Віктар Амбарцумян

	Віктар Амбарцумян
	па-армянску: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Нарадзіўся	5 (18) верасьня 1908; Тбілісі
Памёр	12 жніўня 1996 (87 гадоў); Бюракан
Навуковая сфэра	астрафізыка
Месца працы	Ленінградзкі дзяржаўны ўнівэрсытэт, Ерэванскі дзяржаўны ўнівэрсытэт, НАН РА, БАА
Альма-матэр	Фізыка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту і Расейскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя А. І. Герцэна
Навуковая ступень	доктар фізыка-матэматычных навук
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Белапольскі
Вучні	Віктар Собалеў
Вядомы як	адзін з стваральнікаў тэарэтычнай астрафізыкі

Віктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасьня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізык, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізыкі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Армэніі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны сябра акадэміяў навук многіх краінаў. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946 і 1950 гадоў.

Жыцьцяпіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасьня 1908 году. Бацька Амбарцумяна быў філёлягам, спрыяў разьвіцьцю здольнасьцяў сына ў галіне матэматыкі і фізыкі. У 1925 годзе ён паступіў на фізыка-матэматычны факультэт Ленінградзкага пэдагагічнага інстытуту. У 1926 годзе, ужо студэнтам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысьвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Расейскага таварыства аматараў сусьветазнаўства, не зьяўляючыся фармальна яго чальцом. Па заканчэньні ўнівэрсытэту паступіў у асьпірантуру пры Пулкаўскай абсэрваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 годзе Амбарцумян пабраўся шлюбам зь Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам зь вёскі Ўсольле, Салікамскага павету, Пермскай губэрні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўны Шайн (першапачаткова была пляменьніцай апошняй).

Пасьля заканчэньня асьпірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградзкім унівэрсытэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР катэдру астрафізыкі. У 1935 годзе без абароны дысэртацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізыка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсэрваторыі Ленінградзкага ўнівэрсытэту. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, узначальваў дасьледчы філіял унівэрсытэту ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуяваныя навуковыя лябараторыі ўнівэрсытэту.

У 1939 годзе Амбарцумян быў абраны чальцом-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створаная Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным чальцом і прызначаны яе віцэ-прэзыдэнтам, а прэзыдэнтам стаў Ё. А. Арбелі. У 1947 годзе Амбарцумян быў абраны прэзыдэнтам АН Армянскай ССР, пасьля чаго абіраўся прэзыдэнтам на ўсе тэрміны да 1993 году. З 1993 году стаў ганаровым прэзыдэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Армэнія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізычную абсэрваторыю, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсэрваторыяй да 1988 году.

Амбарцумян быў прэзыдэнтам Міжнароднага астранамічнага саюзу з 1961 па 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзыдэнтам Міжнароднае Рады навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 году ў Бюракане, пахаваны там жа непадалёк ад вежы вялікага тэлескопу.

Навуковая дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аўтар навуковых прац па фізыцы зорак і туманнасьцяў, зорнай дынаміцы, пазагаляктычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізыцы.

Адкрыў і дасьледаваў зорныя сыстэмы новага тыпу (г. зв. зорныя асацыяцыі).

Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Указам прэзыдэнта Армэніі Сэржа Саргсяна заснаваная міжнародная навуковая прэмія імя астрафізыка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізыцы, а таксама ў прылеглых да яе сфэрах фізыкі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасьці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэньня прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысячаў $^[10].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/18816/Viktor-Amazaspovich-Ambartsumian
^ https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2FBF02894658.pdf
^ https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF02894657.pdf
^ Victor Ambartsumian — 2009.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1868372"></a>
^ Victor Amazaspovitch Ambartsumian — 1834.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2985434"></a>
^ KNAW Past Members
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a>
^ Энцыкляпэдыя Бракгаўза
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
^ Store norske leksikon — 1978.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q746368"></a>
^ Viktor Ambartsumian International Prize

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1996. — 552 с.: іл. ISBN 985-11-0036-6

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Віктар Амбарцумян — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Героі краіны ^(рас.)
Афіцыйная бачына

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Нацыянальная_бібліятэка_Францыі|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb122081469_data.bnf.fr]:_плятформа_адкрытых_зьвестак<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/18816/Viktor-Amazaspovich-Ambartsumian_http://www.britannica.com/EBchecked/topic/18816/Viktor-Amazaspovich-Ambartsumian]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] ttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/18816/Viktor-Amazaspovich-Ambartsumian

[[https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2FBF02894658.pdf_https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2FBF02894658.pdf]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3] ttps://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2FBF02894658.pdf

[[https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF02894657.pdf_https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF02894657.pdf]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] ttps://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF02894657.pdf

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q43229_citetype_Q36570165"_data-entity-id="Q1868372">[http://www.biografischportaal.nl/persoon/59610459_Victor_Ambartsumian]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2009.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1868372"></a></div>-5] Victor Ambartsumian — 2009.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1868372"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q955824"_data-entity-id="Q2985434">[http://cths.fr/an/prosopo.php?id=111762_Victor_Amazaspovitch_Ambartsumian]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1834.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2985434"></a></div>-6] Victor Amazaspovitch Ambartsumian — 1834.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2985434"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513"_data-entity-id="Q21491701">KNAW_Past_Members<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a></div>-7] KNAW Past Members
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21491701"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q237227">[[:de:s:Brockhaus_Enzyklopädie|Энцыкляпэдыя_Бракгаўза]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-8] Энцыкляпэдыя Бракгаўза
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328_citetype_Q35127_citetype_Q615699_citetype_Q18168594"_data-entity-id="Q746368">[https://snl.no/_Store_norske_leksikon]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1978.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q746368"></a></div>-9] Store norske leksikon — 1978.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q746368"></a>

[10] Viktor Ambartsumian International Prize

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]