Перайсьці да зьместу

Андрэй Катлярчук

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Андрэй Катлярчук

лац. Andrej Katlarčuk
Род дзейнасьці гісторык, журналіст
Дата нараджэньня 1968[1]
Месца нараджэньня Новачаркаск, РСФСР
Месца вучобы
Занятак гісторык
Месца працы
Узнагароды

Андрэ́й Катлярчу́к (нар. 1968, Новачаркаск) — беларускі і швэдзкі гісторык. Доктар гістарычных навук (2006). Ляўрэат Прэміі ПЭН-цэнтру імя Францішка Багушэвіча.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся ў сям’і савецкага вайскоўца і настаўніцы, ураджэнцаў Турава. З бацькамі жыў у Чачэніі, на Палесьсі ў Беларусі. Скончыў гістарычны факультэт Бранскага дзяржаўнага пэдагагічнага інстытуту (1990 год), асьпірантуру Расейскай акадэміі навук пры МАЭ РАН (Кунсткамэра). У 1999 годзе абараніў кандыдацкую дысэртацыю. Праходзіў стажыраваньне ва ўнівэрсытэце Ўпсалы (Швэцыя).

З 2000 году жыве і працуе ў Швэцыі. У 2006 годзе абараніў доктарскую дысэртацыю ў Стакгольмскім унівэрсытэце. Быў выкладнікам у Інстытуце гісторыі, гендэрных дасьледаваньняў і культуралёгіі Ўнівэрсытэту Паўднёвага Стакгольму — Сёдэртэрну. Прафэсар Упсальскага ўнівэрсытэту (2024)[2].

Пэўны час быў карэспандэнтам газэты «Наша Ніва» ў Швэцыі. У 2009 годзе ўзначаліў ініцыятыўную групу з мэтаю прымусіць швэдзкія ўлады зьмяніць афіцыйную назву Беларусі па-швэдзку з Vitryssland («Белая Расея») на Belarus[3].

Выкладае на Факультэце гісторыі Ўпсальскага ўнівэрсытэту. Раней выкладаў на катэдры гісторыі Стакгольмскага ўнівэрсытэту, быў старэйшым навуковым супрацоўнікам Школы гістарычных і сучасных дасьледаваньняў ўнівэрсытэту Паўднёвага Стакгольму. Дасьледуе швэдзка-беларускія гістарычныя дачыненьні.

Навуковыя погляды

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У публікацыі 1997 году зьвяртаў увагу на тое, што першы летувіскі бібліяграфічны слоўнік (1841 год) атрымаў назву «Бібліяграфічныя і літаратурныя ведамасьці аб вучоных жмудзінах», што ёсьць адным зь сьведчаньняў тагачаснай няпэўнасьці саміх летувісаў ва ўласнай саманазьве: «парадокс гісторыі крыецца ў тым, што на этапе „нацыянальнага будаваньня“ новаэўрапейскіх народаў заўсёды існуе некалькі варыянтаў выбару этноніму і часта эліта ў якасьці вызначальнага абірае і замацоўвае менш абгрунтаваны з навуковага пункту гледжаньня»[4]. Таксама зьвяртаў увагу на тое, што першы панславіст Юры Крыжаніч пастанавіў у сваёй працы 1663 году: «хачу выціснуць усіх іншаземцаў, узьнімаючы ўсіх дняпранаў, ляхаў, літоўцаў, сэрбаў, усякага, хто ёсьць сярод славянаў»[5]. Падкрэсьліваў, што «адмаўленьне гістарычнай сувязі сярэднявечных „літоўцаў“ і сучасных беларусаў мела сумныя наступствы для беларускага этнасу, спарадзіўшы закіды браку ў іх мінулым дзяржаўнасьці і „штучнасьці“ іх мовы, амаль прыбраўшы гісторыю і культуру гэтага народу з мэдыявістыкі XX стагодзьдзя»[6].

У публікацыі 2002 году азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыў тым, што яна ўжывала на пісьме кірылічныя «рускія» літары[7]. Зьвяртаў увагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў, сярод іншага, таксама залічваў швэдзкі навуковец Юганэс Батвід(sv)[8]. Апроч таго, зьвяртаў увагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з балтыйскай традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі лужыцкіх сэрбаў[9].

