Ѵ

	Літара кірыліцы іжыца
	Ѵѵ
	Выява
	◄ Ѭ Ѯ Ѱ Ѳ Ѵ Ѷ Ꙟ А̂ Е̂ ►
Зьвесткі
Тып	архаічная кірылічная літара, альфабэтны;
Гукі	[v] · [i]
Назва ў Юнікодзе	cyrillic capital letter izhitsa; cyrillic small letter izhitsa
Юнікод	Ѵ: U+0474; ѵ: U+0475
HTML	Ѵ‎: &#1140, Ѵ ѵ‎: &#1141, &#x475
UTF-16	Ѵ‎: 0x474; ѵ‎: 0x475
URL-код	Ѵ: %D1%B4; ѵ: %D1%B5
Разьвіцьцё
	Υ υ Ѵ ѵ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Іншае
У сыстэме лічэньня	400
Кірунак пісьма	зьлева направа
	усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога

Ѵ, ѵ (і́жыца; курсіў: Ѵ ѵ) — літара стараславянскага альфабэту й старабеларускай мовы. Паходзіць ад грэцкай літары іпсылён (Υ υ). У старабеларускай мове выкарыстоўвалася для абазначэньня галоснага гуку [i] ў словах грэцкага паходжаньня (мѵро, сѵнодъ)^[1].

Лічбавае значэньне

У стараславянскай і царкоўнаславянскай мовах Ѵ мае значэньне лічбы — 400^[2]. У глаголіцы мела выгляд (Ⱛ)^[3]. Лічбавага значэньня ў глаголіцы ня мела.

Абхаская мова

Літара Ѵ выкарыстоўвалася ў абхаскай мове ў 37-літарным альфабэце 1862 году Петэра фон Услара й у 55-літарным альфабэце 1909 году Андрэя Чотчуа^[4]^[5].

Алеўцкая мова

Гістарычна кірылічная літара іжыца таксама выкарыстоўвалася ў некаторых запазычаных словах у кірылічным варыянце алеўцкага пісьма.

Асэтынская мова

Андрэас Ёхан Шёгрэн выкарыстаў Ѵ, калі ўводзіў свой альфабэт для асэтынскай мовы^[6]. Калі быў уведзены лацінскі альфабэт, замест іжыцы выкарыстоўвалася літара Y, якая была заменена на Ы, калі зноў увялі кірыліцу.

Расейская мова

У расейскай мове ўжываньне іжыцы на працягу XVIII—XIX стагодзьдзяў станавілася ўсё больш рэдкім. У пачатку XX стагодзьдзя адзінымі двума словамі, якія ўсё яшчэ пішуцца зь літарай іжыца, былі мѵро ([ˈ m ʲ i r ə], «міра») і сѵнодъ ([s ʲ ɪ ˈ n o t], «сынод»).

У дакумэнтах рэформы правапісу 1917—1918 гадоў іжыца зусім не згадваецца^[7]^[8], хаця сьцьвярджэньне, што яна была адменена ў той час разам зь дзесятковымі я, яцем і тэтай (фітай), ня толькі распаўсюджанае, але й адлюстраванае ў Вялікай савецкай энцыкляпэдыі^[9]. Фактычна Ѵ выходзіла з ужытку ў грамадзянскім альфабэце паступова, пад уплывам ня толькі агульнага напрамку зьменаў у правапісе расейскай мовы, але й выцясьненьня з грамадзянскага друку словаў і тэкстаў рэлігійнай тэматыкі. У той жа час паравозы клясы Іжыца (Ѵ) выпускаліся да 1931 году й эксплюатаваліся да зьняцьця з эксплюатацыі ў 1950-х гадах.

Румынская мова

Традыцыйная артаграфія румынскай мовы ўжывала іжыцу гэтак жа, як і царкоўнаславянская, з усімі вышэйназванымі асаблівасьцямі. Гэтая пісьмовая сыстэма выкарыстоўвалася прыкладна да 1860 году ў Румыніі й да 1920 году ў царкоўных кнігах у Бэсарабіі, якая знаходзілася пад уладай Расеі^[10].

Сэрбская мова

Традыцыйны правапіс сэрбскае мовы быў больш кансэрватыўным; у ім захаваліся ўсе этымалягічна матываваныя іжыцы ў словах грэцкага паходжаньня. Вук Стэфанавіч Караджыч рэфармаваў сэрбскі альфабэт у пачатку XIX стагодзьдзя й ліквідаваў літару, але стары правапіс выкарыстоўваўся ў некаторых месцах аж да 1880-х гадоў.

Царкоўнаславянская мова

У царкоўнаславянскай мове іжыца выкарыстоўваецца й цяпер. Як і грэцкі іпсылён, яна можа вымаўляцца як /i/ (як і), або як /v/ (як в). Асноўнае правіла адрозьненьня простае: іжыца з націскам і / або прыдыханьнем зьяўляецца галоснай і таму вымаўляецца /i/; іжыца без дыякрытычных знакаў — зычны й вымаўляецца /в/.

Ненаціскныя іжыцы з гучаньнем /i/ абазначаюцца спэцыяльным дыякрытычным знакам, так званай кендэмай або кендзімай (ад грэцкага слова κέντημα [ˈ c e n d i m a]). Форма кендэмы над іжыцай можа быць рознай: у кнігах расейскага паходжаньня яна, як правіла, выглядае як падвойны націск, а часам і як падвойны акут. У старых сэрбскіх кнігах кендэма часьцей за ўсё выглядала як дзьве кропкі (трэма) або нават замянялася сурагатнай камбінацыяй асьпірацыі й акута. Гэтыя адрозьненьні формы (за выключэньнем спалучэньня прыдыханьне — акут) ня маюць артаграфічнага значэньня й павінны разглядацца як разнавіднасьці шрыфту, таму назва ў Юнікодзе «izhitsa with double grave» уводзіць у зман.

