Рэгіна Салямэя Пільштынова
| Салямэя Пільштынова | |
| Salomea Pilsztynowa | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Рэгіна Салямэя Пільштынова |
| Нарадзілася | 1718[1][2] Наваградак, Вялікае Княства Літоўскае |
| Памерла | не раней за 1763 |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | лекарака, мэмуарыстка, асьветніца |
| Жанр | раман |
| Мова | старабеларуская мова, польская мова, лацінская мова, турэцкая мова, расейская мова і нямецкая |
| Значныя творы | «Авантуры майго жыцьця» |
Рэгіна Салямэя Пільштынова з дому Русецкіх (польск. Regina Salomea Pilsztynowa; Наваградак, Вялікае Княства Літоўскае, 1718 — па 1760) — першая ў гісторыі Рэчы Паспалітай жанчына-лекарака, мэмуарыстка, асьветніца. Аўтарка прыгодніцкага раману «Авантуры майго жыцьця».
У Рэгіны Салямэі не было дыплёму лекара, яна не навучалася мэдыцыне. Мэдычную базу ведаў яна даведалася ад свайго першага мужа Якуба Гальпіра — лекара-акуліста, які практыкаваўся, між іншым, у Стамбуле. Па сьмерці мужа Рэгіна Салямэя з посьпехам праходзіла там мэдычную практыку; працавала лекаркай пры двары гарэму султана Асманскай Імпэрыі. Калі займалася лячэньнем, то акцэнтавала ўвагу на гігіену й здаровае харчаваньне. Другім яе мужам быў Юзаф Пільштын — аўстрыйскі афіцэр. Пакінула па сабе прыгодніцкі раман «Авантуры майго жыцьця», які апісвае побыт і норавы Вялікага Княства Літоўскага, Турэччыны, Расеі і Аўстрыі. Напісаны польскай мовай, ён зьмяшчае шмат беларусізмаў і беларускіх народных прыказак і прымавак[3].
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Пачатак жыцьця і мэдычнае дзейнасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Нарадзілася на Наваградчыне ў сям’і мешчаніна Яўхіма Русецкага. 14-гадовую дзяўчыну ў 1731 годзе аддалі замуж за лекара-немца Якуба Гальпіра, і маладажоны адразу накіраваліся ў Стамбул, дзе Гальпір распачаў лекарскую дзейнасьць. Салямэя зацікавілася заняткамі мужа і неўзабаве пачала яму дапамагаць. Яна вызначалася назіральнасьцю, розумам і здольнасьцямі, таму даволі хутка авалодала мэтадамі лячэньня і пачала практыкаваць самастойна. Знаёмы ірацкі лекар раскрыў ёй спосабы і сродкі лячэньня хвароб вачэй.
Праз пэўны час яна набралася столькі ведаў і досьведу, што атрымала афіцыйны дазвол на лекарскую дзейнасьць. Паводле мусульманскіх звычаяў мужчына, нават лекар, ня меў права наведваць гарэм, а прававерныя мусульманкі ня мелі права лячыць мужчын. Хрысьціянка ж Русецкая магла практыкаваць і сярод мужчын, і сярод жанчын, і гэта спрыяла яе папулярнасьці.
Неўзабаве яна з мужам выехала ў Босьнію. Па дарозе спынялася ў розных гарадах і лячыла дзяцей. Слуга Гальпіра, італьянец, навучыў Русецкую асновам лацінскай мовы, і яна змагла выпісваць рэцэпты. Набытыя кнігі па мэдыцыне і фармакалёгіі дапамагалі ёй пастаянна ўдасканальваць свае веды.
Па сьмерці мужа
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Па заўчаснай сьмерці мужа Русецкая атрымала ў спадчыну даволі значныя сродкі, якія яна выдаткоўвала ў асноўным на вандроўкі і справы міласэрнасьці, у тым ліку на выкуп палонных жаўнераў. Сярод самых імянітых пацыентаў лекаркі ў гэты час быў трансыльванскі князь Ёжаф Ракачы, галоўны прэтэндэнт на вугорскі прастол. У якасьці лекаркі яе запрасілі Міхал Радзівіл Рыбанька і яго жонка Уршуля. Расейская імпэратрыца Ганна Іванаўна наблізіла Русецкую да сябе, прыняла яе ў штат прыдворнай абслугі. Пэўны час Салямэя Русецкая практыкавала ў Вене, лячыла членаў турэцкага пасольства. Апошняе вядомае месца яе лекарскай дзейнасьці — Стамбул, зь якога і пачыналася яе мэдычная кар’ера. На гэты раз сярод яе пацыентаў былі турэцкія саноўнікі, сёстры сультана і жанчыны яго гарэма.
У 1760 годзе з Стамбулу Русецкая накіравалася паломніцай у Сьвятую Зямлю. У яе пляны ўваходзіла наведаньне Палестыны і Эгіпту. Далейшы лёс невядомы.
Салямэя Русецкая пакінула па сабе надзвычай цікавы ўзор эпісталярнай спадчыны — дзёньнік-кнігу «Авантуры майго жыцьця», падрыхтаваную для друку. У ім — успаміны і ўласныя развагі наконт тагачасных падзеяў, цікавыя замалёўкі-партрэты людзей, якія сустракаліся ў час яе вандровак па краінах Захаду і Ўсходу. Шмат месца ў кнізе адведзена апісаньню побыту і нораваў розных народаў, выкладзены мэтады лячэньня розных хвароб. Лекарка шмат у чым абапіралася на здабыткі народнай мэдыцыны, папулярызавала вучэньне пра гігіену і фізычнае выхаваньне. Усё гэта ў лучнасьці з дасягненьнямі фармакалёгіі і хірургіі таго часу стварала бездакорную сыстэму, у адпаведнасьці зь якой працавала Русецкая — «доктар мэдыцыны і акулістыкі», як яна сама сябе называла.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Salomea Regina Pichelsteinowa // Польскі біяграфічны інтэрнэт-слоўнік (пол.)
- ^ Salomea Regina Pilsztynowa // MAK (пол.)
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 297.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Асветнікі зямлі Беларускай. Х — пачатак ХХ ст. : энцыклапедычны даведнік / рэд. кал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) i інш.; 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2006. — С. 353.
- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Грыцкевіч В. Адысея наваградскай лекаркі: Саламея Русецкая. — Менск: Навука і тэхніка, 1989. — 53 с. — (Нашы славутыя землякі).