Яшчэ ў публікацыі 2003 году тэрміналягічна аддзяляў гістарычную Літву ад сучаснай Летувы, крытыкаваў летувіскі міт Вялікага Княства Літоўскага[10]. Тым часам у публікацыі 2009 годзе ўжо не рабіў такога тэрміналягічнага падзелу, крытыкаваў «папулярны ў акадэмічным асяродку… міт „беларускай дзяржавы ВКЛ“», адзначаючы, што «наш выдавецкі праект… быў сур’ёзна падтрыманы Інстытутам гісторыі Летувы»[11]. У той жа публікацыі пашыраў непраўдзівыя зьвесткі пра тое, што Канстытуцыя 3 траўня нібы пісалася на летувіскай мове[11] (напраўду існуе толькі ананімны аматарскі летувіскі пераклад, створаны ў пачатку XIX стагодзьдзя, пра што сьведчаць вадзяныя знакі на паперы «ВФ СТ» = «Вологодская фабрика содержателя Торунтаевского» і год «1803»[12][13]).

У публікацыі 2022 году (дасьледаваньне выконвалася на грант ад «The Foundation for Baltic and East European Studies») заяўляе пра саўдзел дзеячоў беларускага нацыянальнага руху, як Міхал Вітушка, у злачынствах нацыстаў у час Другой сусьветнай вайны[a][14], а таксама, што «пранацысцкія вайсковыя вэтэраны на Захадзе вельмі пасьпяхова перадалі свой сымбалічны капітал сучасным беларускім ультраправым», да якіх ён залічвае ў тым ліку «Белы легіён»[b][15]. Генэрала Францішка Кушаля азначае як «апартуніста, які шмат разоў зьмяняў пагоны і выжываў пры ўсякім рэжыме»[c][16]. Характарызуючы апублікаваныя ўспаміны дзеяча беларускай эміграцыі Кастуся Акулы, сьцьвярджае пра «замоўчваньне Галакосту і іншых зьверстваў» і пашырэньне «вобразу Беларускай краёвай абароны як нацыянальнага войска, якое змагалася супраць бальшавізму за свабоду Беларусі і ўсёй Эўропы»[d][17]. Беларускіх добраахвотнікаў, якія ваююць за Ўкраіну ў вайне супраць расейскай агрэсіі, характарызуе як адданых «гістарычнаму наратыву, які базуецца на нэанацыстоўскіх каштоўнасьцях», сьцьвярджаючы, што «руны SS і сымболіка 30-й дывізіі Waffen SS прысутнічаюць на касках многіх [беларускіх] добраахвотнікаў»[e][18]. Параўнаньне злачынстваў сталінскага рэжыму, у тым ліку Галадамору ва Ўкраіне, з нацыстоўскімі пасьля распаду СССР характарызуе як «наратывы вэтэранаў пронацыстоўскіх фармаваньняў», якія пашыраліся «ўльтранацыяналістычнымі рухамі»[f][19].

Працы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Кнігі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. Менск, 2002 (Прэмія імя Францішка Багушэвіча (ПЭН-цэнтар)).
  • У ценю Польшчы і Расеі. Вялікае Княства Літоўскае і Швэцыя ў часе эўрапейскага крызісу сярэдзіны XVII ст. Беларускае Гістарычнае Таварыства (Беласток) і Інстытут Беларусістыкі. Менск, 2010. ISSN 1392-9682.

Артыкулы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Беларусы Бранскага краю // Arche. № 2, 2001.
  • Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // Arche. № 2(25), 2003.
  • Яшчэ раз пра месца беларусаў у гісторыі // Arche. № 5, 2003.
  • Падарожжа ў сэрца Літвы // Arche. № 1—2, 2006.
  • «Уцёкі мазгоў», ці Лёсы пратэстантаў Вялікага Княства Літоўскага ў другой палове XVII ст. // Спадчына. № 1, 2006.
  • У ценю Польшчы і Расеі. Вялікае Княства Літоўскае і Швэцыя ў часе эўрапейскага крызісу сярэдзіны XVII ст. // Arche. № 7—8, 2008.