Ѷ

Іжыца з кэндэмай (Ѷ ѷ) не зьяўляецца асобнай літарай альфабэту, але можа мець асабістае месца ў кампутарных кадоўках (напрыклад, Юнікод). Гістарычна іжыца з кэндэмай адпавядае грэцкаму іпсылёну з трэмай (Ϋ ϋ). У той час як у сучасных выданьнях старажытнагрэцкай і сучаснай грэцкай мовы трэма выкарыстоўваецца толькі для прадухіленьня дыграфа (як <ευ> [ev, ef] супраць <εϋ> [ei]), славянскае выкарыстаньне кендэмы па-ранейшаму працягваецца ў многіх сярэднявечных грэцкіх рукапісах, у якім знак «дыерэзісу» часта выкарыстоўваўся проста для абазначэньня іпсылёну або ёты як такіх, незалежна ад любых іншых галосных (напрыклад, δϊαλϋτϊκά, што не было б правільным паводле сучасных правілаў).

У школьным асяродзьдзі

У Расеі ў школьным асяродзьдзі ў XVIII стагодзьдзі зьявіўся выраз «прапісаць іжыцу», які пазначае строгае пакараньне за невыкананьне вучнем заданьня ці іншую правіннасьць^[11]. Па адной з вэрсіяў, гэта зьявілася ад таго, што гэтую літару было няпроста напісаць, ды й пісалася яна рэдка, словы, у якіх яна ўжывалася, і складаныя правілы яе ўжываньня даводзілася вучыць на памяць^[11]. Па іншай, іжыца сваімі напісаньнямі нагадвае пугу, таму й прапісвалася яна за парушэньне дысцыпліны^[11].

Крыніцы

^ Ижица // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — СПб: 1890—1907. Т. 86 т. (82 т. и 4 доп.). (рас.)
^ Old Slavonic and Church Slavonic in TeX and Unicode (анг.) (PDF; 482 кБ)
^ Omniglot — Glagolitic alphabet and pronunciation (анг.)
^ Д. И. Гулиа, К. Д. Мачавариани. Абхазская азбука (рас.). — Тифлис: ‎ 1892.
^ А. М. Ч̆оч̆уа, Аԥсуа Анбан. Абхазская азбука (рас.). — Тифлис: 1909.
^ Осетинский алфавит (рас.)
^ Декрет Наркомпроса РСФСР от 23. 12. 1917 года о введении нового правописания — Викитека (рас.). ru.wikisource.org. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.
^ Декрет Наркомпроса РСФСР, СНК РСФСР от 10. 10. 1918 «О введении новой орфографии» — Викитека (рас.). ru.wikisource.org. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.
^ Большая Советская Энциклопедия. 3-е издание. В 30 томах. Том 22. Ремень — Сафи (рас.). www.encyclopedia.ru. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.
^ Ileana-Stanca Desa, Dulciu Morărescu, Ioana Patriche, Adriana Raliade, Iliana Sulică, Publicațiile periodice românești (ziare, gazete, reviste). Vol. III: Catalog alfabetic 1919–1924, pp. 235–236, 264, 368, 374, 575, 708, 1024. Bucharest: Editura Academiei, 1987
^ ^а ^б ^в Прописать ижицу (рас.). Православный журнал «Фома» (2020-10-10). Архіўная копія ад 2021-07-14 г.

Вонкавыя спасылкі

Вялікая й маленькая літары на сайце Scriptsource.org (анг.)

[1] Ижица // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — СПб: 1890—1907. Т. 86 т. (82 т. и 4 доп.). (рас.)

[UniGiessen-2] Old Slavonic and Church Slavonic in TeX and Unicode (анг.) (PDF; 482 кБ)

[3] Omniglot — Glagolitic alphabet and pronunciation (анг.)

[4] Д. И. Гулиа, К. Д. Мачавариани. Абхазская азбука (рас.). — Тифлис: ‎ 1892.

[5] А. М. Ч̆оч̆уа, Аԥсуа Анбан. Абхазская азбука (рас.). — Тифлис: 1909.

[6] Осетинский алфавит (рас.)

[7] Декрет Наркомпроса РСФСР от 23. 12. 1917 года о введении нового правописания — Викитека (рас.). ru.wikisource.org. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.

[8] Декрет Наркомпроса РСФСР, СНК РСФСР от 10. 10. 1918 «О введении новой орфографии» — Викитека (рас.). ru.wikisource.org. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.

[9] Большая Советская Энциклопедия. 3-е издание. В 30 томах. Том 22. Ремень — Сафи (рас.). www.encyclopedia.ru. Праверана 19 чэрвеня 2024 г.

[10] Ileana-Stanca Desa, Dulciu Morărescu, Ioana Patriche, Adriana Raliade, Iliana Sulică, Publicațiile periodice românești (ziare, gazete, reviste). Vol. III: Catalog alfabetic 1919–1924, pp. 235–236, 264, 368, 374, 575, 708, 1024. Bucharest: Editura Academiei, 1987

[:0-11] а ^б ^в Прописать ижицу (рас.). Православный журнал «Фома» (2020-10-10). Архіўная копія ад 2021-07-14 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]