі
Навуковая ступень	доктар фізыка-матэматычных навук[d] (1935)
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Апалонавіч Белапольскі[d]
Вучні	Viktor Sobolev[d]
Бацька	Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці	Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян[d]
Узнагароды	; ; ; ; ; Прэмія Жуля Жансэна[d] (1956) медаль Кэтрын Брус[d] (1960) Ганаровы грамадзянін Ерэвану[d] Вялікі залаты мэдаль імя Ламаносава[d] (1971) Мэдаль Гельмгольца[d] (1971) мэдаль Катэніюса[d] (1974) медаль Жансена[d] (1956) сябра Амэрыканскай акадэміі мастацтваў і навук[d] замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (24 красавіка 1969) Ганаровы навуковец Армэніі[d] Дзяржаўная прэмія Армянскай ССР[d] (1988)
Сайт	ambartsumian.ru
	Віктар Амбарцумян у Вікісховішчы

Ві́ктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасьня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізык, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізыкі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Армэніі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны сябра акадэміяў навук многіх краінаў. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946 і 1950 гадоў.

Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасьня 1908 году. Бацька Амбарцумяна быў філёлягам, спрыяў разьвіцьцю здольнасьцяў сына ў галіне матэматыкі і фізыкі. У 1925 годзе ён паступіў на фізыка-матэматычны факультэт Ленінградзкага пэдагагічнага інстытуту. У 1926 годзе, ужо студэнтам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысьвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Расейскага таварыства аматараў сусьветазнаўства, не зьяўляючыся фармальна яго чальцом. Па заканчэньні ўнівэрсытэту паступіў у асьпірантуру пры Пулкаўскай абсэрваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 годзе Амбарцумян пабраўся шлюбам зь Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам зь вёскі Ўсольле, Салікамскага павету, Пермскай губэрні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўны Шайн (першапачаткова была пляменьніцай апошняй).

Пасьля заканчэньня асьпірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградзкім унівэрсытэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР катэдру астрафізыкі. У 1935 годзе без абароны дысэртацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізыка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсэрваторыі Ленінградзкага ўнівэрсытэту. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, узначальваў дасьледчы філіял унівэрсытэту ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуяваныя навуковыя лябараторыі ўнівэрсытэту.

У 1939 годзе Амбарцумян быў абраны чальцом-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створаная Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным чальцом і прызначаны яе віцэ-прэзыдэнтам, а прэзыдэнтам стаў Ё. А. Арбелі. У 1947 годзе Амбарцумян быў абраны прэзыдэнтам АН Армянскай ССР, пасьля чаго абіраўся прэзыдэнтам на ўсе тэрміны да 1993 году. З 1993 году стаў ганаровым прэзыдэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Армэнія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізычную абсэрваторыю, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсэрваторыяй да 1988 году.

Амбарцумян быў прэзыдэнтам Міжнароднага астранамічнага саюзу з 1961 па 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзыдэнтам Міжнароднае Рады навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 году ў Бюракане, пахаваны там жа непадалёк ад вежы вялікага тэлескопу.

Навуковая дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аўтар навуковых прац па фізыцы зорак і туманнасьцяў, зорнай дынаміцы, пазагаляктычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізыцы.

Адкрыў і дасьледаваў зорныя сыстэмы новага тыпу (г. зв. зорныя асацыяцыі).

Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Указам прэзыдэнта Армэніі Сэржа Саргсяна заснаваная міжнародная навуковая прэмія імя астрафізыка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізыцы, а таксама ў прылеглых да яе сфэрах фізыкі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасьці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэньня прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысячаў $^[9].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б ^в ^г Армянская савецкая энцыкляпэдыя (арм.) / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Армянская кароткая энцыкляпэдыя (арм.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 3.
^ Massevitch A. G. Viktor Ambartsumian // Viktor Amazaspovich Ambartsumian (анг.)
^ Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328—330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894658
^ Kalloghlian A. T. On the 90th birthday of Academician V. A. Ambartsumian, founder of the journal Astrophysics, at Symposium No. 194 of the International Astronomical Union (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 325—327. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894657
^ The Modern Physics of Compact Stars — Volkswagen Foundation.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
^ ^а ^б Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ Viktor Ambartsumian International Prize

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — ISBN 985-11-0036-6

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Героі краіны (рас.)
Афіцыйная бачына

[_22e01a43b241455b-1] а ^б ^в ^г Армянская савецкая энцыкляпэдыя (арм.) / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_85337d60c415b77d-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Армянская кароткая энцыкляпэдыя (арм.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 3.

[_8606d311ce487f78-3] Massevitch A. G. Viktor Ambartsumian // Viktor Amazaspovich Ambartsumian (анг.)

[_27187d885e485ee3-4] Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328—330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894658

[_b31c3a4256965a93-5] Kalloghlian A. T. On the 90th birthday of Academician V. A. Ambartsumian, founder of the journal Astrophysics, at Symposium No. 194 of the International Astronomical Union (анг.) // Astrophysics — Springer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 325—327. — ISSN 0571-7256; 1573-8191 — doi:10.1007/BF02894657

[_f0761023929dcab2-6] The Modern Physics of Compact Stars — Volkswagen Foundation.

[_0c1663952c3bd3c5-7] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

[_e71e233dd31edcf9-8] а ^б Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[9] Viktor Ambartsumian International Prize

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]