Заўвагі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ «Like Shukhevych, due to his high position within the Nazi police he [Vitushka] was certainly involved in the war crimes» [Як і Шухевіч, з прычыны свайго высокага становішча ў нацысцкай паліцыі ён [Вітушка], безумоўна, быў датычны да ваенных злачынстваў]
  2. ^ «pro-Nazi military veterans in the West have been very successful in passing on their symbolic capital to the contemporary Belarusian far right»
  3. ^ «The archival records tell us a classic story of a temporizer who changed service and cap insignia many times and survived under any regime» [Архіўныя матэрыялы апавядаюць нам клясычную гісторыю часоўшчыка (апартуніста), які шмат разоў зьмяняў службу і пагоны і выжываў пры ўсякім рэжыме]
  4. ^ «In 1962 the opus magnum Змагарныя дарогі [Combat Roads] by Kastus Akula (previously Alexander Kachan) was published in Canada, edited by Frantisek Kushal. This volume illustrates the major discursive tropes of the Belarusian counter-narrative of World War II: silence about the Holocaust and other atrocities, and the image of the BKA as a national army that fought against Bolshevism for the freedom of Belarus and all Europe» [У 1962 г. у Канадзе пад рэдакцыяй Францішка Кушаля выйшаў opus magnum Кастуся Акулы (раней — Аляксандар Качан) «Змагарныя дарогі». Гэты твор ілюструе асноўныя дыскурсіўныя тропы беларускага контрнаратыву пра Другую сусьветную вайну: маўчаньне пра Галакост і іншыя зьверствы і вобраз БКА як нацыянальнай арміі, якая змагалася з бальшавізмам за свабоду Беларусі і ўсёй Эўропы.]
  5. ^ «The internal historical narrative of Belarusian military volunteers in Donbas is based on neo-Nazi values. The SS-runes and insignia of the 30th Wafen-SS division are on helmets of many volunteers» [Унутраны гістарычны наратыў беларускіх добраахвотнікаў на Данбасе заснаваны на нэанацысцкіх каштоўнасьцях. Руны СС і знакі адрозьненьня 30-й дывізіі Вафэн-СС ёсьць на шлемах многіх добраахвотнікаў]
  6. ^ «In many European countries today, ultranationalist movements spread veterans’ messages in media and politics. In the Baltic states and Ukraine, the „double genocide theory“ was developed, which compares Nazi atrocities with Stalinist crimes against humanity. After the collapse of the Soviet Union the Ukrainian scholars and politicians began debating the Holodomor-as-genocide (Soviet state-run mass famine in the early 1930s) alongside the Holocaust and the Nazi crimes against the Slavic population. The „re-discovery“ of the Soviet mass famine has played a crucial role in the contemporary political identity of Ukrainians» [Сёньня ў многіх эўрапейскіх краінах ультранацыяналістычныя рухі пашыраюць наратывы вэтэранаў [гітлераўскіх калябарацыяністаў] у СМІ і палітыцы. У краінах Балтыі і Ўкраіне была распрацаваная «тэорыя падвойнага генацыду», якая параўноўвае нацысцкія зьверствы са сталінскімі злачынствамі супраць чалавецтва. Пасьля распаду Савецкага Саюза ўкраінскія навукоўцы і палітыкі разам з Галакостам і злачынствамі нацыстаў супраць славянскага насельніцтва пачалі абмяркоўваць Галадамор-як-генацыд (савецкі дзяржаўны масавы голад у пачатку 1930-х гадоў). «Паўторнае адкрыцьцё» савецкага масавага голаду адыграла вызначальную ролю ў сучаснай палітычнай ідэнтычнасьці ўкраінцаў.]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Andrej Kotlârčuk // MAK (пол.)
  2. ^ Andrej Kotliartchouk befordrad till professor (швэд.)
  3. ^ У шведскіх уладаў патрабуюць змяніць афіцыйную назву Беларусі, Эўрапейскае радыё для Беларусі, 13 ліпеня 2009 г.
  4. ^ Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 89.
  5. ^ Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 86.
  6. ^ Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 89.
  7. ^ Катлярчук А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.
  8. ^ Катлярчук А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.
  9. ^ Катлярчук А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.
  10. ^ Катлярчук А. Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // ARCHE Пачатак. № 2 (25), 2003.
  11. ^ а б Катлярчук А. Прадмова да «літоўскага» нумару // ARCHE Пачатак. № 9, 2009.
  12. ^ Rankraščio aprašas (архіваваная копія), Gegužės 3-iosios Konstitucija, Magnus Ducatus Lithuaniae
  13. ^ Tumelis J. Gegužės Trečiosios konstitucijos ir Ketverių metų seimo nutarimų lietuviškas vertimas (Lithuanian) // Lietuvos istorijos metraštis. — Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1978. P. 92.
  14. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 69.
  15. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 70.
  16. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 68.
  17. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 65.
  18. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 71.
  19. ^ Kotljarchuk A. The Counter-Narrative of WWII and the Far Right-Identity [Контр-наратыў Другой сусьветнай вайны і ўльтраправая ідэнтычнасьць] // The Many Faces of the Far Right in the Post-Communist Space: A Comparative Study of Far-Right Movements and Identity in the Region [Шматлікія абліччы ўльтраправых у посткамуністычнай прасторы: параўнальнае дасьледаваньне ультраправых рухаў і ідэнтычнасьці ў рэгіёне] / [ed] Ninna Mörner. — Huddinge: Södertörns högskola, 2022. P. 63.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Андрэй_Катлярчук&oldid=2571737»